Qazaqstan men Frantsııa: ekonomıkany negizge alǵan kári qurlyqtaǵy seriktes
Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Frantsııaǵa memlekettik saparmen at basyn burady. Batys Eýropada ornalasqan bul el qazir óz qurlyǵynda ǵana emes, jahanda da yqpaldy memleketter qataryna kiredi. Kezekti saparda eki el basshylary birqatar kelissózder ótkizip, kóptegen salalardy, sonyń ishinde ekonomıkalyq seriktestikti damytýǵa negizdelgen sheshimder qabyldaýy múmkin. Sonymen, Kazinform tilshisi Qazaqstan men Frantsııa qarym-qatynasynyń nyǵaıýyn jan-jaqty qamtyp kórdi.
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Prezıdent Emmanıýel Makronnyń shaqyrýymen 4-5 qarasha kúnderi Frantsııa Respýblıkasyna memlekettik saparmen barady. Aqordanyń baspasóz qyzmetiniń málimetterine qaraǵanda, sapar barysynda saýda-ekonomıkalyq, ınvestıtsııalyq jáne mádenı-gýmanıtarlyq salalardaǵy yntymaqtastyqty odan ári damytýǵa baǵyttalǵan joǵary deńgeıdegi kelissózder ótedi. Sondaı-aq Qazaqstan Prezıdenti Frantsııanyń isker toptarynyń birqatar ókilimen kezdesedi.
Strategııalyq áriptestiktiń jandanýy
Qazir Batys Eýropada ornalasqan Frantsııa Qazaqstannyń mańyzdy strategııalyq, saýda-ekonomıkalyq jáne saıası áriptesi sanalady. Buǵan deıin Frantsııanyń Ortalyq Azııamen saýdasynyń 90 paıyzy Qazaqstanǵa tıesili ekeni aıtylǵan. Atalǵan el ekonomıka kólemi jóninen Eýropalyq odaqta alǵashqy úshtikke, álemde alǵashqy ondyqtyń arasynda júredi.
Qazaqstan men Frantsııa arasynda dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jyldyń 25 qańtarynda ornady. Budan keıin Frantsııanyń birinshi tulǵalary Qazaqstanǵa 4 márte at basyn burdy – 1993 jyly Fransýa Mıtteran, 2009 jyly Nıkolıa Sarkozı, 2014 jyly Fransýa Olland jáne 2023 jyly Emmanıýel Makron.
2022 jyldyń qarashasynda Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Emmanıýel Makronnyń shaqyrýymen Frantsııaǵa resmı saparmen barǵany belgili. Sapar aıasynda eki el basshylary saýda-ekonomıkalyq qatynastardy nyǵaıtý jóninde kelissózder júrgizip, Ortalyq Azııa óńiri men halyqaralyq kún tártibindegi ózekti máseleler jóninde pikir almasty. Sondaı-aq Qasym-Jomart Toqaev Frantsııanyń iskerlik ortasynyń ókilderimen birqatar kezdesý ótkizip, onda energetıka, kólik jáne basqa da salalarǵa qatysty birlesken jobalardy júzege asyrý máselelerin talqylady. Tilge tıek, 2021 jyly eki el arasynda Qazaqstan-Frantsııa saýda-ekonomıkalyq jáne ınvestıtsııalyq yntymaqtastyǵynyń 2030 jylǵa deıingi jol kartasyna qol qoıylǵany bar. Bul Emmanıýel Makronnyń bastamasy edi. Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń 2022 jylǵy Frantsııaǵa sapary barysynda jalpy somasy 3 mlrd dollar bolatyn 25 qujatqa qol qoıylǵan.
Sol jolǵy saparda Memleket basshysy Frantsııa prezıdentin Qazaqstanǵa kelýge shaqyrǵan edi. Óz kezeginde 2023 jyly 1 qarashada Emmanıýel Makron resmı saparmen Qazaqstanǵa keldi. Eki el basshylary saýda-ekonomıkalyq, ınvestıtsııalyq jáne energetıkalyq yntymaqtastyqty nyǵaıtý máseleleri jóninde kelissóz júrgizip, halyqaralyq jáne óńirlik kún tártibindegi máselelerdi talqylaǵan bolatyn.
Byltyr Frantsııa Prezıdenti Emmanıýel Makron Qazaqstanǵa resmı saparmen kelgeninde halóymyzdyń baı murasyn tanystyratyn «Etnoaýyl» kórmesi uıymdastyrylǵany este. Kári qurlyqtan kelgen joǵary mártebeli meımandar jemis-jıdekpen bezendirilgen «Kók bazardy», qolóner buıymdaryn jáne qazaq sýretshileriniń kartınalaryn, otandyq dızaınerler ázirlegen ulttyq sán úlgileriniń defılesin tamashalady.
Etnoaýyl aýmaǵynda Qasym-Jomart Toqaev pen Emmanıýel Makronǵa balýandarymyz qazaq kúresiniń ádis-tásilderin, jas jetkinshekter asyq oıynyn, al saıatshylar men qusbegiler tazy ıtteri men qyran qustaryn kórsetip, ańshylyq dástúr týraly áńgimelep berdi. Ekskýrsııa sońynda eki el basshylary qazaqtyń ulttyq oıyny – asyq atty. Oıyn aldynda Qasym-Jomart Toqaev Makronǵa asyqty qalaı kózdeý keregin túsindirgen sátiniń beınesi álemdegi bedeldi aqparat quraldaryn sharlap ketken edi.
Qazaqstannyń Frantsııamen ózara saýdasy
Frantsııa qazir Qazaqstan úshin Eýropadaǵy eń negizgi ekonomıkalyq seriktesterdiń biri ekenin aıta ketken jón. 2023 jyly eki eldiń ortaq taýar aınalymy 4,2 mlrd dollarǵa jetti. Onyń 2,9 mlrd dollary Qazaqstan eksportynyń enshisinde. Al 2024 jyldyń alǵashqy 8 aıynda taýar aınalymy 4 mlrd dollarǵa jetip úlgergen. 2,7 mlrd dollary elimizdiń eksportyna tıesili. Bul qarqynmen eki el taýar aınalymyn 2024 jyldyń qorytyndysynda 6 mlrd dollarǵa jetkize alýy múmkin.
Memlekettik kirister komıtetiniń deregine súıensek, Qazaqstanda frantsýz kapıtalynyń qatysýymen jumys isteıtin kompanııa sany 2024 jyldyń 1 qańtaryndaǵy esep boıynsha, 137 bolǵan. Olar negizinen saýda (39), kásibı, ǵylymı jáne tehnıkalyq qyzmet (23), aqparat jáne baılanys (11) salasynda is júrgizýde.
Al ınvestıtsııa boıynsha Frantsııa Qazaqstannyń eń úzdik 5 áriptesiniń qataryna kiredi. 2023 jyly elimizdiń ekonomıkasyna 884,5 mln dollar qarjy quıdy. Óz kezeginde qazaqstandyq ınvestorlar atalǵan elge 700 myń dollar aqsha salǵan.
Qazaqstan Frantsııaǵa ne tasymaldaıdy? Bıyl alǵashqy 8 aıdyń esebin sholyp qarasaq, elimiz negizinen
- · munaı (2,4 mlrd dollar)
- · ýran (158,4 mln dollar)
- · tıtan (51,3 mln dollar)
- · týrboreaktıvti jáne týrbovıntti qozǵaltqyshtar (19,1 mln dollar)
- · sýtegi, ınertti gazdar (5,5 mln dollar)
- · raps tuqymy (5,2 mln dollar)
- · elektr mashınalary men arnaıy maqsattaǵy apparatýra (3,8 mln dollar)
- · sýblımatsııalanǵan, tundyrylǵan kúkirt (1,4 mln dollar) jetkizgen.
Al Frantsııa Qazaqstanǵa
- · ushý apparattaryn (596,7 mln dollar)
- · dárilik zattar jáne ıissýlar (32,6 mln dollar)
- · kosmetıkalyq quraldar, sándik kosmetıka (30,3 mln dollar)
- · elektr apparatýrasyna arnalǵan pýltter, panelder, ústelder (23,8 mln dollar)
- · elektr toǵyn basqarýǵa arnalǵan apparatýra bólikteri (23,8 mln dollar)
- · kómir elektrodtaryn (23,5 mln dollar) tasymaldaǵan.
Eki el baılanysy odan ári jaqsarady
Keıingi jyldary Astana men Parıj arasyndaǵy ekijaqty yntymaqtastyqtyń serpini edáýir ósti. Buǵan eki el basshysynyń joǵary deńgeıdegi saparlary dálel bola alady. Ótken jyly Astana men Parıj negizgi strategııalyq qujatqa qol qoıylǵanyna 15 jyl tolýyn atap ótti.
QR Prezıdenti janyndaǵy QSZI-dyń Eýropalyq jáne amerıkalyq zertteýler bóliminiń jetekshi sarapshysy Álisher Ábdireshevtiń aıtýynsha, Qazaqstan men Frantsııanyń mańyzdy baǵyttarynyń ishinde saýda-ekonomıka, ınvestıtsııa, energetıka, aýyl sharýashylyǵy, kólik-logıstıka, mádenıet jáne endi damyp jatqan sý salasy bar.
– Yntymaqtastyq perspektıvalary jyl saıyn komponentti bola túsýde. Astana men Parıj qarapaıym saýda yqpaldastyǵynyń aıasynan áldeqashan asyp ketti. Mysaly, frantsýz kompanııalary sý sharýashylyǵy obektilerin salý jáne jańǵyrtý jónindegi qazaqstandyq jobalarǵa qatysýǵa qyzyǵýshylyq tanytýda. Bul Qazaqstandaǵy sýdy únemdeý salasyndaǵy ınfraqurylymdyq jobalardy damytýǵa eleýli úles qosady.
Fermerlik sharýashylyq salasy da aıtarlyqtaı perspektıvaly bolýy múmkin. Frantsııa elimizden jylqy etin ımporttaýǵa qyzyǵa bastady. Jalpy alǵanda, Qazaqstan kári qurlyq elderine paıdaly qazbalardan bólek ártúrli ónimderin usyna alady, – deıdi ol.
Sarapshynyń sózinshe, Frantsııa Qazaqstannyń Eýropadaǵy negizgi saıası jáne ekonomıkalyq seriktesiniń qataryna kiredi. Sondyqtan eki el basshysynyń kezdesýinde halyqaralyq, aımaqtyq máseleler boıynsha talqylaýlar bolýy múmkin. Osy arqyly elimiz kári qurlyqtaǵy jetekshi eldiń birimen baılanysyn odan ári jaqsarta bermek.
