Qazaqstan-Majarstan: baýyrlastyq pen ekonomıkalyq damýdy negizge alǵan seriktes
Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Vengrııaǵa memlekettik saparmen at basyn burdy. Osylaısha, elimiz Eýropalyq odaqqa múshe eldermen qarym-qatynasyn jaqsartý maqsatynda taǵy bir mańyzdy qadamǵa baryp otyr. Sapar aıasynda baýyrlas eki el jetekshileri ózekti máselelerdi talqylap, yntymaqtastyqty arttyrýǵa baǵyttalǵan kelisimderge qol jetkizýi múmkin. Osy oraıda Kazinform tilshisi Qazaqstan men Vengrııa qarym-qatynasyn sholyp, damý jolyna kóz júgirtti.
Saıası yntymaqtastyq joly
Eki el arasynda dıplomatııalyq baılanys 1992 jyldyń 23 naýryzynda ornaǵan edi. Týra bir jyldan keıin, 1993 jyldyń naýryzynda Vengrııanyń Qazaqstandaǵy elshiligi ashylsa, kóp uzamaı qyrkúıekte Qazaqstan elshiligi de jumysyn bastady. Odan beri elimizdiń birneshe qalasynda Vengrııa konsýldyqtarynyń irgetasy qalandy.
Buǵan deıin Vengrııanyń Premer-mınıstri Vıktor Orban Qazaqstan bıligimen birneshe márte kelissóz júrgizgen. Úkimetaralyq, Parlamentaralyq baılanystar jan-jaqty damyǵan. Eki el ásirese ekonomıkalyq baǵyttarǵa basymdyq beredi. Qazaqstan Vengrııamen saýda baılanystary jaǵynan TMD-daǵy tórtinshi iri el sanalady.
Byltyr qarashada Qazaqstan Premer-Mınıstriniń orynbasary – Syrtqy ister mınıstri Murat Nurtileý resmı saparmen Vengrııaǵa baryp, onyń sheńberinde Qazaqstan-Majarstan Strategııalyq keńesiniń 6-otyrysy ótkeni este.
Taraptar saıası, saýda-ekonomıkalyq, ınvestıtsııalyq jáne mádenı-gýmanıtarlyq salalardaǵy ekijaqty qatynastardyń ózekti máselelerin talqylady. Ulttyq múddelerdiń «túıisý núkteleri» retinde energetıka, ónerkásip, kólik jáne logıstıka, sý resýrstarynyń menedjmenti jáne ınnovatsııa, aýyl sharýashylyǵy, bilim berý jáne týrızm sııaqty salalar boldy.
Taraptar iri birlesken jobalardy iske asyrýda, ózara saýdany ártaraptandyrý jáne ulǵaıtýda ýaǵdalastyqqa qol jetkizdi. Qazaqstan eksporttyq taýarlar nomenklatýrasyn somasy 700 mln dollarǵa jýyq 95 ataýǵa ulǵaıtý nıetin rastady.
Sonymen qatar, otyrys barysynda ókildi delegatsııa quramyna kirgen QR beıindi mınıstrlikteriniń ókilderi de sóz sóıledi. Atom energııasyn beıbit maqsatta paıdalaný salasynda mamandar daıarlaý, sý resýrstaryn tıimdi basqarýda tájirıbe almasý, sondaı-aq saýda mıssııalarynyń ózara saparlaryn uıymdastyrý máselelerinde odan ári ózara is-qımyl jasaý jóninde usynystar aıtyldy.
Strategııalyq keńes aıasynda Sý resýrstaryn basqarý boıynsha Qazaqstan-Majarstan forýmy ótti. Sarapshylar sý resýrstaryna qatysty ózekti máselelerdi sheshý boıynsha beıindi mınıstrlikterdiń birlesken is-sharalaryn ótkizýge kelisti.
Sondaı-aq «Globalia» majar kompanııasynyń basshysy Gabor Shagı jáne «Astana» Halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń alańynda jumys isteıtin «Equilibrium Capital» ınvestıtsııalyq qorynyń prezıdenti Pıter Nadpen ekijaqty kezdesýler ótkizdi. Kompanııa basshylary Qazaqstanda jańartylatyn energııa kózderi, majar kapıtalynyń qatysýymen AHQO alańynda saýda-ınvestıtsııalyq ınstıtýttar qurý, IT jáne banktik konsaltıng salasyndaǵy ınvestıtsııalyq jobalardyń iske asyrý barysy jóninde, sondaı-aq ekonomıkalyq yntymaqtastyqty odan ári keńeıtý boıynsha josparlar týraly egjeı-tegjeıli sóılesti.
Saýda baılanystary qalaı damyp jatyr?
Bıyl qańtar-tamyz aılarynyń aralyǵynda Qazaqstan men Majarstan arasyndaǵy taýar aınalymy 131,1 mln dollardy qurady. Ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 6,3 paıyzǵa joǵary, 2022 jyldyń alǵashqy 8 aıynda kórsetkish 123,3 mln dollar bolǵan edi.
Jalpy taýar aınalymy mólsheriniń ishinde 2,7 mln dollary Qazaqstan tarapynyń eksportyna tıesili. Negizinen elimiz Vengrııaǵa
- teri, qaýyrsyn, túbit (865,8 myń dollar)
- · propılen polımerlerin (613,5 myń dollar)
- · aýa nemese vakýýmdyq sorǵylar, kompressorlar men jeldetkishter (302,6 myń dollar)
- · balyq (247,7 myń dollar)
- · jyljymaly quramnyń bólikterin (223,2 myń dollar)
- · jelimdelgen fanera (111,1 myń dollar)
- · telefon apparattaryn (92 myń dollar)
- · suıyq sorǵylar (57,7 myń dollar)
- · topyraq jumystaryna arnalǵan mashınalar (52,7 myń dollar)
- · terini kútýge arnalǵan kosmetıkalyq quraldar, sándik kosmetıkalardy (48,2 myń dollar) jóneltedi.
Al Majarstannan keletin ımporttyń jalpy kólemi 128,3 mln dollarǵa jetken. Óz kezeginde Vengrııa tarapy Qazaqstanǵa
- ·oralyp, ólshengen dárilik zattar (24,6 mln dollar)
- · jyljymaly quramnyń bólikterin (7,2 mln dollar)
- · ınsektıtsıdter, gerbıtsıdter (6,4 mln dollar)
- · týrboreaktıvti jáne týrbovıntti qozǵaltqyshtar, gaz týrbınalaryn (6,3 mln dollar)
- · aýyl sharýashylyǵy daqyldaryn jınaýǵa jáne bastyrýǵa arnalǵan mashınalar (6,3 mln dollar)
- · tamaq ónimderi (5,5 mln dollar)
- · farmatsevtıkalyq ónimderdi (5,5 mln dollar) tasymaldaıdy.
Byltyr vengrlerdiń qatysýymen Batys Qazaqstan oblysynda «Rojkovskoe» iri gaz kondensaty ken orny paıdalanýǵa berildi. Gaz kondensaty ken orny 2008 jyly keń aýqymdy geologııalyq barlaý jumystarynyń nátıjesinde ashylǵan. 2040 jylǵa deıin munda 14,2 mlrd tekshe metr shıki gaz jáne 7,1 mln tonna kondensat óndirý josparlanyp otyr. «QazMunaıGaz» (50 paıyz), majarstandyq MOL Group (27,5 paıyz) jáne qytaılyq Sinopec (22,5 paıyz) kompanııalary kiretin birlesken kásiporyn jer qoınaýyn paıdalaný quqyǵyna ıe.
«Rojkovskoe» ken ornyn ıgerý arqasynda Qazaqstannyń Ulttyq qory 501 mlrd teńgege, jergilikti bıýdjet 110 mlrd teńgege tolyǵady. Budan basqa aktsıonerler óńirdiń áleýmettik-ekonomıkalyq damýyna keminde 3,1 mlrd teńge bólýdi, sondaı-aq jyl saıyn kelisimsharttaǵy mindettemeler aıasynda qazaqstandyq kadrlardy oqytýǵa ınvestıtsııalar somasynyń 1%-yn arnaýdy josparlady.
Al bıyl qyrkúıekte Qazaqstannyń Aýyl sharýashylyǵy mınıstri Aıdarbek Saparov pen Vengrııanyń Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi Otto Ivan Ron kezdesti. Osy basqosýda Majarstan tarapy Qazaqstanda tuqym óndiretin zaýyt salýǵa nıetti ekenderin bildirgen. Sonymen qatar mal sharýashylyǵyna qajetti jemshóp daıyndaý isin birlese bastaýǵa qulyq tanytqan.
Jıynda «LAC Holding» kompanııasynyń prezıdenti Laslo Horvat Aýyl sharýashylyǵyn damytýdaǵy ózara is-qımyl josparlaryn tanystyrdy. Qazaqstannyń Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi Vengrııanyń aýyl sharýashylyǵy ýnıversıtetimen tájirıbe almasý týraly ýaǵdalastyqqa qol jetkizdi. Nátıjesinde, vengr agronom mamandary qazaqstandyq agrarshylarmen óz bilimderi men tájirıbelerin bólisetin boldy.
Kári qurlyqqa aýǵan baýyrlas jurt
Qazaqstannyń Majarstanmen týystyǵy, baýyrlas elder ekenin erekshe ataı ketken jón. Batys pen shyǵysty jalǵap jatqan uly dala kóshpendileriniń ókili majar halqy sanalady. Túrki mádenıetin saqtaǵan, tanymdyq turǵydan uqsastyǵy bar Eýropa qurlyǵyndaǵy jalǵyz el retinde Vengrııa kópshilikti qyzyqtyryp keledi. Іlkide at baptap, qus salǵan, kókpar tartyp, sadaq atqan jurt mádenıetin qazir de umyta qoımaǵan. Bıyl Qazaqstanda ótken 5-shi Dúnıejúzilik kóshpendiler oıyndaryna da majarlar qatysyp belsendilik kórsetti.
Qazir túrki eli sanalatyn Majarstanmen qarym-qatynas mádenı ǵana emes, ekonomıkalyq baǵytta damýda. Túgel túrkiniń basyn qosyp, mádenı jáne ekonomıkalyq yntymaqtastyqty arttyrýǵa baǵyttalǵan Túrki memleketteri uıymy – sonyń bir dáleli. Taıaýda ǵana túrki jurtynyń jetekshileri Qyrǵyzstanda jınaldy.
Negizi Túrki memleketteri uıymy áý basta mádenı qarym-qatynasty nyǵaıtý maqsatynda irgetasy qalandy. Sebebi osy baǵytta ortaq múmkindikter mol edi, keıin yntymaqtastyq artyp, ózge salalardy qamtydy. Túrki memleketteri uıymyna kiretin memleketterde shamamen 150 mıllıonǵa jýyq adam ómir súredi. Іshki jalpy ónim kólemi 1,6 trln dollarǵa jetken. Osylaısha, jahandyq ishki jalpy ónimniń 1,8 paıyzyn qurap otyr.
Túrki keńesin basqalardan ereksheleıtin tusy – oǵan múshe memleketter túrli ekonomıkalyq uıymdarǵa múshe. Qazaqstan men Qyrǵyzstan, Ózbekstan Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe. Sondaı-aq Qazaqstan, Qyrǵyzstan jáne Túrkııa Dúnıejúzilik saýda uıymynyń paıdasyn kórip otyr. Túrkııa NATO múshesi, Eýropalyq Odaqqa enýdi josparlap júrgenine talaı jyldyń júzi boldy. Al biz aıtyp otyrǵan uıymnyń baqylaýshysy Majarstan EO-ǵa da, Shengen aımaǵyna da kiredi. Demek, baýyrlas memleketterdiń ekonomıkasyn ilgeriletýge, saýda-sattyqty nyǵaıtýǵa tolyq negizi bar. Byltyr uıym músheleri arasyndaǵy taýar aınalymy 22 mlrd dollardan asty. Aldaǵy ýaqytta muny 1,5 ese ulǵaıtý kózdelgen.
