Qazaqstan ınsýlt alǵan adamdy ońaltatyn ekzoqańqa jasap shyǵarýy múmkin
ASTANA. KAZINFORM – Nazarbaev ýnıversıteti (NU) ǵalymdary professor Djamval Prashanttyń jetekshiligimen robot tehnologııasyn medıtsınaǵa beıimdeýge baǵyttalǵan birneshe jobany qolǵa alǵan. Sonyń ishinde ınsýlt alǵan naýqastar men tserebraldy sal aýrýyna shaldyqqan adamdardy ońaltyp, júrýdi qaıta úıretetin ekzoqańqa modeli synaqtan sátti ótipti. Endi kommertsııaǵa shyǵaryp, óndiristik aýqymǵa aınaldyrmaq. Ol úshin qosymsha ınvestıtsııa men tıisti lıtsenzııalar kerek.
Ekzoqańqanyń qalaı jumys isteıtinin JOO assıstent-professory, Medıtsınalyq robot tehnıkasyn zertteý salasyndaǵy quzyret ortalyǵynyń basshysy Aıbek Nıetqalıev tanystyrdy.
«Bul – adamnyń júrý qabiletin ońaltýǵa arnalǵan ekzoqańqa. Insýlt alǵan, sonyń saldarynan aıaǵy saldanyp qalǵan adamdarǵa qajet qurylǵy. Bul jobany NU bazasynda professor Djamval Prashant jetekshilik etetin komanda iske asyrdy. Bul ekzoqańqany biz Dúnıejúzilik bank pen Tsıfrlyq damý, ınnovatsııalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstrliginiń grantyna jasadyq. Osy grant aıasynda ortalyq bazasynda 3 jobany iske asyryp jatyrmyz. Myna ońaltý robotynan bólek hırýrgııalyq robot pen jasandy zeıindi medıtsınaǵa engizý jobasy bar», - dedi ǵalym.
Onyń ekzoqańqa degeni adamnyń belinen aıaǵyna deıin kıiletin, túrli sezgish sensorlar men tok symdarynan shyrmalǵan arnaıy kıimge uqsaıtyn qurylǵy bolyp shyqty.
«Bul – ózi adam aıaǵyna jalǵanyp, qozǵalysqa ıtermeleıtin mehanıkalyq avtomattandyrylǵan qurylǵy. Negizinen ońaltý klınıkalaryna taptyrmaıtyn qural. Fızıoterapevter kún saıyn osy qurylǵyǵa naýqasty jalǵap, júriske jaýapty bulshyqetterdi birtindep ońaltady. Basynda bul ǵylymı-zertteý jobasy boldy. Joba aıasynda 12 ǵylymı jumys jarııaladyq. Qazirgi model birneshe ret modıfıkatsııalanyp, ońtaılandyryldy. Osy kúıinde kommertsııaǵa shyǵarýǵa bolady. Biraq kommertsııalandyrý degen ońaı jumys emes. Ónertabysqa patent alý kerek. Qazirgi «paıdaly model» patentimen halyqaralyq naryqqa shyǵa almaımyz. Tym bolmaǵanda eýrazııalyq patent alýymyz kerek. Odan keıin qurylǵyny Qazaqstanda medıtsınalyq qurylǵy retinde tirketý qajet. Sondaı-aq bul qurylǵyny naryqta alǵa ilgeriletetin uıymmen lıtsenzııalyq kelisim jasaý qajet», - dedi ol.
Aıtýynsha, álemde mundaı ekzoqańqanyń Lokomat degen balamasyn shveıtsarııalyq kompanııa ǵana jasaıtyn kórinedi. Onyń baǵasy 450 myń dollardan 1 mln dollarǵa deıin barady.
«Qazaqstanda mundaı qurylǵyny qajet etetin 60-taı ońaltý ortalyǵy bar desek, sonyń beseýinde ǵana shveıtsarııalyq robot tur. Ońaltý ortalyqtarynyń bárin qymbat ımportpen qamtamasyz etkennen bizdiń jobany iske asyrǵan áldeqaıda tıimdi. Óıtkeni bizdiń robot birneshe ese arzan bolatyny sózsiz.
Robottyń mehanıkalyq bólikteriniń bári osy bazada jasaldy, ıaǵnı 3D prınterden basyp shyǵardyq. Áýeli kerek bólshekti avtomattandyrylǵan jobalaý tehnologııasy arqyly kompıýterde modeldeımiz. Odan keıin 3D prınterdiń kómegimen prototıpin shyǵaramyz.
Basqa da metaldan jasalǵan bólshekteri ózimizdiń sheberhanalarda jasaldy. Tek shaǵyn motorlar men sıgnal beretin tetikterdi, júgirý kilemshesin satyp aldyq», - deıdi joba avtory.
Shveıtsarııalyq qurylǵynyń qazaqstandyq balamasy qazir úzdiksiz synaqtan ótip jatyr. Sol úshin Qaraǵandyǵa aparyp, ondaǵy naýqastarǵa da taǵyp kóripti.
«Bul jerde kún saıyn 15 adamdy qabyldaımyz. Ońaltý kezinde robot kómegimen «júrgen» adamnyń denesin qanshalyqty tepe-teńdikte ustaǵanyn zerttep otyramyz. Robotty basqarýǵa qajetti kompıýterlik baǵdarlamanyń bárin ózimiz ázirleımiz. Basqarýdyń túrli tásilderi bar.
Bul qurylǵynyń kómegimen bir maman birneshe adamdy ońalta alady. Ár naýqastyń dene ólshemderine, salmaǵyna, syrqatynyń deńgeıine qaraı túrli baǵdarlama júktep jumys isteýge bolady. Naýqas robotqa ár jalǵanǵan saıyn qajetti ólshemderdi alyp, adamnyń qanshalyqty ońalyp jatqanyna monıtorıng júrgizip otyrýǵa bolady. Eger naýqas jaqsara bastasa, robotty basqarý tásilin ózgerte bastaımyz. Óıtkeni, robot adamnyń ózi isteı alatyn áreketine aralaspaý kerek, shamasy jetpeıtin qımyldarǵa ǵana kómektesedi», - dep túsindirdi ol robottyń jumys prıntsıpin.
Aıbek Nıetqalıev ekzoqańqaǵa jalǵanǵan naýqastyń denesine monıtorıng qalaı júrgiziletinin de aıtyp berdi.
«Ekzoqańqanyń adam denesine janasatyn tustarynda sensorlar bolady. Sol sensordyń kómegimen biz ekzoqańqaǵa jalǵanǵan dene bóligindegi belsendi bulshyqetterdi birden kóre alamyz. Osylaısha saldanǵan bóliktiń qalaı jandana bastaǵanyn, qaı qozǵalys qaı bulshyqetke áser etip jatqanyn bilip otyramyz. Osynyń arqasynda ár naýqastyń ońalý jyldamdyǵyna qaraı jeke baǵdarlama engizip otyramyz. Kelesi jattyǵýda robot adamǵa sol jattyǵýlardy jasatady.
Endi robotpen ońaltý kezinde VR-kózildikterdi qoldanbaqshymyz. Bul bólmedegi adamǵa jattyǵý kezinde tabıǵat aıasynda júrgendeı áser syılaý úshin de qajet. Osynyń arqasynda naýqas birtekti jattyǵýdy VR-kózildiriktiń kómegimen túrlendire alady. Arnaıy kózildiriktiń kómegimen shynaıy álem men vırtýaldy álemdi kiriktiremiz. Muny biz kognıtıvti ońaltý deımiz», - deıdi ǵalym.
Zertteýshi top jobany bastaǵan kezde eldegi jaǵdaıǵa sholý jasapty.
«Suranys statıstıkasyn qarasaq, jyl saıyn artyp keledi. Insýltke shaldyǵatyndar sany kóbeıip jatyr. Jyl saıyn 40 myń adam ınsýlt ótkeretini týraly derekter bar. Baǵana aıtqan 60 ońaltý ortalyǵyna keminde bir osyndaı robot kerek.
Kommertsııaǵa shyǵý úshin jobany respýblıkalyq aýqymǵa shyǵaryp, prototıpteý ortalyǵyn nemese óndiris jelisin qurý kerek. Al oǵan qosymsha ınvestıtsııa qajet. Ondaı jeli quryp jatsaq, tek aıaqqa arnalǵan ekzoqańqamen shektelmeımiz. Mysaly, ózim ıyqqa arnalǵan ekzoqańqa jasap jatyrmyn. Ota jasaıtyn robottyń jobasy bar ekenin aıttym. Sonyń bárin bir óndiristik jelide shyǵarýdy jolǵa qoıýǵa bolady», - deıdi assıstent-professor.
Ekzoqańqa modeli Qazaqstan deńgeıinde óziniń tıimdiligin dáleldedi deýge bolady. Paıdaly model ekenin rastaıtyn patenti de bar. Al osy modeldi negizge alyp, óndiristi jolǵa qoıý úshin qurylǵyny eldegi medıtsınalyq mekemeler satyp alatynyna kóz jetkizý qajet. Ol úshin eń áýel Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń tıisti lıtsenzııalary men tirkeýi kerek. Naryq aıasyn keńeıtý úshin halyqaralyq patent alý mańyzdy. Osydan keıin baryp ońaltý mekemeleriniń tapsyrysy negizinde óndiristi úlken aýqymmen uıymdastyrý qajet bolady.
«Qysqartyp aıtqanda, qazir kommertsııalandyrý satysyna kele jatyrmyz. Klınıkalyq zertteý júrgizý úshin Qaraǵandyǵa aparyp keldik. Onda da naýqastarmen jumys istedik. Qazir Astanada jumys istep, solardyń aıtqan usynys-eskertpeleri boıynsha jetildirip otyramyz. Fızıoterapevter de zertteýge tartyldy. Anglııa, Frantsııa sııaqty elderde osyǵan uqsas medıtsınalyq robot tehnıkasyn qurastyratyn ortalyqtar bar. Solar sııaqty ortalyq quryp, ornyqty damýǵa shyǵarý úshin 3-5 jyl ishinde 10 mıllıondaı dollar ketedi. Bizge de osyndaı kólemde ınvestıtsııa qajet bolýy múmkin», - deıdi Aıbek Nıetqalıev.
Joba jetekshisi Djamval Prashant Qazaqstan ózderi daıyndaǵan tehnologııa boıynsha ekzoqańqa shyǵaratyn óndiristi iske qossa, ońaltý sharalaryna qoly jetpeı júrgen myńdaǵan qazaqstandyqtyń máselesin sheshýge bolatynyn aıtady.
«Astananyń ózinde ǵana 30-40, Qazaqstan boıynsha 300 robot ornatý kerek. Munyń shveıtsarııalyq balamasy 1 mln dollar turady. Bizdiki birneshe ese arzan bolady. Qazaqstanda sal bop qalǵan adamdardy ońaltatyn fızıoterapevterdiń sany óte shekteýli. Al naýqas sany jyl saıyn ósip jatyr. Qazir eldegi ońaltý ortalyqtarynda tserebraldy sal aýrýǵa shaldyqqan naýqastardyń 25 paıyzy ǵana emdelip júr. Bul robot qolynda bolsa bir fızıoterapevtiń naýqas qabyldaý múmkindigi artatyn edi. Tıisinshe em alǵandardyń sany kúrt ósedi», - deıdi professor.
