Qazaqstan birlese jumys júrgizýge bolatyn senimdi el – Italııa elshisi Paskýale D’avıno
- Birinshiden, ruqsat etseńiz men koronavırýs máselesi týraly aıta ketkim keledi. Italııa basqa elderge qaraǵanda jan basyn eseptegende kóbirek tekseris júrgizdi. Bizdiń elde 60 mıllıon ıtalııalyq turady. Osyǵan deıin 22 myń tekserý júrgizdik. Batystyń basqa elderinde birneshe júz tekserý ǵana júrgizilgenin aıta ketý kerek. Aldyn alý jaǵynan Italııa álemdegi eń qaýipsiz el bolyp otyr.
Biz ekijaqty qatynastardyń ıtalııalyq derekterdi burys túsindirý saldarynan zardap shekkenin qalamaımyz. Italııalyq densaýlyq saqtaý júıesi - álemdegi eń ozyq júıelerdiń biri. Biz álemniń ár túkpirindegi barlyǵyna tegin medıtsınalyq kómek kórsetetin sanaýly elderdiń birimiz. Italııa – saıahattaý úshin jáne koronavırýstyń aldyn alý, baqylaý boıynsha eń qaýipsiz el.
Úlken túsinispeýshilik týyndap tur. Koronavırýs ınfektsııasynyń qansha jaǵdaıy baıqalǵanyn qarastyrýdyń qajeti joq. Aldymen eldiń densaýlyq saqtaý júıesiniń qanshalyqty myǵym ekenin bilýińiz kerek. Eger 50-300 mıllıon halqy bar elderde birneshe júzdegen jaǵdaı ǵana anyqtalǵan bolsa, onda sizge aldyn-alý júıesi ol elde qalaı jumys isteıtinin ańǵara bilý kerek.
Italııa bul baǵytta birinshi orynda. Saıahattaǵyńyz kelse - bizdiń el álemdegi eń qaýipsiz memleket. Áleýmettik jeliler men aqparat deldaldarynyń saldarynan týyndaǵan qate túsinikterdi qabyldaı almaımyz.
Italııa Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy usynǵan barlyq sharany júzege asyra otyryp, COVID-19 túrindegi jahandyq apatqa jedel jáne barynsha ashyq jaýap berdi. Aýrýhanalar jelisi jáne azamattyq qorǵaý ınstıtýttary DDSU qaǵıdalaryna sáıkes jaǵdaıdy tolyq baqylaýda ustap, vırýsqa kásibı túrde jaýap berdi. Italııada birde-bir patsıent kómeksiz qalǵan joq! Densaýlyq saqtaý quqyǵyn qorǵaý jáne Italııa konstıtýtsııasymen kepildendirilgen aqparatty alý úshin úkimet proportsıonaldy sharalardy qabyldap, vırýstyń el azamattaryna taralýy týraly naqty derekterdi taratýdy jón dep sheshti.
Men Qazaqstandy Italııaǵa jáne osy eldegi ıtalııalyqtarǵa basqa Eýropa elderindeı qaraýdy shaqyramyn. Ókinishke qaraı vırýstyń taralýyn báseńdetý úshin úkimet qozǵalysty ýaqytsha shekteýge májbúr bolyp otyr. Ýaqytsha sharalar alynyp tastalǵan kezde men qazaqstandyq dostarymyzdy Italııaǵa shaqyrǵym keledi. Al ázirge qazaqstandyq dostarymdy osy elde saýdada turǵan ıtalııalyq taǵamdardy tatyp kórýge shaqyramyn. Ónimderimiz ben azyq-túlikterimiz tolyǵymen qaýipsiz.
- Italııa men Qazaqstan arasyndaǵy saıası jáne dıplomatııalyq qatynastardyń tarıhy týraly aıtyp bere alasyz ba? Ekijaqty qarym-qatynastardyń qazirgi jaı-kúıi ne bolyp jatyr?
- Italııa men Qazaqstan arasyndaǵy saıası qarym-qatynastarda min joq dep aıtýǵa ábden bolady. Ózińiz biletindeı, Italııa - Qazaqstanǵa senim gramotasyn tabystaǵan Eýropadaǵy alǵashqy memleket. Eger siz Almatydaǵy Qazaqstannyń Ulttyq mýzeıine barsańyz, onda elshi Týchchıdiń senim gramotasyn kóresiz. Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń ózi Italııa elshisiniń senim gramotasyn murajaıdaǵy kórmege qoıýdy qalaǵany anyq.
Italııa men Qazaqstan arasyndaǵy saıası qatynastar áýel bastan jaqsy jolǵa qoıylǵan. Italııanyń premer-mınıstri Sılvıo Berlýskonı men Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń arasyndaǵy adal dostyq - osynyń bir dáleli bola alady. Berlýskonı Qazaqstannyń senimdi el ekenin jarııalaǵan eýropalyq alǵashqy kóshbasshylardyń biri boldy. Bul málimdeme Qazaqstan úshin mańyzdy saıası senim nesıesine aınalǵanyn atap ótý kerek.
Osydan keıin ıtalııalyq saıasatkerler Qazaqstanǵa birinen keıin biri aǵylyp kelgen saparlary jemisin bere bastady. Mysaly burynǵy syrtqy ister mınıstri Franko Frattını - Astana Klýbynyń turaqty meımany. Italııanyń burynǵy premer-mınıstri Matteo Rentsı 2014 jyly Qazaqstanǵa kelip qaıtqan edi. Italııa delegatsııasy Astana EKSPO-2017 kórmesine de arnaıy kelip qaıtqan. 2019 jyldyń qarashasynda óziniń sapary aıasynda Italııa syrtqy ister mınıstriniń orynbasary Manılo Dı Stefano Italııa men Qazaqstan arasyndaǵy qarym-qatynastyń jańa strategııasyn usynyp, L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetinde Enrıko Matte ıtalııa mádenı ortalyǵynyń ashylýyna qatysty. Dı Stefano Qazaqstandaǵy úkimettik toptarmen birqatar kezdesý ótkizdi. Onyń sapary aıasynda alǵashqy Italııa-Qazaqstan bıznes-forýmy ótti.
Sondaı-aq, 2019 jyldyń jeltoqsanynda Ortalyq Azııanyń barlyq syrtqy ister mınıstrleri, onyń ishinde Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstriniń orynbasary Rımdegi «Italııa jáne Ortalyq Azııa: ózara túsinistik, yntymaqtastyq jáne seriktestikti nyǵaıtý» atty birinshi halyqaralyq konferentsııaǵa shaqyryldy. Sonymen qatar, bıyl Qazaqstan astanasynda Italııa-Qazaqstan ekonomıkalyq iskerlik keńesiniń otyrysy ótetin kúndi belgileýimiz kerek. Italııa delegatsııasyn Ekonomıkalyq damý mınıstri basqarady.
- Al bizdiń elderdiń arasyndaǵy ekonomıkalyq qarym-qatynas týraly ne aıtar edińiz?
- Ekonomıkalyq qatynastarǵa keler bolsaq, Italııa Qazaqstannyń Eýropadaǵy alǵashqy saýda seriktesi boldy. Italııanyń Eni munaı gıganty Qazaqstannyń munaı-gaz salasynda jumys isteı bastaǵan alǵashqy eýropalyq kompanııalardyń biri. Bizdiń kompanııamen qanattas gollandııalyq Shell jáne frantsýz Total kompanııasy da jumys júrgizedi.
Áıtse de munaı-gaz sektorymen qatar Italııa Qazaqstanǵa jabdyqtar men ónerkásiptik ónimderdi eksporttaǵan Eýropanyń alǵashqy eli ekenin atap ótý kerek. Biz sondaı-aq ınfraqurylym, aýyl sharýashylyǵy, tamaq jáne alkogol salalarynda keńinen tanymal boldyq. Italııalyq meıramhanalar tek Nur Sultan men Almatyda ǵana emes, barlyq jerde bar. Biz sondaı-aq sán jáne tutyný taýarlary salasynda keńinen tanyla tústik. Jalpy, bizde ekonomıkalyq qatynastar joǵary deńgeıde jolǵa qoıylǵan.
Máselen ótken jyly Italııanyń Qazaqstanǵa eksporty 72 paıyzǵa deıin ósti. Italııa sonymen birge Qazaqstan ekonomıkasynyń basqa salalarynda da sheshýshi oıynshy bolǵysy keledi. Mysaly, Italııa - jańartylǵan energııa kózderi salasynda Eýropada kóshbasshy. 2019 jyldyń qazan aıynda biz Eni kompanııasymen birge jel elektrostansasyn iske qostyq. Sondaı-aq Shymkentte Eni-men birge kelesi jyldyń basynda kún elektr stansasyn iske qosýdy josparlap otyrmyz. Bizdiń memleketterimizdiń arasyndaǵy ekonomıkalyq yntymaqtastyq kúsheıip keledi.
- 2018 jyldan qaraǵanda byltyr Qazaqstannan Italııaǵa jóneltiletin munaı mólsheri 30 paıyzǵa azaıyp qaldy.
- Bilesiz be, munaı-gaz sektory turaqsyz. Ol salanyń baǵyt-baǵdaryn «dál taný» qıyn. Óıtkeni Italııa ekonomıkasy san-salaly. Birinshiden, munaı óndirý - tehnologııalyq turǵydan kúrdeli protsess. Bizde bul tehnologııa bar. Osylaısha biz Qazaqstan ekonomıkasyna óz úlesimizdi qosamyz. Ekinshiden munaıdy ımporttaý jáne satyp alý turǵysynan barlyq operatsııanyń jalpy qunyn anyqtaý óte qıyn. Munaı-gaz sektorynda kúkirt sııaqty kóptegen qosymsha ónim bar ekenin de este ustaǵan jón. Biz kúkirt ónimderin óndirýmen aınalysamyz. Munaı-gaz salasynda ózimizdiń jumysymyzdy kúsheıtip jatyrmyz. Eger energetıka salasy týraly aıtatyn bolsaq, onyń da barlyq aspektisin eskerý kerek. Biz Eýropa elderi ishinde Qazaqstanǵa energııany kóbirek ımporttaýshylar qataryndamyz.
- Qazaqstanda ıtalııan tili óte tanymal. Bul til eldiń kóptegen oqý ornynda oqytylyp jatyr. Tipti Almaty qalasyndaǵy lıtseılerdiń birinde - jeke pán mártebesine ıe. Italııa men Qazaqstan arasyndaǵy mádenı jáne bilim berý baılanystarynyń damýy qandaı kezeńde tur?
- Bul baılanystar nyǵaıyp keledi. Qazaqstandyqtardyń ıtalııan tili men mádenıetine degen qyzyǵýshylyǵy joǵary. Birneshe mysal keltireıin. Italııan tilin oqytýshylar Qazaqstannyń búkil qalasynda bar. Ótken jyly biz taǵy bes ıtalııan mádenı ortalyǵyn ashtyq. Onyń bireýi Nur-Sultandaǵy L.Gýmılev atyndaǵy EUÝ-de ornalasqan «Enrıko Mateı» ortalyǵy. Italııan tilin oqytýshylar Petropavlda, sonymen qatar Almatydaǵy bedeldi KIMEP ýnıversıtetinde de bar. Biz ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ ýnıversıtetimen burynnan kele jatqan dostyqty maqtan tutamyz. Bizdiń elden kelgen oqytýshylar Almatydaǵy, sonymen qatar Qaraǵandy jáne Óskemen qalalaryndaǵy Halyqaralyq bıznes ýnıversıtetinde jumys isteıdi. Italııan tildik ortalyqtary Aqsaı, Aqtaý jáne Atyraýda da bar. Men Qazaqstanǵa úsh jyl buryn kelgen kezde kompozıtor Rossınıdiń qurmetine kesh ótkizgen edik.
Astana Opera jáne Balet teatrymen dostyǵymyzdy erekshe atap ótkim keledi. Italııa - jyl saıyn Qazaqstanǵa ondaǵan oryndaýshy men dırıjerdi ákeletin birden-bir el. Ótken jyly biz Astana opera jáne balet teatrynyń Italııada úsh gastrolin uıymdastyrdyq. Olar Genýıa, Rımde jáne elimizdiń basqa qalalarynda óner kórsetti. Italııa - qazaq mádenıetiniń basty «eksporttaýshysy» jáne Qazaqstannyń mádenı sharalarynyń uıymdastyrýshysy. Blytyr biz Leonardo da Vınchıdiń qurmetine is-sharalar uıymdastyrdyq. Bıyl Rafael men Federıko Fellınıdi qurmettep, sharalardy ótkizbekpiz. Sondaı-aq, biz jyl saıyn «Saryarqa» saýda ortalyǵynda ıtalııan kınosy kúnderin ótkizemiz. Kınoteatr árdaıym halyqqa tolyp ketedi.
Saıahattaýǵa Italııany tańdaıtyn qazaqstandyq týrısterdiń sany artyp keledi. Bizde ázirge Qazaqstanmen tikeleı reıs joq. Biraq ol da jaqyn arada qoljetimdi bolady. Jyl saıyn qazaqstandyqtarǵa berilgen vızalar sany 20 paıyzǵa artyp keledi. Qazaqstanmen tikeleı áýe reısi joq birde-bir memleket mundaı statıstıkamen maqtana almaıdy. Biz týrıstik konferentsııa uıymdastyrýdy josparlap otyrmyz. Oǵan qazaqstandyq áriptesterimizben kezdesetin ıtalııalyq týroperatorlardy shaqyramyz. Týrızm salasyndaǵy ambıtsııamyz úlken. Saýdaǵa keler bolsaq, Qazaqstanda ıtalııan sharaptarynyń ımporty artyp keledi. Óıtkeni sizdiń el de ıtalııan sharaptarynyń sapasyn túsine bastady.
Qazaqstandyq kásipkerler jyl saıyn qazan-qarasha aılarynda Bolonıada ótetin Halyqaralyq aýylsharýashylyq tehnıkalarynyń kórmesine de belsendi túrde qatysýda. Sonymen qatar, «Atameken» ulttyq kásipkerler palatasy ıtalııandyq aıaq kıim kórmesin uıymdastyrady. Bul shara árdaıym úlken tabyspen ótedi. Qazaqstandyqtar ıtalııandyq aıaq kıimniń sapasyn joǵary baǵalaıdy. Kásipkerlerińiz ıtalııandyq sán ındýstrııasyna úlken qyzyǵýshylyq tanytýda. Ózderińiz biletindeı, Italııa álemdegi eń kóp sán brendterine ıe. Qazaqstandyq kásipkerler bul salanyń artyqshylyqtaryn túsinedi. Olardyń keıbireýi, mysaly, Max Mara sııaqty ıtalııandyq sán brendterine qarjy salady. ıAǵnı memleketterimiz arasyndaǵy saýda-sattyq yntymaqtastyǵy óte myǵym.
- Italııa óziniń ınfraqurylymyn damytý jobalarymen keńinen tanymal. Italııa men Qazaqstannyń kólik jáne logıstıka salasyndaǵy yntymaqtastyǵy týraly ne aıtar edińiz?
- Bizde myqty ınfraqurylym bar. Rım ımperııasy kezinde salynǵan joldar 2000 jyldan beri jumys isteıdi. Eki iri kompanııa - Salını Impregılo jáne Todını Qazaqstanda kóptegen joldy saldy. Máselen Todınıdiń jobalarynyń biri - Almaty men Qorǵas arasyn jalǵaıtyn jol. Temirjol salasynda jáne Kaspıı teńizinde de basqa jobalar bolaryna senimdimin.
-Ýaqyt bólgenińiz úshin raqmet!
