«Qazaqstan balalary» degen ulttyq jospar qabyldanady — depýtat

ASTANA. KAZINFORM — Májilis depýtaty Elnur Beısenbaev Jibek Joly telearnasyna bala quqyǵy, mekteptegi býllıng, balalar arasyndaǵy sýıtsıd, ınklıýzıvti qoǵamdy damytý syndy taqyryptardy qamtyǵan suqbat berdi.

— Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Ulttyq quryltaıdyń IV otyrysynda «Qazaqstan balalary» atty biryńǵaı baǵdarlama qabyldaýdyń qajettigin atap ótti. Oǵan ne túrtki boldy? Jergilikti bılik ókilderi men qoǵam belsendileri óz deńgeıińde jumystaryn atqara almaı otyr ma?

— Meniń oıymsha, bul máselege sál keńirek qaraý kerek. Memleket basshysy qańtar oqıǵasynan keıin, 2022 jyldy «balalar jyly» dep bekitti. Jalpy, memleket basshysy ótken ómiri, saıası qyzmetteri barysynda damyǵan memleketterdiń dúıim kópshiligin kórdi. Damyǵan memleketterde kez kelgen strategııa birinshi baladan bastalady. Mysaly, Eýropanyń damyǵan memleketterinde Bilim jáne ǵylym, Aǵartý mınıstrlikteri óz baǵdarlamalarynda birinshi «Meniń pozıtsııam — Anglııanyń balalaryn baqytty etý» deıdi. Al balalardyń baqytty bolýy neden bastalady? Birinshiden, balalardy qorǵaıtyn, olarǵa múmkindik beretin, olarǵa ár túrli ınfraqurylym jasaıtyn, olardyń densaýlyǵyn retteıtin, bilimin shyndaıtyn baǵdarlamalardy engizý jáne ony sapaly iske asyrý. Sondyqtan Memleket basshysy balalarǵa qatysty osy baǵytta júıeli saıasat júrgizip kele jatyr. 2022 jyldy «Balalar jyly» dep belgiledi. Odan keıin balalardyń quqyǵyn qorǵaıtyn, meniń áriptesim Dınara Zakıevamen birge biz býllıngti retteıtin zań jobasynyń avtory boldyq. Esińizde ǵoı, bir shý bolyp edi. Áleýmettik jelide talqylap, birshama normalardy qabyldadyq. Birinshiden, bir balaǵa ekinshi balaǵa shekten shyqqan býllıng jasap, qol jumsaıtyn bolsa, bala ǵana jaýapkershilikti kótermeıdi. Ata-ana da jaýapkershilikti kóteredi. Bilim ordasyna da tikeleı jaýapkershilikti artamyz. Másele sonda. Esińizde me? Osy 2022-23 jyldary mektepterde balalarǵa kóptegen psıhologııalyq testter kele bastady ǵoı. Bárimizge túsiniksiz. Jynysyn aýystyrýǵa baılanysty jáne basqa da qısynsyz bir suraqtar. Solardyń barlyǵy balalarmen jumys isteıtin memlekettegi saıasattyń birizdendirilmegendiginiń saldarynan boldy. Sol zań jobasynyń aıasynda biz ony da rettedik. Ol jumys ta birizdendirildi. Amanat partııasy balalardyń quqyǵyn qorǵaıtyn 111 degen call-ortalyq jasady. Memleket basshysyna bul baǵytta tyń bastama usynǵan jalǵyz partııa boldy dep aıta alamyn. Prezıdent qazir ol call-ortalyqty memlekettik deńgeıde, Úkimettiń deńgeıine kóterdi. Shtat kóbeıdi, call-ortalyq qazir óte tıimdi jumys istep jatyr. Ata-ana da, bala da habarlasýǵa bolady.

— Iıa, bizdiń arna bul týraly materıal jasady. Oǵan qazir tek balalardyń quqyǵy emes, eldegi kez kelgen másele boıynsha habarlasýǵa bolatynyn bilemiz.

— Biraq biz qazir ol máseleni rettep jatyrmyz. Qazir tek balalar quqyǵyna baılanysty jazba qaldyrýǵa bolady. Eger bala habarlasyp, máselesin aıtsa, onda ol balany izdeıdi. Mamandar habarlasady. «Qandaı jaǵdaı boldy eken, múmkin bireý ony májbúrlep telefonyn alyp qoıdy ma» degen sııaqty. Kórdińiz be? Osyndaı máseleler — Memleket basshysynyń balalarǵa degen qamqorlyǵynyń aıasynda jasalyp jatqan strategııalyq sheshimder. Buǵan osyndaı baǵa berý kerek. Bul baǵdarlamalardy toptastyryp, jasalyp jatqan dúnıelerdiń barlyǵyn bir ulttyq josparǵa engizý. ıAǵnı, siz de biz de balalarǵa jasalyp jatqan baǵdarlamalardy bir jerden kóre alamyz. Qazaqstanda qandaı múmkindikter jasalyp jatqanyń bir platformadan anyqtaımyz. Nege deısiz ǵoı? Óıtkeni Qazaqstan — jas memleket. Bul keshe qurylǵan memleket retinde emes, ultynyń jas ereksheligine baılanysty. Mysaly, Qazaqstanda 7 mıllıonǵa jýyq bala bar. Halqymyzdyń úshten biri — balalar. Al elimizde 35 jasqa deıingi jastardyń sany 6 mıllıonnan asyp jyǵylady. Sonda elimizdiń 60%-i — jastar. Onyń jartysy — bala, jartysy — jastar. Kórdińiz be? Sol sebepti Memleket basshysy strategııalyq qadamdar jasap otyr. Búgin osy 7 mıllıon balaǵa biz naqty kómek kórsetip, olardyń baǵyt-baǵdaryn anyqtap, olardyń arasyndaǵy sýıtsıd, býllıng, bilim ala almaý, saýat asha almaý sııaqty problemalardy sheshetin bolsaq, qazaqtyń jaqsy bir támsili bar ǵoı «Elý jylda el jańa» degen, sonda biz aldaǵy 50 jyldyqqa myna balalardy daıyndaımyz.

— Sizdiń komıtettiń tarapynan mindetti túrde usynystar túsetin shyǵar? Birinshi kezekte qandaı usynys bolýy múmkin? 

— Baǵyt-baǵdarǵa bólip kóreıik. Mysaly, balalardyń arasynda ne jasalady? Birinshi balalardyń bilimine, densaýlyǵyna, olardyń áleýmettik qorǵalýyna, sportpen qamtamasyz etilýine, olardyń mádenı saladaǵy is-sharalaryna, eń bastysy quqyqtyq kómek kórsetýge jáne osynyn bárin iske asyrýǵa zań jobalaryn ózgertýimiz kerek bolǵan. Endi qandaı problemalar bar? 7 mıllıon bala bilim alyp jatyr. Memleket basshysy olarǵa baılanysty naqty baǵytty keshegi quryltaıda anyqtady. «Budan bylaı „Birtutas tárbıe“ „Adal azamat“ dep atalsyn» dedi. ıAǵnı, Memleket basshysy aldyńǵy quryltaıda kótergen «Adal azamat» kontseptsııasy, onyń strategııalyq baǵyty endi balalarǵa qaraı burylady. Qazaqstannyń árbir balasynyń anaý turǵan Everest shyńyna («Adal azamat» kontseptsııasy) jasaǵan árbir qadamyn retteýimiz kerek. Bul birinshi baǵyt. Ol boıynsha árıne, zańnamaǵa ózgerister engiziledi. Birinshi kezekte ákimshilikte balalardyń quqyǵyn qorǵaıtyn arnaıy basqarma ashylady. Qazir balalar quqyǵyn qorǵaý degen Ákimdikte Bilim basqarmasynyń aıasyndaǵy bir bólim ǵana. Al biraq qazir balalarǵa jasalyp jatqan bizde kómekter kóp. Sonymen qatar balalardyń arasyndaǵy problemalar da jeterlik. Basqarma ashylady. Ekinshiden, elimizde erekshe balalardyń sany da az emes. 700 myń erekshe jan bolsa, sonyń 110 myńǵa jýyǵy erekshe balalar. Olarǵa ba bir belgilengen deńgeıde kómek kórsetý kerek. Zań aıasynda osydan eki jarym jyl buryn olardyń múgedektik alý kategorııasyn úlkenderdiki sııaqty «birinshi, ekinshi, úshinshi top» dep belgiledik. Bul birinshi jeńis boldy. Erteń olar múgedektiginen aıyǵyp kete almaǵan jaǵdaıda dál sol óziniń toby boıynsha úlkenderdiń qataryna qosylady da, sol jerdegi alatyn tıesili áleýmettik járdemaqylaryn ala beredi. Bul taǵy bir baǵyty. Odan keıin taǵy bir baǵyty — jańaǵy áleýmettik qorǵaý. Qazaqstanda shamamen 600 myńǵa jýyq otbasynda tárbıelenip jatqan áleýmettik osal toptaǵy balalar bar. Bul edáýir tsıfra. Osy jumystardyń barlyǵyna koordınatsııa jasaıtyn, olardyń barlyǵyn úılestiretin, sol problemalardy sheshetin mysaly, mınıstrlikter bar ǵoı, solardyń jumysyń úılestiretin basqarma qurylady. Memlekettik qyzmette protokoldy sheshim, hattama deımiz, Memleket basshysynyń jarlyǵy, mınıstrlerdiń qabyldaıtyn sheshimderi, úkimettiń sheshimi deımiz. Osy sııaqty balalarǵa baılanysty problemalardyń barlyǵyn retteıtin, solardyń barlyǵyn bir jerge jınaıtyn «Qazaqstan balalary» degen arnaıy baǵdarlama qabyldanady. Múmkin baǵdarlama bolady. Múmkin ulttyq jospar bolady. Múmkin túrli qadamdardyń algorıtmi bolady. Memleket basshysyna usynamyz. Biraq mindetti túrde ýaqyty, sheshimi, jaýapty azamat belgilenedi. Osylaısha biz barlyq balaǵa jasalyp jatqan túrli máselelerdi osy baǵdarlamanyń aıasynda toptastyramyz. Bul memlekettik organdardyń jumysyn úılestiretin jáne olardyń balalarǵa baılanysty baǵyt-baǵdaryn anyqtaıtyn baǵdarlama bolady.

Taǵy bir ózekti másele. Balalardyń sýretin ustap alyp, ártúrli azamattar qorlarǵa qarjy jınap júredi. Qaısysy jón, qaısysy jónsiz, qaısysynyń artynda alaıaqtar tur ekenin siz ben biz anyqtaı almaımyz.

— Ol saǵan psıhologııalyq túrde áser etedi. Seniń janyń ashyǵannan keıin tıyn-tebenińdi beresiń.

— Sol máseleni retteımiz. Qazir onyń ártúrli mehanızmderiń qarastyramyz. Múmkin oǵan shekteý qoıamyz. Múmkin tek resmı qaıyrymdylyq qorlarynyń reestrin jasaımyz. Tek sol qorlardyń atynan jumys isteýdi shegendeımiz. Olardyń atyn jamylyp, qorlardy paıdalanbas úshin, múmkin, tikeleı QR-kod jáne solardyń esepshottaryna ǵana aqsha aýdarý múmkindigin engizemiz.

— Naqty qandaı shara júzege asýy múmkin?

— Budan bólek qazir barlyq bank osyndaı qorlardy ashýǵa múmkindik bere beredi. Solardyń barlyǵyn shekteımiz. ıAǵnı, reestr bolý kerek, shottary bolý kerek, esepteri bolý kerek. Osy máseleni pysyqtaımyz. Bul ázirge — ıdeıa. Bul meniń oıym, áriptesterimniń oıy. Qoǵamdaǵy azamattardyń da oıyn tyńdaımyz. Bul bir. Ekinshiden, taǵy bir másele — balalardy qaraýsyz qaldyrmaý máselesin zańda shegelep tastaǵymyz keledi. Osy máseleni de shegendeımiz. Tastaýǵa bolmaıdy. Bala 16 jasqa tolmaıynsha ony tastaýǵa, jiberýge bolmaıdy. Osy máseleni retteımyz. Taǵy bir másele bar. Balalardyń atyna jazylǵan úıi deımiz ǵoı. Ártúrli jaǵdaılar bolyp jatady. Ákesi men anasy qaıtys bolady. Sonda balany jaqyndary qaraýyna alady. Biraq olar jymysqy áreketpen alady. ıAǵnı, balanyń atyndaǵy úıin alǵysy keledi, aldap-arbap túsiredi. Durys qaramaıdy degen sııaqty. Osyndaı máselelerde balalarǵa tikeleı tıesili, muragerlikpen qalǵan úılerdi, dúnıelerdi 100% zańmen qorǵaý máselesin qarastyryp jatyrmyz. Zań aıasynda balalar arasyndaǵy sýıtsıd máselesine baılanysty normalardy qarastyratyn shyǵarmyz. Ol boıynsha keshendi is-sharalar tizimin jasaımyz. Qazaqstanda balalarǵa arnalǵan sporttyq ınfraqurylym aýyldyq jerlerde 50%-ke jetpeıdi. Mysaly, Qazaqtanda 6 myń aýyl bolsa, sonyń 3 myńyńda ınfraqurylym joq degen sóz. Osyny da zańmen shegendeımiz. «Aýyl — el besigi» sııaqty baǵdarlamalarda, zańda bekitip, mindetteımiz. ıAǵnı, bıznestiń kómegimen ne bolmasa bıýdjettiń esebinen qarjy salý degen sııaqty. Taǵy da bir úlken másele — balalardy qosymsha bilimmen qamtý. Qazir baıqasańyz, mektepten bólek qosymsha bilim almaıtyn balalar kóbine baǵdarlamalardy ýaqytynda túsinbeı jatady. Al qosymsha bilimniń kópshiligine qarjy tólený kerek. Áleýmettik osal toptardaǵy balalardyń 70%-i qosymsha bilimmen qamtylmaǵan. Erteń olar básekelestikke tótep bere almaıdy. Olardyń jaǵdaıyn jasaǵanymyzben bilimin shyńdamasa, báribir qoǵamda álsiz topqa aınalady. Odan keıin olardyń balalary da dál sondaı áljýaz bolmasa da qorǵalmaǵan top bolyp shyǵa keledi. Sol úshin sondaı otbasylardyń balalaryn qosymsha bilimmen qamtý máselesin qarastyramyz.

— Kóp raqmet, Elnur myrza.