Qazaqstan-Armenııa: baılanys qaı baǵytta damyp keledi
Búgin Armenııa Prezıdenti Vaagn Hachatýrıannyń Qazaqstanǵa resmı sapary ótedi. Bul sapar aıasynda joǵary deńgeıdegi birqatar kelissóz júrgizilýi kerek. Ásirese, saıası, saýda-ekonomıka jáne mádenı-gýmanıtarlyq baǵytta jańa betburys bolýy múmkin. Osy tusta Kazinform tilshisi eki el qarym-qatynasynyń basym baǵyttaryna sholý jasap, mán-mańyzyna úńilip kórdi.
Ekijaqty qarym-qatynastyń ornaýy
Qazaqstan Táýelsizdik alǵannan keıin kóp uzamaı-aq, 1992 jyly 27 tamyzda Armenııa Respýblıkasymen dıplomatııalyq baılanys ornatty. Sol jyly qazanda elimizde Armenııa Respýblıkasynyń Elshiligi ashyldy. Al Armenııadaǵy Qazaqstan Respýblıkasynyń Elshiligi 2007 jyldyń naýryzynan beri jumys isteıdi.
Eki el qarym-qatynasy dostyq pen ózara tıimdi yntymaqtastyq arqyly damyp keledi. Eki el arasyndaǵy qatynasty retteıtin negizgi qujattar 1993 jyly jáne 1999 jyly qabyldandy. Olar – Qazaqstan Respýblıkasy men Armenııa Respýblıkasy arasyndaǵy qatynastardyń negizderi týraly shart jáne dostyq pen yntymaqtastyq týraly shart. Ekinshi mańyzdy qujattyń bıyl 25 jyldyǵy atalyp ótti.
Ekijaqty jáne kópjaqty qatynasty odan ári damytýǵa jáne nyǵaıtýǵa degen umtylys joǵary deńgeıdegi ózara saparlarmen aıqyndalady. Máselen, Armenııa Respýblıkasynyń Premer-Mınıstri Nıkol Pashınıannyń 2019 jyly 29 mamyrdaǵy Joǵary Eýrazııalyq ekonomıkalyq keńestiń mereıtoılyq otyrysyna qatysý úshin Qazaqstan Respýblıkasyna jumys saparymen kelýi. Sapar sheńberinde QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevpen kezdesti.
Óz kezeginde Qazaqstan Prezıdenti 2019 jyly 31 qyrkúıekte Joǵary Eýrazııalyq ekonomıkalyq keńestiń otyrysyna qatysý úshin Armenııa Respýblıkasyna jumys saparymen bardy. Sapar sheńberinde Armenııa Premer-Mınıstri N. Pashınıanmen ekijaqty kezdesý ótti.
2021 jyly maýsymda Armenııa Prezıdenti A. Sarkısıan Qazaqstanǵa jumys saparymen keldi. Al 2022 jyldyń aqpanynda Armenııa Premer-Mınıstri N. Pashınıan EÚAK otyrysyna qatysý úshin Qazaqstanǵa kezekti ret at basyn burdy. Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev UQShU UQK sessııasyna qatysý úshin 2023 jyly 23 qarashada Erevanǵa jumys saparymen soqty.
Buǵan qosa, turaqty negizde EAEO, TMD sondaı-aq túrli jáne kópjaqty forýmdar men is-sharalar sheńberinde Qazaqstan Respýblıkasy men Armenııa Respýblıkasynyń premer-mınıstrleri arasynda jumys saparlary men ekijaqty kezdesýler ótkizilip keledi.
Eki eldiń parlamentaralyq ózara is-qımyly dástúrli joǵary deńgeıde, senimdi negizde damyp jatyr. Qazaqstan-Armenııa parlamenttik dostyq toptary formatynda da, halyqaralyq parlamenttik uıymdardyń alańdarynda da ustanymdary men bastamalaryn ózara qoldap júr.
Taýar aınalymynyń ósýi
QR Ulttyq statıstıka bıýrosynyń deregine júginsek, 2023 jyldyń qorytyndysy boıynsha, Qazaqstan men Armenııa arasyndaǵy taýar aınalymy 53,1 mln dollar bolǵan. 2022 jyly 43,1 mln dollar bolǵan edi, ıaǵnı bir jyl aralyqtaǵy ósim 23 paıyzǵa jetti.
Jalpy taýar aınalymynyń 33,3 mln dollary Qazaqstan eksportyna tıesili bolsa, qalǵan 19,8 mln dollary Armenııa úlesinde. Endi «Qazaqstan Armenııaǵa ne jetkizdi?» degen saýalǵa kelsek. Ulttyq statıstıka bıýrosynyń derekteri boıynsha, elimiz Armenııaǵa:
- temir ónimderin (1,7 mln dollar)
- óńdelmegen alıýmınıı (0,79 mln dollar)
- qaǵaz (0,67 mln dollar)
- plastmassa (222,7 myń dollar)
- sýsyndar (171,1 myń dollar)
- qara metaldan jasalǵan buıymdar (115 myń dollar)
- unnan jasalǵan daıyn ónimder (80,7 myń dollar)
- qant jáne kondıterlik ónimder (44,1 myń dollar)
- bıdaı unyn (29,7 myń dollar) tasymaldaǵan.
Al Armenııa tarapy Qazaqstanǵa:
- etıl spırtin (4,1 mln dollar)
- tońazytqysh pen muzdatqysh (1,4 mln dollar)
- dári-dármek (0,9 mln dollar)
- sýsyndar (0,35 mln dollar)
- gıgıenalyq jáne kosmetıkalyq quraldar (141,5 myń dollar)
- elektr transformatorlary (134,5 myń dollar)
- ferroqorytpalar (97,4 myń dollar)
- sorǵylar (88,7 myń dollar)
- boıaýlar, laktar men eritindiler (62,3 myń dollar) ákelgen.
Budan bólek, bıyl sáýirde Erevan qalasynda qazaq-armıan bıznes-forýmy ótkizildi. Osy jıynda da ekonomıkany damytýǵa negizdelgen birneshe qujat qabyldandy.
Eki eldiń bıznes salasyndaǵy áriptestigi de qarqyndy ósip keledi. Bir ǵana mysal, Ulttyq bank dereginshe, 2020-2022 jyldar aralyǵynda Qazaqstanǵa Armenııadan 11 mln dollar ınvestıtsııa tartylǵan.
Mádenı-gýmanıtarlyq yntymaqtastyq
Qazaqstan men Armenııa arasyndaǵy mádenı-gýmanıtarlyq yntymaqtastyq joǵary deńgeıde damyp jatyr. 2006 jyly Mádenıet salasyndaǵy yntymaqtastyq týraly úkimetaralyq kelisim sheńberinde eki el arasyndaǵy mádenı baılanystardy nyǵaıtý úshin kóptegen bastamalar iske asty.
2010 jyldan bastap Qazaqstannyń Armenııadaǵy elshiliginiń qoldaýymen Erevan memlekettik ýnıversıteti túrkologııa kafedrasynyń janynan qazaq tili, mádenıet jáne tarıh ortalyǵy quryldy. Al 2016 jyly Armenııanyń Ulttyq kitaphanasynda qazaq ádebıeti ortalyǵy ashyldy. Sondaı-aq Armenııada túrli mádenı is-shara, sonyń ishinde konferentsııalar, ádebı-mýzykalyq keshter jáne kitaptar tanystyrylymy uıymdastyryldy.
Armıan tilindegi «Qazaq ádebıetiniń antologııasy» kitabynyń tusaýkeseri, «Abaı-175», «Erevandaǵy Abaı oqýlary» jınaqtarynyń tusaýkeseri ótip, qypshaq tilindegi armıanografııalyq jazba eskertkishteriniń taqyrybyna arnalǵan halyqaralyq konferentsııalar boldy.
Qazaqstannyń «Naırı» mádenı ortalyqtary qaýymdastyǵynyń qyzmeti, sondaı-aq Qazaqstannyń 14 qalasynda jumys isteıtin armıan mádenı ortalyqtary Qazaqstan men Armenııa arasyndaǵy mádenı baılanystardy nyǵaıtýǵa yqpal etip keledi.
Eki eldiń mádenıet jáne óner ókilderi túrli halyqaralyq jáne óńirlik is-sharalarǵa belsendi qatysady. Bul Qazaqstan men Armenııa arasyndaǵy mádenı baılanysty odan ári damytýǵa yqpal etip otyr.
Eki el túrli salada baılanys ornatyp úlgergen. Qazaqstan men Armenııanyń saıası sarapshylarynyń da arasynda tyǵyz qarym-qatynas bar. Mysaly, QR Prezıdenti janyndaǵy Qazaqstan strategııalyq zertteýler ınstıtýtynyń dırektory Erkin Tuqymovtyń aıtýynsha, eki eldiń yntymaqtastyǵyn nyǵaıtý arqyly jahanda bolyp jatqan oqıǵalardy túsinýge, taldaýǵa bolady, sondyqtan da eki el baılanysy mańyzdy.
– Eki el sarapshylarynyń arasynda dıalog ornatylǵan. Sol arqyly biz bir-birimiz týraly bilimimizdi arttyra alamyz. Bul qarym-qatynas ekijaqty ózara is-qımyldyń negizgi baǵyttaryn, óńirlik saıasat máselelerin, bolyp jatqan protsesterge baǵa berýge múmkindik ashty, – deıdi sarapshy.
Buǵan deıin habarlaǵanymyzdaı, Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń shaqyrýymen Armenııa prezıdenti Vaagn Hachatýrıan elimizge resmı saparmen keledi.
Kúni keshe Qasym-Jomart Toqaev pen Nıkol Pashınıan ekijaqty saýda-ekonomıkalyq jáne mádenı-gýmanıtarlyq yqpaldastyqty odan ári nyǵaıtý perspektıvalaryn talqylady.
