Qazaq tiliniń ultaralyq qatynas tiline aınalatynyna senemin – Rashad Mamedov
- Rashad, suhbat berýge keliskenińe rahmet. Aldymen ózińniń ómiriń jóninde aıtyp ótseń ?
-Men Oral qalasynda dúnıege keldim. Ákem Ragım Mamedov – ázerbaıjan, anam Svetlana Kovaleva orys. Es bilip, eseıgennen beri «Birlik» ázerbaıjan etnomádenı birlestiginiń jastar qanatynda, Assambleıa quramynda qoǵamdyq jumystarǵa atsalysyp kelemin.
Keıingi jyldary Ulybrıtanııada saıasat jáne halyqaralyq qatynastar mamandyǵy boıynsha bilim alyp jatyrmyn. Sońǵy kezde pandemııaǵa baılanysty oqý onlaın túrinde ótýde. Sondyqtan Assambleıa men «Birlik» qoǵamyna kóbirek kóńil bólýdemin. Assambleıada ár halyq ókilderi óz mádenıetin, salt-dástúrlerin damyta alady. Túrli is-sharalar da barshylyq. Ózimizdiń súıikti qalamyz – Oraldy jasyldandyrý, jastardy jumysqa ornalastyrý jáne qaıyrymdylyq sharalaryna qatysýdy boryshymyz dep bilemin. 1 mamyr – Qazaqstan halqynyń birligi kúnine oraı birqatar telebaǵdarlamalarda sóz sóılep, Nazarbaev zııatkerlik mektebinde, Qazaqstan halqy Assambleıasy múshelerimen birge qalada ǵana emes, aýyldarda boldym. Bul barsha qazaqstandyqtar úshin mańyzdy kún dep esepteımin. Qolym bosta ákemniń meıramhana bıznesin júrgizýine kómektesemin.
- Aldaǵy arman-maqsattaryń jóninde ne aıtar ediń ?
- Shet elde oqyp jatsam da, onda uzaq qalamyn dep oılamaımyn. Óıtkeni olardyń mentalıteti, dúnıetanymy múlde bólek. Bilim alyp, mamandyǵymdy meńgergen boıda elge paıda keltirip, ózimizdiń Qazaqstannyń damýyna úlesimdi qossam deımin. Bul qolymnan keledi dep oılaımyn.
- Qandaı hobbıleriń bar, neni unatasyń ?
- Oqýyma qaramastan, saıahattaǵandy janym súıedi. Birneshe elde bolyp úlgerdim. Qazaqstan táýelsizdik alǵannan beri álemniń kóptegen elderimen tyǵyz qarym-qatynas ornatty, sonyń nátıjesinde kez kelgen memleketke barýǵa, vıza alýǵa múmkindik bar. Tabıǵatty da óte jaqsy kóremin. Qazaq elinde ádemi jerler az emes. Bizdiń Batys Qazaqstan oblysynyń ózinde orman-kólder, ózen-sýlar, dalalyq jerler, qum tóbeler jetkilikti. Sondyqtan shet elge shyqpasam, týystarymmen birge óńirdi aralaımyn. Sańyraýqulaq, jemis-jıdek terip, balyq aýlaımyn. Eń bastysy, tabıǵatqa zalal keltirmeı, qoqys qaldyrmaý kerek. Sondaı-aq tarıhı kitaptardy oqyp, tarıhı fılmderdi kórgendi unatamyn.
- Rashad, qazaq tilin biletin bolarsyń ?
- Árıne, qazaq tilin tym-táýir bilemin dep oılaımyn. Ol úshin Oraldaǵy bedeldi bilim ordalarynyń biri - №35 mektep-lıtseıde oqytqan ustazym Aınash Nıetovaǵa alǵysymdy bildiremin. Aınash Serikqyzy meniń bilim deńgeıimdi kóterdi. Orys tilinde bilim beretin mektep bolǵanyna qaramastan, biz qazaq tili men ádebıetin de barynsha meńgerdik. Men ózim gýmanıtarlyq pánderge jaqyn boldym. Barlyǵy bes til: qazaq, orys, ázerbaıjan, túrik jáne aǵylshyn tilderin bilemin. Ultaralyq qatynas tili degenge kelsem, ol qazaq tili bolýy tıis dep bilemin. Óıtkeni qazaq tili – memlekettik til. Buǵan qazaqstandyqtardyń basym bóligi kelisedi dep oılaımyn. Ýaqyt óte kele solaı bolady dep esepteımin. Ol úshin memlekettik qurylymdar jáne eń bastysy, biz, qazaqstandyqtar, ózimiz buǵan kóbirek kúsh salyp, nazar aýdarýǵa tıistimiz. Ásirese, jastar memlekettik tildi meńgerýge yntaly bolýy kerek. Árıne, orys tili ústemdik qurǵan merzimde ómir súrgen jasy kelgen adamdarǵa til meńgerý qıynǵa túsetin shyǵar. Degenmen elimizde bári de emin-erkin turyp jatyr, birligimizdiń arqasynda talaı asý-belderden aman-esen ótetinimizge senemin.
- Qazaq jáne ázerbaıjan tilderiniń túrki tilder ekendigi belgili. Bir-birimen uqsastyǵy, aıyrmashylyqtary qandaı dep oılaısyń ?
-Iá, ázerbaıjan tili oǵyz tobyna jatady, onda dybystar jumsaǵyraq estiledi. Qazaq tili qypshaq tobyna jatatyndyqtan, dybystalýy qattylaý bolyp keledi. Degenmen ekeýi de túrki tili bolǵandyqtan, túp-tamyry bir ǵoı. Ázerbaıjan tilin bilgendigim qazaq tilin meńgerýime kóp kómektesti. Óıtkeni uqsastyqtary kóbirek dep bilemin. Maǵynalas sózder kóp, tipti grammatıkasy men sóz ben sóılemdi quraý tásilderi de óte uqsas bolyp keledi.
- Qazaqstan men Ázerbaıjan elderiniń ózara baılanysy, qarym-qatynasynyń túp-tamyry tereńde jatyr. Buǵan Ázerbaıjanda saqtalyp qalǵan Qazaq aýdanyn mysalǵa keltirýge bolady. Bul jóninde ne aıtar ediń ?
- Ázerbaıjanda Qazaq aýdany bar. Ázerbaıjan elinde saıahattap júrgende, onda bir márte boldym. Tabıǵaty óte ádemi jerde ornalasqan. Aınala orman kómkergen taýlar, sarqyrama sýlar, jasyl jaılaý. Tarıhtan biletinim, HV ǵasyrda osy jerlerge ózin qazaqpyn dep ataǵan túrki taıpalary kelip qonystanǵan. Qazaq jerindegi sııaqty, olar keıin osy aýmaqta ózderiniń qaǵanatyn qurǵan. Qazaq ataýy sodan qalǵan bolýy kerek. Túrki halyqtary bir-birimen óte uqsas, mıdaı aralasyp ketken. Sondyqtan túrki halyqtary aldaǵy ýaqytta da barlyq saladaǵy yntymaqtastyqtaryn damyta berýleri kerek dep sanaımyn.
Qazaqstan týraly aıtsam, kóp ult ókilderi turatyn, kóp dindi qoǵamda jan-jaqty damyǵan memleket qurý ońaı emes. Soǵan qaramastan, buǵan qol jetkizýge bolatynyn Qazaq eli dáleldeı bildi. QHA sekildi uıym álemde, tipti Eýropa elderinde joq dep oılaımyn. Kóptegen ulttar jekelegen jabyq aýdandarda turyp jatyr. Al bizde barlyq ult ókilderi qoıan-qoltyq, birlik saltanat qurǵan elde ómir súrýde. Sonyń nátıjesinde kóptegen salada tabystarǵa qol jetkizdik. Degenmen áli de kóp jumys jasaý qajet. Elimizdiń odan ári damyp, gúldenýi úshin jumyla eńbek etý kerek dep bilemin. Birlik merekesi qutty bolsyn! Bárińizge beıbit ómir, tynyshtyq pen kelisim tileımin.
-Áńgimeńe rahmet. Ózińe de barlyq oılaǵan arman-maqsattaryń oryndalyp, aldaǵy ómir jolyńda tabystarǵa qol jetkizýińe tilektespin.
