Qazaq mýzyka óneriniń qarashańyraǵy - Qurmanǵazy orkestrine 90 jyl
ALMATY. KAZINFORM – Bıyl halqymyzdyń ulttyq kásibı mýzyka óneriniń qarashańyraǵy, ult rýhanııatynyń shyńy – qazaqtyń aspaptyq-mýzyka mádenıetin álemge tanytyp júrgen Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq halyq aspaptar orkestriniń qurylǵanyna 90 jyl. Qazaq mýzyka tarıhyndaǵy tuńǵysh orkestr týraly óner ordasynyń dırektory Medet Qýanyshevpen áńgimelesken edik.
– Áńgimemizdi Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq halyq aspaptar orkestriniń qurylý tarıhynan bastasaq...
– Árbir halyqtyń ult bolyp qalyptasýynyń qaınar kózi – taǵylymǵa toly dúnıetanymynan, salt-dástúrinen, ulttyq mádenıeti men rýhanııatynan bastaý alary sózsiz. Halqymyzdyń rýhanııatynyń shyńy – qazaqtyń aspapty-mýzyka óneri. Qazaq halqynyń ulttyq aspaptaryna negizdelgen aspapty-mýzyka mádenıetin álemge tanytyp kele jatqan óner ordalary az emes. Solardyń biregeıi – qazaq mýzyka óneriniń qarashańyraǵy, qurylǵanyna 90 jyl tolyp otyrǵan orkestr.
Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq halyq aspaptar orkestriniń qalyptasýy ulty úshin týǵan ult qaıratkerleriniń esimimen tyǵyz baılanysty. Ol – qaısar rýhty Temirbek Júrgenov edi. Óz ultynyń mádenıeti men rýhanııatyna ǵumyryn sarp etken ult qaıratkeri 1934 jyly Qazaqstan Ólkelik komıtetiniń halyq-aǵartý komıssary qyzmetine taǵaıyndalady. Jaýapkershiligi joǵary qyzmette bola júrip, el ishinde áli bir júıege túspegen bilim, ádebıet, óner, mádenıet baǵyttary boıynsha arnaıy komıtetke tóraǵalyq jasap, ulttyq óner men mádenıetti jańa arnaǵa burady. Temirbek Júrgenov qazaq ónerpazdary men aqyndary arasynda alǵash ret I Búkil Qazaqstandyq slet ótkizip, qazaq óneriniń qaıtalanbas tulǵalarynyń basyn qosty. Ulttyq mýzykalyq aspaptarǵa negizdelgen orkestr qurý jolyndaǵy asqan jaýapkershilik qazaq mýzyka óneriniń qara nary, akademık Ahmet Jubanovqa tapsyrylǵan. Ǵ. Medetov, J. Qalambaev, L. Muhıtov, M. Bókeıhanov syndy qazaq mýzyka óneriniń alyptary da osy orkestrdiń qurylý isiniń basy-qasynda júrdi.
– Ár memlekettiń rýhanı bolmysyn álemge tanytatyn mádenı ordasy bolady. Qazaq eli úshin osyndaı belginiń biri – Qurmanǵazy orkestri. Alǵashqy kórkemdik jetekshisi Ahmet Jubanov boldy...
– Orkestr týraly aıtqanda ult mádenıetiniń qarashańyraǵyn qurýǵa atsalysqan tulǵalardyń attaryn atap, estelikterin de qaıyra eske alyp júrgen durys-aý dep oılaımyn. Ulttyq orkestrdi akademık Ahmet Jubanovtyń esimimen baılanystyrmaý múmkin emes. Ulttyq orkestrdiń alǵashqy kórkemdik jetekshisi de, dırıjeri de Ahmet Jubanov boldy. Akademıktiń basty maqsaty – orkestrdiń alǵashqy qalyptasý kezeńinde boıynda tabıǵı talantymen talaıdy tańqaldyrǵan dombyrashylardyń mýzykalyq bilimin jetildirip, akademııalyq dárejege kóterý edi. Dombyrashylardyń qatysýymen babalar amanaty bolǵan Qurmanǵazy Saǵyrbaıulynyń kúı murasyn orkestrge túsirip, ǵylymı baǵytta shyǵarmashylyq jumystar atqarǵan.
– Qazir orkestr ujymynda qansha adam bar?
– Orkestr ujymynda mýzykalyq bilimi joǵary 80-nen asa kásibı mýzyka mamandary, elimizdiń mádenıetiniń órkendeý jolynda eńbek etip júrgen QR mádenıet qaıratkerleri, QR eńbek sińirgen qaıratkerleri, «Qurmet» ordeniniń ıegerleri, mádenıet salasynyń úzdikteri, óner-mádenıet salasy boıynsha memlekettik stıpendııa ıegerleri qyzmet atqarady. Ár aspapty joǵary deńgeıde meńgergen ulttyq orkestr artısteri ulttyń rýhyn kóterip, mádenıettiń bedelin asqaqtatyp keledi.
Búginde ulttyq orkestrdiń bas dırıjerlik tizginin «Daryn» jastar syılyǵynyń laýreaty, jalyndy da jigerli Abylaı Tilepbergen ustap otyr. Abylaı Tilepbergen kóptegen respýblıkalyq jáne halyqaralyq baıqaýda qazaqtyń qara dombyrasynyń qońyr únin asa joǵary deńgeıde álemge tanytyp kele jatqan daryn ıesi. Jas dırıjerdiń orkestr baǵdarlamasyna batyl engizgen tyń da jańa shyǵarmalary kózi qaraqty qalyń kórermenniń izgi iltıpaty men zor yqylasyna bólenip keledi. Orkestrdiń kórkemdik jetekshisi - QR eńbek sińirgen artısi Batyrjan Myqtybaev. Sonymen qatar, ulttyq orkestrdiń dırıjeri - Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, talantty óńdeýshi Jeksen Aısynnyń orny erekshe. Dırıjerdiń basqarýymen oryndalatyn ár shyǵarma ózindik qoltańbasymen qalyń kórermendi qýantyp keledi. HH ǵasyrdyń ekinshi jartysynda orkestrdiń damý jolyna erekshe serpin bergen Shamǵon Qajyǵalıevtiń uly Naryn Qajyǵalıev te ulttyq orkestrde dırıjerlik qyzmetin jalǵastyryp keledi.
– Repertýarǵa toqtalyp ótseńiz...
– Ulttyq orkestrdiń repertýary negizinen halqymyzdyń kúıshilik murasynan turady. Qazaq mýzyka óneriniń klassıkteri Qurmanǵazy Saǵyrbaıuly, Dáýletkereı, Dına Nurpeıisova syndy dáýlesker kúıshilerdiń kúı muralary - orkestr repertýarynda ózindik orny bar shyǵarmalar. Ásirese, Qurmanǵazy Saǵyrbaıulynyń ár týyndysy ulttyq orkestrdiń tumary ispettes. Kúıshiniń «Saryarqa» kúıi orkestrdiń tólqujatyna aınalyp otyr. Orkestrdiń árbir kontserttik baǵdarlamasyn «Saryarqa» kúıimen aıaqtaý orkestr tarıhyndaǵy úzbeı jalǵasyp kele jatqan dástúrge aınaldy.
Sonymen qatar, qazaq mýzyka ónerine ólsheýsiz úles qosqan Nurǵısa Tilendıevtiń, Shamǵon Qajyǵalıevtiń, Aıtqalı Jaıymovtyń shyǵarmalary erekshe oryn alady. Orkestr repertýarynda álemdik mýzyka óneriniń klassıkteriniń de týyndylary bar.
– Mereıtoı aıasynda qandaı jobalardy júzege asyrdyńyzdar?
– Qazaq ulttyq halyq aspaptar orkestri basqa orkestrler arasynda alǵash bolyp «Orkestr túni» jobasyn júzege asyrdy. Osy joba orkestrdiń 90 jyldyq mereıtoıy aıasynda erekshe mánge ıe boldy. Almaty teatrynda uıymdastyrylǵan «Orkestr túni» sharasy - orkestrdiń mereıtoılyq baǵdarlamasynyń mańyzdy bóligi. Bul kesh kórermenge erekshe áser qaldyryp, orkestrdiń baı repertýary men shyǵarmashylyq áleýetin taǵy da bir márte pash etti. Jobanyń basty maqsaty – ulttyq mýzyka ónerin keńinen nasıhattap, klassıkalyq jáne halyqtyq týyndylardy jańa qyrynan usyný boldy.
– Beınebaıan túsiripsizder. Sol jóninde tolyq aıtyp berseńiz...
– Bul jobany «Kerege» prodıýserlik ortalyǵymen birlesip júzege asyrdyq. Bul shyǵarmalar ulttyq orkestrdiń tarıhynda mańyzdy ról atqaryp, shyǵarmashylyq turǵydan úlken órleý bolyp esepteledi. Qurmanǵazynyń árbir kúıi ulttyq mádenıettiń ajyramas bóligi retinde orkestrdiń boıtumary sekildi mańyzdy. «Adaı» kúıine beınebaıan túsirýimiz de kezdeısoq emes. «Adaı» kúıi – tek qana oryndaýshy sheberligin talap etetin kúrdeli týyndy ǵana emes, sonymen qatar qazaq halqynyń rýhyn, qaısarlyǵyn, táýelsizdikke degen umtylysyn beıneleıtin shyǵarma. Bul kúıdiń erekshe qýatty, shıraq áýeni tyńdarmandy eriksiz shabyttandyrady, ulttyq orkestr repertýarynda ol únemi mańyzdy oryn alady. Beınebaıan arqyly osy shyǵarmalardyń tereń mán-maǵynasyn, onyń zamanaýı oryndaýdaǵy ereksheligin jáne orkestrmen birge jańa qyrynan ashyp kórsetýdi maqsat ettik.
– Qaı eldermen shyǵarmashylyq baılanys ornatyńyzdar?
– Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq halyq aspaptar orkestri Reseı, Qyrǵyzstan, Ózbekstan syndy eldermen shyǵarmashylyq baılanys ornatqan. Reseımen birlesken jobalar aıasynda Andreev orkestrimen yntymaqtastyq júzege asyrylyp, kontsertter men sheberlik sabaqtaryn uıymdastyrý josparda bar. Sonymen qatar, Qyrǵyzstan men Ózbekstanda da ulttyq mádenıet pen ónerdi nasıhattaý maqsatynda birlesken is-sharalar ótkizilip keledi. Basqa da eldermen mádenı baılanystar ornatý baǵytynda jumystar júrip jatyr, sonyń ishinde Eýropa, Túrkııa, Qytaı syndy elderde orkestrdiń óner kórsetýi josparlanyp otyr.
