Qazaq handyǵy kartasynyń baspa quqyǵy qalaı Germanııaǵa ótip ketti

ASTANA. KAZINFORM – Astanada «Joshy, Shaǵataı, Haıdý ulystary men Moǵolstannyń etnosaıası tarıhy» atty halyqaralyq ǵylymı praktıkalyq konferentsııa ótip jatyr.

Qazaqstan, Tatarstan, Bashqurstan, Ózbekstan, Kanada, Qytaı, Reseı, Majarstan ǵalymdarynyń basyn qosqan halyqaralyq jıynda belgili tarıhshy, ǵylym doktory, kartograf Nurlan Kenjeahmet sóz alyp, Joshy ulysynyń tarıhı kartalardaǵy orny týraly baıandama jasady. 

Kazinform tilshisi ǵalymdy áńgimege tartyp, atyshýly tarıhı eńbeginiń taǵdyry týraly surady. 

«2016 jyly Qazaq handyǵynyń kartalary týraly jobany bastaǵanymdy bilesizder. Ol kezde ótpeı qaldy. 2019 jyly taǵy eki ret usyndym. Ǵylym komıteti ol joly da qabyldamady. Sebebin sol qalpy bilgen joqpyn. Dúnıe osylaı kete beredi dep oıladyq pa, áıteýir mańyzyna mán bergen joq. 

Ýkraınadaǵy jaǵdaıdan keıin álgi joba týraly suraıtyndar kóbeıe bastady. Shekarany shegendeý resmı shekaramen shektelmeıtinin, tarıhı shekarany aıqyndaý mańyzdy ekenin shynymen de ýaqyt kórsetip otyr. 

Garvardtyń Qytaıtaný ortalyǵy bar. 2021 jyldan bastap  sol jerde eki jyl turyp, sırek kartalardy taýyp, jobamdy aıaqtadym. 2023 jyly ol zertteýim Germanııada aǵylshyn tilinde monografııa (Qazaq handyǵynyń tarıhı geografııasy» - red.) bolyp basylyp shyqty.

Qazaq handyǵynyń Eýropa jáne shyǵys kartalaryndaǵy aýmaǵyn salystyra otyryp, tarıhı aýmaǵymyzdy belgileı aldyq deýge bolady. Byltyr sol monografııanyń tusaýkeseri Qazaqstan Úkimetiniń qoldaýymen Astanada ótti», - deıdi tarıhshy.

Memleket álem nazaryn aýdarǵan monografııaǵa osylaı kóńil aýdarǵanymen, qazaq tilinde aýdarý máselesi áli sheshilmegen kórinedi.

«Sol tusaýkeserde belgili ǵalymdar osy oqýlyqty Qazaqstannyń joǵary oqý oryndaryna qazaqshaǵa, orysshaǵa aýdaryp, oqýlyq retinde paıdalanýdy usyndy. 

Biraq qazirge deıin eshkim aýdarmasyn qolǵa alǵan joq. Raısa Qadyr degen qaryndasymyzǵa usynǵanbyz. Ol qyzyǵýshylyq tanytyp, aýdarmaqshy boldy da. Biraq tarıhı monografııany aǵylshyn tilinen tikeleı aýdaratyn maman tappaı, qarjy jaǵy qıyndyq bolyp, aıaqsyz qaldy. Áıtpese jaqsy-aq talpynyp edi. Degenmen aǵylshyn tilindegi túpnusqasy búkil dúnıejúzine taralyp jatyr. 

Keshe Joshy ulysyn zerdeleý ǵylymı ınstıtýty Qazaq handyǵyna baılanysty konferentsııa ótkizdi. Jıynnan keıin Bashqurtstannan kelgen 3-4 ǵalym jeke jolyǵyp, alǵystaryn aıtty.

«Bashqurtstan tarıhı kartalarda» degen úlken kitap shyǵarǵan eken. Sol kitapty meniń monografııam boıynsha jasap shyqqan eken. ıAǵnı, Qazaqstannyń óz ishinde qoldanysqa enbegenimen, halyqaralyq deńgeıde ǵylymı aınalymǵa keńinen endi», - deıdi Nurlan Kenjeahmet.

Professordyń bul eńbegi «Qazaqstanda shekara, memleket bolmaǵan» dep keletin saıası bopsalarǵa ǵylymı turǵyda jaýap bergen dúnıe ekenin Qazaqstan tarıhshylary da moıyndaǵan. Biraq endi ony qazaqsha basyp shyǵarý úshin Germanııadaǵy baspahanamen kelisimge kelý kerek.

«Bul monografııa Germanııada basylyp shyqqanyn aıttym ǵoı. Avtorlyq quqyq ózimde bolǵanmen baspa quqyǵy solarda. Bir memleket ózge eldiń ǵalymynyń eńbegin betaldy shyǵaryp bermeıdi ǵoı, aramyzda sondaı kelisimshart jasalǵan. Endi ony qazaqsha aýdaryp basqyzý úshin germanııalyq tarappen kelisý kerek. Reseıdiń bir adamy aýdaryp baspaqshy boldy. Biraq nemister sanktsııa salynǵan elde basyp shyǵarýǵa bolmaıtynyn aıtyp, bas tartty. Al Ortalyq Azııanyń ózge elderinde basyp shyǵarsa, qarsylyǵymyz joq dep otyr. ıAǵnı, Qazaqstanda qazaqsha aýdaryp shyǵarý úshin áýeli sol baspa quqyǵynyń máselesin retteý kerek. Baspa quqyǵyn berý úshin 3 myń eýro suraıdy. Odan keıin qazaqshaǵa aýdaryp, satýyna da bolady. Taǵy bir talap, aýdarǵan adam ár taraýyn menimen aqyldasyp aýdarsa dep oılaımyn. Óıtkeni ishinde ár tildegi derekkózden alynǵan málimet bar. Onyń bárin durys tápsirlemese, ǵylymǵa qııanat bolady», - deıdi ol.

Ǵalym eldegi metsenattardyń sportqa bólgen kóńildi ǵylymǵa bólmeı otyrǵanyna qynjylady.

«Meni qarjylandyrsa, ózim-aq aýdaryp, shyǵarýǵa bolady. Olaı dep otyrǵanymnyń da sebebi bar. Qazaqstanda sportshy Olımpıadadan medal alsa, baıytyp tastaıdy. Memlekettiń marapatyn eseptemegenniń ózinde atymtaılar aldyna úıir-úıir jylqy salyp berip jatyr. Al bizdiń ǵylymı eńbektiń jemisin arttaǵy urpaq jeıdi ǵoı. Sportshylardy qoldaǵandaı elge paıdaly ispen aınalysyp júrgen ǵalymdardyń jobasyna da qoldaý bildirse eken dep oılaısyń. Bul monografııanyń negizgi mazmunyn álem tanyp boldy. Endi óz halqymyzǵa, jas urpaqqa tanytýymyz kerek. Onyń ústine Ortalyq Azııanyń qandaı geosaıası ahýalda turǵanyn kórip otyrsyzdar. Álem eki polıarǵa bólingen tusta, aýmaqtyq tutastyqty saqtaý kúrdeli máselege aınalýy múmkin. Bizdiń talpynysymyz sol qaterdiń aldyn ǵylym jolymen alýdyń qamy», - deıdi tarıhshy.