Qaırat Mámı: Konstıtýtsııa - uly qundylyqtardy ulyqtaǵan qasterli qujat

ASTANA. QazAqparat - Búgin Qazaqstanda Konstıtýtsııa kúni merekesi atalyp ótilýde. Elimizdiń Ata Zańy - 1995 jylǵy 30 tamyzda búkilhalyqtyq referendýmda qabyldanǵan bolatyn. Konstıtýtsııa barlyq qazaqstandyqtardyń oı-pikirin esepke ala otyryp jasalǵan quqyqtyq-saıası qujat. Jańa Konstıtýtsııany qalyptastyrýǵa qalyń jurtshylyqtyń qatysýy Ata Zańǵa erekshe ústem kúsh berip, onyń áleýetin arttyrdy. Osyndaı almaǵaıyp zamanda Qazaqstannyń Konstıtýtsııasy ýaqyttyń synynan súrinbeı ótti, óziniń zaman talabyna laıyqtyǵyn jan-jaqty dáleldedi. Búgingi ataýly dataǵa oraı QR Konstıtýtsııalyq Keńesiniń tóraǵasy Qaırat Mámıdi áńgimege tartyp, suhbatty kópshilik nazaryna usynýdy jón kórdik.

- Qaırat Ábdirazaquly, Elbasynyń Konstıtýtsııany ázirleý men qabyldaýda róli qandaı?

- 1995 jyly Nursultan Nazarbaev qoldanystaǵy Ata Zańdy qabyldaý bastamasymen shyqty. Sol qıyn kezeńde mıllıondaǵan qazaqstandyqtar osy ıdeıanyń aınalasynda birigip, qoldaý bildirdi. Referendým qorytyndysy boıynsha azamattardyń 89 paıyzy jańa Konstıtýtsııaǵa óz daýystaryn berdi. El Prezıdenti sol kezde Qazaqstan tarıhynda alǵash ret halyqtyń  bolashaǵy óz qolynda bolǵanyn aıtqan edi. Ol - halyqtyń Konstıtýtsııasy.

Atap aıtqanda, shynymen de solaı bolǵan edi. Konstıtýtsııa qoǵamda kelisim men turaqtylyqty, joǵary ekonomıkalyq ósimdi, sondaı-aq quqyq ústemdigin bekitýdi qamtamasyz etti.

Demokratııalyq damý jolyna túsken kez kelgen elde Ata Zań memlekettiliktiń, quqyq ústemdiginiń, turaqtylyq pen gúldenýdiń negizi bolady. Osy oraıda jalpyǵa ortaq ádilettilik ornaıdy. Táýelsizdiktiń alǵashqy kezeńinde Qazaqstan aldynda óziniń konstıtýtsııalyq modelin aıqyndaý boıynsha erekshe mańyzdy maqsat turdy. Bul baǵyttaǵy durys qadamǵa jas memlekettiń taǵdyry tikeleı baılanysty boldy. ıAǵnı memlekettik reformalar júrgizýge qaýqarly bolýy, álemdik qoǵamdastyqtyń teńquqyly músheligine enýi sekildi máselelerge nazar aýdaryldy.

- Nelikten Konstıtýtsııaǵa ózgerister engizý qajettigi týyndaıdy?

- Negizgi Zań qoǵam men memlekettiń damýy suranystaryna sáıkes bolýy tıis. Ekonomıkalyq, saıası jáne basqa da jaǵdaılardyń pisip jetilýine qaraı, Ata Zań da jetildiriledi. Osy jyldary úsh konstıtýtsııalyq reforma ótkizildi. Bul turǵyda ulttyq ereksheliktermen qatar, sheteldik jetekshi tájirıbeler de eskerildi. Osy protseske qazaqstandyq qoǵamnyń barlyq segmentteri jumyldyryldy. Ár kezde konstıtýtsııalyq novellalar túrli salalardy jańǵyrtýda tyń serpin berip otyrdy.

Osy jyldary Qazaqstan konstıtýtsııasy óziniń joǵary tıimdiligin kórsetip, beıbitshilik pen kelisimdi qamtamasyz etti. Jańa Ata Zań eldiń údemeli damýynyń, qazaqstandyqtar ál-aýqatynyń artýynyń, senim men syılastyqtyń nyǵaıýynyń irgetasyn qalady.

 - 2017 jylǵy konstıtýtsııalyq reformanyń negizgi baǵyttary qandaı?

- Ótken jyly Elbasynyń bastamasymen aýqymdy konstıtýtsııalyq reforma júrgizildi. Bul sharalar basqarý júıesiniń tıimdiligin arttyrýǵa jáne saıası júıeni demokratııalandyrýǵa negizdelgen.

Osy oraıda Memleket basshysynyń keıbir bılik ókilettikterin Parlament pen Úkimet arasynda qaıta bólý júzege asyryldy. Atap aıtqanda, Parlamenttiń Úkimet qyzmetine baqylaý ókilettigi aýqymdy túrde kúsheıtildi. Azamattardyń quqyǵy men erkindigin qorǵaý tetikteri nyǵaıtyldy. «Astana» Halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń qyzmeti úshin, sondaı-aq quqyq qorǵaý júıesin jetildirý turǵysyna quqyqtyq negizder quryldy. Memlekettilik tiregin saqtaýdyń qosymsha tetikteri engizildi. Qazirgi kezde ol zańnamadaǵy eleýli ózgeristermen bekemdelip, tájirıbe júzinde iske asyrylyp jatyr.

Alǵan baǵyttyń júıeligi ári Negizgi Zańnyń qoǵamdyq damýdyń suranystaryna sáıkestigi konstıtýtsııalyq reformalarmen qamtamasyz etildi. Bul jumystar ǵylymı negizge súıene otyryp júrgizildi.

 - Jyl saıyn dástúrli túrde elimizde Konstıtýtsııa kúnine arnalǵan halyqaralyq konferentsııa ótedi. Jalpy, bul konferentsııalar ne úshin kerek?

- Konstıtýtsııa kúni álemniń kóp elderinde atap ótiledi. Bul óz kezeginde qoǵam men memleket ómirinde Konstıtýtsııanyń aıryqsha rólin baıqatady. Sondyqtan osy faktiler Ata Zańnyń eldiń damýy men jańǵyrýyndaǵy mańyzyn jan-jaqty túsinýge sebep bolady.

Astanada ótken halyqaralyq konferentsııa aıasynda Konstıtýtsııa áleýetin ary qaraı ashý, quqyq ústemdigin qamtamasyz etý, osy protseste konstıtýtsııalyq baqylaý organdarynyń róli máselelerin talqyladyq. Konferentsııa jumysyna halyqaralyq uıymdar delegatsııalary, konstıtýtsııalyq baqylaý organdary ókilderi, sondaı-aq 20-dan astam elden belgili ǵalymdar qatysty.

Konstıtýtsııa - egemendi Qazaqstannyń berik irgetasy, azattyǵymyzdyń aıshyqty aıǵaǵy, uly qundylyqtardy ulyqtaǵan eldigimizdiń kıeli kitabyna aınalǵan qasterli qujat. Qasym hannyń qasqa jolynan, Esim hannyń eski jolynan, Áz-Táýkeniń «Jeti Jarǵysynan» bastaý alyp, jalpy demokratııalyq prıntsıpterge negizdelgen Ata Zańymyzǵa bıyl jıyrma úsh jyl tolyp otyr. Osy oraıda el halqyn Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýtsııasy kúnimen quttyqtaımyn.

- Áńgimeńizge rahmet!