Qaırat Aıtbaı: «Ýaqyptyń» jemisin ýaqyt kórsetedi
- Qaırat Orynbaıuly, Din isteri jáne azamattyq qoǵam mınıstri Nurlan Ermekbaev bir sózinde qaıyrymdylyq qarajattarynyń qaıda jáne qalaı jumsalyp jatqanyn ashyq kórsetý qordy qurýdyń negizgi maqsaty sanalatynyn aıtqan bolatyn. Osy rette alǵashqy suraq - qordaǵy ashyqtyqty qalaı qamtamasyz etesizder?
- Suhbatymyzdy bastamas buryn «Ýaqyp» qory qashan jáne qalaı, qandaı maqsatta qurylǵanyn aıtyp bereıin. Osy jyldyń maýsym aıynda Memleket basshysy óz Jarlyǵymen din salasyna qatysty tujyrymdamany bekitken bolatyn. Sol tujyrymdamada Elbasy osyǵan deıingi din salasynda atqarylyp jatqan jumystardyń barysy men 2017-2020 jyldardaǵy din salasyndaǵy damýdy qalaı júrgizý kerektigin kórsetip berdi. Tujyrymdamada kórsetilgen baǵyttardy júzege asyrý maqsatynda jasalǵan jumystardyń bir bóligi - «Ýaqyp» qory. Demek, belgilengen strategııalyq baǵyttardy iske asyrý úshin osyndaı qor qurylyp otyr. Memleket pen qarapaıym halyqtyń bir-birimen túıisetin jeri osy qor bolar degen oıdamyz. Nege deseńiz, ashyǵyn aıtqanda, bul kommertsııalyq nemese memlekettik emes uıym. Ekinshiden, memleketten eshqandaı qarajat bólinbeıdi. Jumys isteý retimiz erkindeý. Memlekettik qyzmettegideı shekteý joq.
«Ýaqyp» qory shilde aıynyń 1-i kúni tirkeldi de, jumysyn bastap ketti. Qordyń quryltaıshylary men qamqorshylyq keńesi bar. Qamqorshylyq keńesin jasaqtar aldynda kimderdi engizemiz dep, Elbasynyń tapsyrmasyna sáıkestendirý úshin quramyn kóp tolǵana kele belgiledik. Qamqorshylyq keńesine Qazaqstannyń dinı birlestiginiń zeket qory, Qazaqstannyń din salasyndaǵy kongresi, Din mınıstrliginiń janyndaǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýttarynyń ókilderi kirdi. Kez kelgen mekeme nemese qor jumysyn bastar aldynda ózderiniń jarǵysyn belgilep alady. Bizdiń Qamqorshylyq keńesiniń quramynda elimizdegi sybaılas jemqorlyqqa qarsy agenttik tóraǵasynyń orynbasary, Senat depýtattary, qarjy mınıstriniń orynbasary bar. Ekinshi jaǵynan qarjylandyratyn qor bolǵandyqtan, memlekettik emes uıymdardan da azamattar jeterlik. Qordyń Qamqorshylyq keńesinde memlekettik qyzmetten de, memlekettik qyzmetten tys adamdar da bar. Ne úshin bylaı istelip jatyr? Bul eń aldymen, bizge kelip jatqan qarajattyń ashyqtyǵy úshin jasalýda.
Jumystaǵy eń basty maqsatymyz - ashyqtyq. Ekinshiden, aqsha ketken jobalardyń ashyqtyǵy. Qazirden bastap jylyna bir ret táýelsiz aýdıtti shaqyryp, qor jumysyn teksertýdi ózimiz surap otyrmyz. Biz bir jaǵynan shyny kerek, tekseretin memlekettik mekeme emespiz. Al qaıyrymdylyq qorynda ondaı bolmaıdy - túsken qarajatqa esep beredi. Al biz ózimiz qazirden bastap Qamqorshylar keńesinde ózim jylyna bir ret táýelsiz aýdıtti ótkizý týraly usynysty aıtyp otyrmyn. Aýdıt senimdi týǵyzar qadam dep oılaımyn. Ekinshiden, tekserý nátıjesin halyqqa jarııalaıyq. Sonyń nátıjesi boıynsha, meniń jumysty jalǵastyrýym kerek pe, nemese keregi joq pa - belgili bolady.
- «Ýaqyp» qory qarajat qalaı jınaıdy jáne ony qaıyrymdylyqqa qalaı jumsaıdy?
- Biz qazirgi ýaqytta belgili bir adamnan kómek suraý týraly ótinim kelip tússe, birden aqshany bere salmaımyz. Máseleniń anyq-qanyǵyn zerttep-zerdeleımiz. Ótinim berýshiniń ótinimi bizdiń jarǵyǵa sáıkes kele me, joq pa - qaraımyz. Ony basqarmaǵa shyǵaryp, qarap, zerdelep bolǵannan keıin ol usynysty qamqorshylar keńesine shyǵaramyz. Eger shynynda da, áleýmettik joba aldymyzǵa qoıǵan maqsatqa sáıkes keledi deıtin bolsaq, biz ony qarjylandyramyz. Sáıkes kelmese qarjylandyra almaımyz.
Endi bir qordyń ereksheligi - bizge jeke adamdar, zańdy tulǵalar ótinim bere alady. Eń ereksheligi - endaýment tásili deıdi. Biz zańdy túrde kásipkerlikpen aınalysa alamyz. Bizdiń oǵan quqyǵymyz bar. Ol qalaı deısiz ǵoı. Mysaly, bizge qaıyrymdylyq jasaıtyn adam qarjy bólgen kezde keıbireýi: «Myna maqsatqa salsam» deýi yqtımal. Kómek bergisi keletin adamdar meshit nemese belgili bir nysan salǵysy, nemese sol bir nysandy salyp jatqan adamdarǵa kómesteskisi kelip, kommýnaldyq tólemderin tólep tursaq dep suraıdy. Biz kelisimshartta onyń bárin kórsetemiz de, sol baǵytta álbette qarajatty jumsaımyz. Keıbireýi: «meshit salynyp bitip, men bergen aqsha artylyp qalyp jatsa, ózderińiz belgilegen jarǵylaryńyzben aınaldyryp paıdalanyńyzdar. Biz sizderge senemiz» deýi múmkin. Úshinshi baǵyty - ereksheligi. Ol boıynsha kez kelgen nıet bildirgen adam «qarajatty sizderge tapsyrdyq, qalaı jumsaý kerektigin ózderińiz sheship alarsyzdar» dep qolqa salýy yqtımal. Osy jerde endaýment jolymen bólingen qarajatty aınalymǵa salamyz. Nege deısiz ǵoı? Bizdiń maqsatymyz - sol kásipkerlikke aınalymǵa salǵannan keıin túsetin paıdany tolyǵymen qaıyrymdylyqqa jumsaý. Al biraq, bólingen qarjynyń mólsheri alǵashqysynan tómendemeýi kerek. Sebebi, qaıyrymdylyq bir ret jasalyp toqtap qalmaýy kerek qoı. Jyldan jylǵa onyń mólsheri kóbeımese, azaımaýy tıis. Al qazir adamdardy jınap, jınalǵan qarajatty jumsaı salsań, oǵan kóp aqyldyń keregi joq. Al eger sol aqshany jumsaýmen birge, aınaldyra otyryp, kásipkerlikke salyp, odan túsken paıdany tolyǵymen qaıyrymdylyqqa jumsap otyratyn bolsań, bul jol ár ýaqytta aınalyp turatyn tsıkl bolmaq.
- Demek, qordyń qyzmetkerleri kásipkerlikpen aınalysa ala ma? Mysalmen keltirip berseńiz...
- Óte qarapaıym. Máselen, eger úlken joba bolsa, úı nemese mektep turǵyzylatyn bolsa, saýda ortalyǵy salynsa, oǵan qarjy jumsaıtyn bolsaq, ol nysandy jalǵa beremiz ǵoı. Zańdy negizde quqyǵymyz bar. Kishigirim mysal keltiretin bolsaq, dúkendi alyp qaraıyq. Máselen, shaǵyn dúkenge qarjy salý kerek delik. Biz jumys istemeı turǵan shaǵyn dúkenge ınvestıtsııa salamyz da, ony jumys istetemiz. Álbette, ol halal dúken bolady. Dúkende osylaısha, jumys atqarǵan adam óziniń aılyǵyn alady, al túsken paıda qorǵa ketedi. Dúken sekildi, bıznes ortalyqtar boıynsha jumys atqarǵymyz keledi. Bizdi qyzyqtyryp otyrǵany da osy bıznes ortalyq. Bıznes ortalyqta belgili bir sharshy metrlik aýmaqty alǵan kásipker jalǵa alǵan orny, kommýnaldyq tólemi úshin aqsha tóleıdi. Qalǵan paıdany biz 100 paıyz qaıyrymdylyqqa jumsaımyz. Buny «endaýment» joly deıdi. Onyń negizgi maqsaty da sol. Qarapaıym tilmen aıtqanda, aınalymǵa túsip turatyn, biraq óziniń mólsherin tómendetpeıtin is-shara. Bizdiń qordyń alǵa qoıǵan maqsattarynyń biri - osy endaýment joly, jyldan jylǵa árkimnen aqsha surap, qol sozyp otyrmaý.
- «Ýaqyp» qorynyń óńirlerdegi jumysyn kim júrgizedi?
- Qordyń búgingi kúni búkil óńirde ókildikteri bar dep aıtsaq bolady. Olar - qarapaıym adamdar, ımamdar, ákimdiktegiler, olar sol jerde tirkelgen zańdy dinı birlestikter. Olardyń barlyǵyn da bizdiń ókildikter dep aıtsaq bolady. Nege deseńizder, olardyń barlyǵy bizben tikeleı jumys isteýge múddeli de, mindetti de, quzyrly da. Qazir kóbi ózderi bizge habarlasyp, qashan keletinimizdi surap júr. Bizdiń ashylǵanymyzǵa 5-6 aıdyń kólemi bolsa da, Qazaqstannyń búkil óńirine baryp qaıttyq. Shyny kerek, bizdiń qordyń maqsaty - Almaty, Astana nemese Shymkent sekildi shaǵyn qalalardy qamtý emes. Negizgi jumys isteıtin kontıngentterimiz - ol alys aımaqta jatqan meshitterdiń ımamdary. Aýyldarda, alys eldi mekenderde meshit nemese áleýmettik mańyzy bar nysan joq, meshit bar bolsa, jamaǵaty joq, jamaǵaty bolsa ımamy, ımamy bolsa, onyń aılyǵy joq, aılyǵy bolsa, onyń biliktiligi tómendeý bolýy múmkin. Sebebi, aýylda bolǵannan keıin keıbir ımamdardyń biliktiligi tómen bolýy yqtımal. ...Qazaqstandaǵy túrli dástúrli emes aǵymdar bar. Solardyń ózderiniń qarjy kózderi bar. Buny eskerý kerek.
- «Ýaqyp» qory ashylǵaly beri qandaı jumys atqardy?
- Biz qazirgi ýaqytta qurylǵanda shalǵaı jerdegi 205 ımamǵa qarjylaı kómek kórsettik. Onyń ishindegi ımamdardyń 14-i teris jolǵa túsken nemese túrmede otyrǵan adamdarmen jumys isteıdi. Ol jamaǵattan bólek, solarmen de teologtyq jumys atqarady.
- Demek, «qarjylandyrdyq» degen sózdi aılyǵyn berdik dep túsinýimiz kerek pe?
- Joq. Biz aılyq bere almaımyz. Sebebi, olar bizdiń shtattaǵy adamdar emes qoı. Biz olarǵa qarjylaı kómek beremiz. Olar ózderiniń jumystaryn isteıdi de, bizden alǵan qarjyǵa sýdyń da suraýy bar degendeı, esep beredi. Qarjyny biz ne úshin berdik? Bergen sebebimiz - eldi aýyzbirshilikke shaqyryp, kópke qyzmetin atqaryp, ımandylyq jolynda ádet-ǵurypty sapaly túrde dáripteý. Biz sol úshin qarjy beremiz. Demek, biz bergen qarajat - materıaldyq kómek. Biraq, sol aı boıynsha berilgen kómekpen qandaı jumys atqaryldy, ımam qandaı jetistikke jetti, jamaǵatqa ne qyzmet isteı aldy - sol boıynsha olar bizge esep berýi kerek. Esepti bizden buryn ol jamaǵatqa jáne dinı birlestikke beredi.
Endi qarańyz. Imam qarajatty kóbirek alǵysy kelse, jumysty kóbirek atqarýy kerek. Al bul úshin biliktiligin arttyrýy tıis. Bizdiń qor biliktiligin arttyrý úshin osy «Nur Múbarak» ýnıversıtetinde jáne Qazaqstandaǵy dinı birlestiginiń janyndaǵy biliktiligin arttyrý ınstıtýtynda 2-3 aılyq kýrsty oqyp keledi. Ol kýrs úshin de qarajatty bizdiń qor bóledi. Sonda ımam bizden kómek alyp tursa, sol jumystyń esebin suraýǵa biz quzyrlymyz ba, quzyrly emespiz be!?
- Qor qyzmetkerleriniń arasynda qandaı mamandar bar?
- Bizdiń qyzmetkerlerdiń arasynda «Bolashaqty» oqyp kelgen jigitter bar. Aǵylshyn, arab, túrik tilin biletin mamandar jeterlik. Qazirgi zamannyń jastary óte kreatıvti, jumystyń qyr-syryn biletin býyn ekenin bilesiz. Bizge halyqtyń senimi kerek. Al halyq qashan senedi? Nátıjeni kórgen kezde ǵana! Óz óńirinde «Ýaqyptyń» nátıjesin kórse halyq senedi.
- Qor jumysyn bastaǵaly qarajat jınalyp jatqan bolar...
- Álbette. Muryndyq bolǵan Elbasymyzdyń ózi. Kóp kásipkerler, bankilerdeiń aktsıonerleri bar. Árqaısysy 5-7, 10 mıllıon, 20-30 mıllıon teńgeden aqshasyn berip jatyr. Attaryn da aıtyp bere alamyn. Máselen, Aqtóbedegi Almas Ábýov degen jigit bizdi tanymaıdy da. Ol jaqtaǵy eldi mekender bir-birinen tym alshaqta jatady ǵoı. Onda keıbir ımamdar eki-úsh meshitte jumys atqarady. Kólik kerek boldy. Almas bizge 10 mıllıon teńgedeı aqsha nemese kólik bereıin dedi. Aqyry, jap-jańa kólik alyp berdi de, Aqtóbeniń meshitine tapsyrdy. Endi ımam álgi kólikpen 2-3 meshitke op-ońaı jete alatyn boldy. Mine! Shymkenttegi bir jigit otbasymen birge aılyǵyn biriktirip, 650 myń teńgesin berip otyr. Almatyǵa baryp edik, bir ózbek jigit 1 myń dollaryn usyndy. Nege desek, «Ýaqyptyń» saýapty is ekenin kórip jatyrmyn deıdi. Qazir bizge Islam dinindegi emes, basqa uıymdardan da kelip, 250 múgedekter arbasyn bereıin dep jatyr. Ony biz sátin salsa áleýmettik joba retinde dinine nemese ultyna eshkimdi eshkimnen bólmeı, arbalardy taratyp beremiz. Ony álbette, jergilikti ákimdikter men mınıstrlikter arqyly kimge qajet ekenin bilip alǵannan keıin taratamyz.
- Demek, tek kómekti aqshalaı ǵana emes, zattaı da qabyldap, taratýǵa ázirsizder ǵoı?
- Iá. Biz kásipkerlerge «qaıyrymdylyqty kez kelgen jolmen jasaı alasyzdar» dep aıtyp jatyrmyz. Bireý óziniń óndirgen taýarymen, birge úı salyp jatsa, sol úıiniń bir bólmesin muqtajdardy turǵyzyp jatyr. Sonymen birge, qazaqtandyq «Ál-sakr» kompanııasy 1-5 paıyzdyq deńgeıindegi úlesin berip jatyr. Kórdińiz be? Oılap qarańyz, 10 jyldan beri istep kele jatqan kompanııa bizge 1 myń dollar berse de, rıza bolamyz ǵoı. Al ol óziniń kompanııadaǵy aktsııasyn berem dep otyr. Tipti bul turǵyda memorandýmǵa da otyrdyq. Aktsııasyn berý ońaı ma? Aqyry, aktsıoner bolyp kettik. Elbasynyń óziniń bastamasy bolǵannan keıin kópshilik bul qorǵa senip tur. Negizgi nátıjeni kórsettik. Qansha qarjy túsedi - barlyǵyn da qaıyrymdylyqqa jumsap otyramyz.
- Máselen, men sonaý Batys Qazaqstannyń bir túkpirindegi kásipker bolsam, «Ýaqyp» qory arqyly kómegimdi bólip, sol qarajatymnyń ózim oılaǵandaı maqsatta jumsalǵanyna qalaı kóz jetkize alamyn?
- Siz «Ýaqyp» saıty arqyly kómek kórsete alasyz. Nemese sol jerdegi jergilikti dinı birlestikke, ákimdikke, dinı bólimge bara alasyz. Olar sizge rekvızıtterdi beredi. Kómek kórsetýdiń joly kóp. Internet zamany bolǵannan keıin bul baǵyttaǵy jumysty barynsha damytyp jatyrmyz. Jýyqta mobıldik qosymsha jasadyq. Ony ashqan kezde «Siz qaıyrymdylyq jasaǵyńyz kele me?» degen suraq shyǵady. «Iá» deseńiz, sizden kúnine bir suraıyn ba, álde aptasyna nemese aıyna bir ret surap turaıyn ba degen ekinshi suraqty oqı alasyz. Sodan keıin qandaı kólemde salǵyńyz kelgeni suralady. Saıtta kúndelikti qansha adam, qansha qarajat bergeni týraly aqparat spıdometr sekildi kórinip turady. Óte ashyq. Aınalyp tura beredi. Biz qazir saıtymyzdy ozyq tehnologııalar arqyly damytyp jatyrmyz. Ýaqyptan kelgenimizdi bilgen ondaı kompanııalar bizge bul qyzmetti tegin kórsetip jatyr. Biz «Ýaqyp» qorynyń tusaýkeserin ótkizgen kezde Rıksos qonaq úıimen sóılestik. Olar bizge zalyn tegin berdi. Rıksos qymbat qonaq úı ǵoı. Qazir meniń baıqaǵanym - qaıyrymdylyqpen aınalysqysy keletin adamdardyń sany kóp. Biraq, sapa sál tómendeý. Sebebi, júıe joq. Adam jasaǵan qaıyrymdylyǵynyń nátıjesin kórse, qanattana túsetinin bilýimiz kerek.
- Túsindirme jumystaryn qalaı júrgizip jatyrsyzdar?
- Bolǵanynan boladysy kóp áli. Qazir barlyq BAQ boıynsha jumys atqaryp jatyrmyz. Endi mınıstr Nurlan Ermekbaevtyń eskertpesin durys qabyldadym. Ol maǵan: «Seniń ókiliń búkil din salasyndaǵy adamdar. Solardyń kómegine júginseńshi» dedi. Qýandym da, búkil biliktiligin arttyrýǵa kelgen ımamdarǵa túsindirip berdim. Biliktiligin arttyrý ınstıtýtyna baryp, Qazaqstannyń barlyq óńirinen kelgen 60 ımamǵa túsindirdik. Eki aıdan keıin kelgen basqa ımamdarǵa qaıta túsindiremiz.
- Qaıyrymdylyq baǵytynda aqsha jumsalǵan bir eki mysaldy aıtyp jiberseńiz...
- Aqparattyń shyn-ótirigin de tekseremiz. Op-ońaı. Bir ımam shetelge barý kerek boldy emdelý úshin. Soǵan qarajat bólip otyrmyz. Ekinshiden, «Ýaqyp» salasy boıynsha shetelge baryp, tájirıbe almasý úshin jas jigitti oqýǵa joldap otyrmyz. Ondaı qorlar basqa elderde burynnan bar. Qazaqstanda Patsha zamanynda ýaqyp bolǵan. Qazaq dalasynda balalar úıi nemese qarttar úıi bolmaǵanyn bilesiz. El ishindegi túıtkildi máselelerdi aqsaqaldar sheship otyrǵan. Erikkennen bolmaǵan. Bul burynǵylardyń joly. Ámeńgerlikpen qosylǵan úıge ýaqyptan aqsha bólingen. Dalanyń zańy sondaı edi.
Ýaqyp qorynyń qyzmetkerlerin shetelge jiberip, 100 jyldyq tarıhy bar sheteldik qorlardyń jumysynan qazaq saltyna saı dástúrin ala alamyz dep jatyrmyz. Eń úlken áleýmettik jobalardyń biri Astana, Aqtóbe qalalarynda. Olar bizge ákimdikten jer bólip, ınfraqurylymyn jasap beremiz dep otyr. «Sizder qarjy bólip, muqtaj adamdarǵa, ekinshiden, ımamdarǵa áleýmettik turǵyn úı salyńyzdar» dep qolqa saldy. Memlekettik-jekeshelik áriptestik aıasynda ákimdiktermen kelisimge kelip jatyrmyz. Eger ol pılotty túrde eki qalada iske assa, Qazaqstannyń basqa qalalaryna osy júıeni engizemiz. Aldymyzda úlken emes, orasan jumys tur.
- Suhbatyńyzǵa rahmet! Jumysyńyz jemisti bolsyn.
- Sizge de kóp rahmet!
