Kaspı kórimdik, onlaın qudalyq, gender patı – Salt-dástúrler jańa zamanǵa qalaı beıimdeldi
ASTANA. KAZINFORM – Bıyl Ulystyń uly kúni áz Naýryzdy 10 kún toılaý usynyldy jáne 16 naýryz – Mádenıet jáne ulttyq salt-dástúr kúnine arnalady. Naýryzdyń qaıta jańarǵan máni de osynda: dástúrler jańa zamanǵa beıimdelip, tyń mazmun-pishinge ıe bola bastady. KAZINFORM agenttigi jańa zamanǵa beıimdelgen dástúrlerge sholý jasap kórdi.
Kórimdik «Kaspıge»
Jańa buıym alǵandardyń áleýmettik jelide «Kórimdikti Kaspıge jiberińder» dep jazýy jıiledi. Ádette kórimdik – jandyǵa berilse, jansyz jańa buıymdarǵa baıǵazy atalady. Qazir ekeýiniń mán-maǵynasy birigip, jappaı kórimdik suraý daǵdyǵa aınalǵandaı.
Jazýshy Zeınep Ahmetovanyń «Kúretamyr» kitabynda baıǵazy – ádette kishkene balalardyń jańa kıimine, jańa buıymyna beriletin syı-joralǵy ekeni jazylǵan. Baıǵazynyń kesimdi ólshemi joq, ony árkimniń patsha kóńili biledi. Mysaly uldarǵa qamshy, noqta-júgen sekildi zattardy, qozy-laq sııaqty tólderdi, al qyzdarǵa – úki, sólkebaı, monshaq, marjan sekildi buıymdardy bergen.
«Kórimdik – jańa túsken kelinge, birinshi ret tájimge kelgen kúıeý jigitke, súndettelgen ulǵa, qulaǵy tesilip, syrǵa taqqan qyzǵa, jańa týǵan nárestege alǵash kórgen sátte zattaı, aqshalaı nemese malmen beriletin syılyq. Kórimdik jaqyndyqty, kóńil jeter syılastyqty, ózgeniń qýanyshyn ózinikindeı etene qabyldaý belgisi retinde tanylady. Sondyqtan jón-josyqty biletin adamdar kórimdikti suratpaı-aq, óz qalaýymen usynyp, abyroıyn asyryp jatady», - dep jazǵan Z.Ahmetova.
Qazirgi ýaqytta kórimdik te, baıǵazy da zattaı emes, bank qosymshalary arqyly onlaın jiberiledi. Bul aradaǵy qashyqtyq, shekara máselesin de joıyp jibergendeı, sebebi qazaqtar álemniń qaı buryshynda júrse de, kórimdigi «Kaspıge» túsip turady.
Kelin jaýlyǵyndaǵy QR-kod
Qazaqtyń kelin túskende jasalatyn basty saltynyń biri – betashar. Shańyraqqa jańa túsken kelindi úı-ishimen, aǵaıyn-týyspen tanystyryp, tárıbelik máni bar jyr aıtylady. «Qazaq entsıklopedııasy» jınaǵynda «Sálem alǵan adam jas kelinge beretin syı-syıapatyn ataıdy. Mysaly, sol shańyraqqa jaqyn aýqatty týystary qulyndy bıe, endi bireýleri otaýǵa tigetin kıiz úı bergen» dep jazylǵan.
Keıinirek betasharǵa bos tabaq qoıyp, aqshalaı syı berý bastaldy, al keı óńirler qonaqtarǵa teńgeden, táttilerden shashý shashady. Tipti tanymal blogerler arasynda betasharǵa aqsha salýdan jarys ótip, bir sálem úshin mıllıondap aqsha salatyn jaǵdaılar da kezdesedi.
Keıingi jyldary qolma-qol aqshanyń qoldanystan shyǵýyna baılanysty onlaın bank aýdarymdary, kelinniń aq jaýlyǵyna QR-kod japsyrmasyn ilý úrdisi bastaldy. Keı turǵyndar muny salt-dástúrdi qorlaý dep baǵalasa, basqalary zamana kóshine yńǵaılanǵan kreatıvti sheshim dep esepteıdi.
Onlaın qudalyq
Qyz aıttyrý men qudalyq – jańadan shańyraq kótergen jas jubaılardyń týystary jaqynyraq tanysýy úshin jasalatyn aıryqsha dástúrimizdiń biri. Onda atqarylatyn ádet-ǵuryptar, jón-joralǵylar, beriletin syı-kádeler ár aımaqta qos taraptyń mámilesine, materıaldyq jaǵdaıyna qaraı ártúrli deńgeıde ótedi.
Degenmen, sońǵy jyldary jahandaný, jappaı tsıfrlandyrý jáne tórt jyl burynǵy Koronavırýs pandemııasy qudalyq formatynyń da ózgerýine yqpalyn tıgizdi. Shet memleketterden, alys joldan nemese aýa raıynyń qolaısyzdyǵynan jete almaǵan týystar nemese qudalar onlaın platformalardy keńirek qoldanyp, jastarǵa baqyt tileıdi. Bul úshin elimizdegi saltanatty meıramhanalarda úlken ekran, sapaly dybys sekildi bar jaǵdaı jasalǵan.
Toıbastar ánnen kásip kózine aınaldy
Alǵashynda dástúrimizdegi toıbastar – qyz uzatý, úılený, shildehana sekildi qýanyshty ortada shyrqalatyn án edi. Onda qara óleń nemese jyr úlgisinde toı ıesin madaqtap, bir toıdyń ekinshi toıǵa ulasa berýin tileıtin jaqsy tilekter aıtylady. Toı ıesi toıbastar aıtqan adamǵa baǵaly syılyq berip, qurmet kórsetedi.
Al qazir toıbastardyń sıpaty qatty ózgerdi. Qazaqstandyqtar toı sońynda tobyqtaı syılyq berýdi mindeti sanaıdy jáne ony qyrýar aqshaǵa satyp alady. Ásirese toı maýsymy qyzǵan shaqta toıbastar jasaýshylardyń da kásibi qyza túsedi. Toı ıesiniń qaltasyna qaraı, toıbastardyń da salmaǵy arta túsedi – qazir standartty bal-shokoladtan bastap, baǵaly brendke toly kárzeńkelerdi de kórýge bolady. Al qonaqtaryna taǵylymdy syı bergisi kelgender «Abaıdyń qara sózderi» sekildi kitapshalardy taratady.
«Qursaq shashý» VS «Gender patı»
Ýltradybystyq zertteý arqyly qursaqtaǵy bala jynysy belgili bolǵanda «Gender reveal» saýyq keshin jasaý bizdiń elimizde de jıi tarady. Bul merekeni Batys elderi 2008 jyldary bastasa, qazaq halqynda «Qursaq shashý» joralǵysy baǵzy zamandardan beri jasalyp keledi.
«Qursaq shashýǵa áıelder qur qol kelmeıdi, árqaısysy ártúrli taǵam ákelip, kelinniń jerik asyn tabýǵa járdemdesedi. Qursaq shashýdyń negizgi máni de, maqsaty da osynda jatyr. Óıtkeni boıyna alǵash bala bitken tájirıbesiz jas kelinshek buryn bolmaǵan sezim-túısikterdi basynan keshedi, tábetiniń qandaı asqa aýatynyn dóp basyp aıta almaı, ne ekenin anyq túsinbeı qınalady. Osy bir asa jaýapty kezeńde aqyl-keńes aıtyp, jerigin tabýǵa kómektesip, meıirim tanytý saýaby mol qasıetti is sanalady», - deıdi jazýshy Z.Ahmetova «Kúretamyr» kitabynda.
Jyldan-jylǵa «Qursaq shashý» men «Gender patı» elementteri qosylǵan, qyzǵylt-kók tústi merekeler kóbeıtip keledi. Eń bastysy, bolashaq ananyń kóńil-kúıine mán berilip, eń izgi tilekter aıtylady.
Tusaýkeserge koreı dástúriniń enýi
Barshamyzǵa belgili, bala táı-táı basyp, alǵashqy qadamdaryn jasaǵanda tusaýkeser rásimi ótedi jáne bul rásimdi el arasynda bedeldi, qımyl-qozǵalysy shıraq adamdarǵa usynady. Ásirese eshkimniń ala jibin attamasyn degen yrymmen ala jippen kesý el ishinde keń taraǵan. Odan bólek, kógerip, ósip-ónsin degen yrymmen kók shóppen, baı-qýatty, maldy bolsyn dep qoıdyń toq ishegin orap kesý de bar.
Sońǵy jyldary tusaýy kesilgen balanyń aldynda dombyra, kitap, aqsha sekildi túrli zat qoıyp, bolashaq mamandyǵyn tańdaýǵa umtylystar baıqalady. Eski qazaq turmysynda bul joralǵy kezdespeıdi, tipti koreı halqynyń «toldjanchhı» dástúrinen enýi múmkin. Koreı halqy bir jasqa tolǵan balanyń aldyna túrli zat qoıyp, bolashaq taǵdyryn baǵamdaǵan. Degenmen, jaqsy nıetten týyndaǵan bul qyzyqty joralǵy halyq arasyna keń tarap ketti.
