Kásipkerlikke ne kedergi? - baspasózge sholý

ASTANA. QazAqparat - «QazAqparat» halyqaralyq aqparat agenttigi 28 tamyz, beısenbi kúni jaryq kórgen respýblıkalyq buqaralyq aqparat quraldarynda jarııalanǵan ózekti materıaldarǵa sholýdy usynady.

***

Ulybrı­tanııanyń astanasy London qalasynda Qazaqstannyń Beıbitshilik pen kelisim ortalyǵy ashyldy. Ol Qazaqstan halqy Assambleıasynyń HHІ sessııasy sheshim­­­derin júzege asyrý sheńberinde iske asyrylǵan sharalardyń biri boldy, dep jazady «Egemen Qazaqstan» gazeti búgingi sanyndaǵy « Londondaǵy Beıbitshilik pen kelisim ortalyǵy » atty maqalasynda.

Basylymnyń atap ótýinshe, ortalyqtyń ashylý saltana­tyn­da Qazaqstan halqy Assam­bleıa­sy Tór­aǵa­synyń orynbasary - Hat­shylyq meńgerýshisi Eraly Toǵ­ja­nov, «Qazaq­stan qaǵazy» AQ dırek­torlar keńesi­niń tóraǵasy, Uly­brı­tanııa Parlamen­ti qa­ýym­dar pa­latasynyń depý­ta­ty Tonı Bol­drı, brıtandyq ınves­tor­­lar, ǵalymdar, Qazaq­­­stan men Ulybrı­tanııa eki­jaq­ty yntymaqtastyq kelisi­min iske asyrý sheńberinde birlesken is-qı­­­myldar atqarýshy kom­pa­nııa­­­­lar­dyń ókilderi qatysty.

Toǵjanov óz sózinde sal­tanatqa qatysýshylardy etnos­aralyq tózimdilik pen qoǵamdyq kelisimniń qazaqstandyq mode­limen tanystyrdy. Sonymen qatar, QHA-nyń maqsaty men min­detteri týraly aıtty.

Ortalyqtyń akademııalyq dırektory bolyp taǵaıyndalǵan Kembrıdj ýnıversıtetiniń Ortalyq Azııa forýmynyń tóraǵasy Sıdhart Saksen jańa oshaqtyń jumys josparyna sáıkes aldymen «Inklıýzıvti kóptildilik» taqyryby boıynsha semınar ótkiziletinin aıtty. Sonymen birge, turaqtylyq ǵylymy boıynsha sarapshylar panelin qurý josparlanǵan. Onyń sheńberinde jer silkinisteriniń aldyn alý, klımat ózgerýi salasynda aldyńǵy qatarly tehnologııalardy damytý jáne paıdalaný máseleleri talqylanatyn bolady.

Ortalyq qyzmeti baǵyt­tarynyń qatarynda Uly­brıtanııanyń oqý oryndarynda N.Nazarbaevtyń etnosaralyq toleranttylyq jáne qoǵamdyq kelisimniń qazaqstandyq modeli týraly arnaıy lektsııalar kýrsyn uıymdastyrý, G-Global ıdeıasyn jyljytý, qazaq jazýshylarynyń shyǵarmalaryn aǵylshyn tiline aýdarýǵa yqpal etý jáne t.b. bolady.

Osy basylymda, sonymen qatar, «Kásipkerlikke ne kedergi?» degen taqyryppen taldamaly materıal usynylyp otyr. Avtor birneshe kásipkerlerden osy salada kezdesetin kedergiler týraly egjeı-tegjeıli suraǵan. «Sta­tıstı­ka­­lyq málimetterge júgi­netin bolsaq, Batys Qazaqstan oblystyq kásip­ker­lik jáne óner­kásip basqar­masy­nyń 1 shildege deıin­­gi málime­ti boıynsha óńirimizde 46 myń 862 nysan tirkelgen bolsa, sonyń tek 27 myń 489-y ǵana bel­sendi jumys istep tur eken. Son­da qalǵan 19 myń 373 nysannyń jumy­­syn­ jal­­­ǵastyryp kete almaı, tura­­lap qal­ǵanyna ne sebep boldy? Jalpy, kásipkerliktiń damýyna ne kedergi ­bolyp otyr?» degen avtor, osy suraqtardyń jaýabyn sol salada júrgen azamattardan izdeıdi.

Máselen, Oral qalasynyń turǵyny, jeke kásipker Svetlana Lakeeva óz kásibin júrgizý úshin kepilzattan kóp kedergi kórgenin aıtady. Jeke oqý ornyn ashpaq bolǵan ol ákimdikten qurylysqa arnaıy jer alady. degenmen aqshasy jetpeı, «Damý» kásipkerlikti qoldaý qoryna barsa, olar ony bankke jibergen. Al bank kásipkerge qajetti 16 mln.teńgeni berý úshin shotyna 8 mln.teńge kepil salý kerektigin aıtqan. «Mende ondaı aqsha qaıdan bolsyn?!» deıdi kásipker.

***

«Aıqyn» gazetiniń búgingi sanynda «Bizdi ajyrastyrǵan Anandı» degen taqyryppen Ońtústik Qazaqstan oblysynyń turǵyny Marjan S. atty oqyrmannyń haty berilip otyr. Oqyrmannyń jazýynsha, ol «te­le­serıaldardy toqtatsaq qaı­te­di?» degen pikirge kelgen. «Sebebin ózderińiz de sezip júrgen bolar­syz­dar. Birinshiden, adamdar altyn ýaqytyn joǵaltyp jatyr. Ekin­shiden, jumys túgili, qonaqqa bar­sańyz da jóni túzý áńgime aıtyl­maıdy. Ózderi kórip júrgen te­le­serıaldyń keıipkerlerin tilge tıek etkenderdiń ózara ursysyp qalǵanyn da kózim kórdi. Osyndaı oqıǵany men de basymnan ót­ker­dim...» deıdi ol.

Másele bylaı bolǵan eken. Turmysqa shyqqanyna eki jyl bolǵan Marjan, jasyratyny joq, telese­rıaldardy keshkilik kórgendi una­tatyn. «Óıtkeni aýylda odan basqa ermek joq. Enem men atamnyń da, kúıeýimniń de kóretini - «Kelin». Biraq muny kórgen qurly, Qudaı qosqan qosaǵymnan estimegen sóz­di estımin. Eki sóziniń birinde bas­ty keıipker Anandıdi úlgi etip, «sen de sondaı pysyq bolmaısyń ba?» dep mıymdy ashytady. Oǵan enem de qosylyp qoıady. Tike aıt­pasa da, atam da áńgime arasynda ke­linderdiń pysyq bolǵanyn qu­laqqaǵys jasaıdy. Erte turamyn, kesh jatamyn. Úıdiń búkil sha­rýa­sy meniń moınymda. Odan basqa endi ne isteýim kerek?», - deıdi ol.

«Ornymnan turyp ketemin. Bas­qa bólmege baryp kóz jasymdy bir syǵyp alǵannan basqa ne isteımin? Atam men enem pysyq bolýdy eń al­dymen ulynan nege talap etpeı­tindigin túsinbeımin. Ne durys ju­mysy joq, dostarymen qydyryp, úıge tún ortasynda oralady. Bir eskertý jasap kórmeppin. Bul ony shyn súıetindigimnen bolar. Biraq kúıeýim súıýdiń ne ekendigin sez­beı­tin sekildi. Onda nege úılendik?

Qazir aıaǵym aýyr. Ata-anam­nyń qasyna kelip, «úıdegiler de­malyp qaıtýǵa jiberdi» degen bir aýyz sózdi aldanysh etip júrgenime alty aı boldy. Kúıeýim jaqtan habar joq. Osyǵan qaraǵanda, aqyry ajyrasatyn sekildimiz. Ajyrassaq... bárine Anandı kináli bolatyn shyǵar» deıdi oqyrman.

Aısheshek Maǵaýına - kórnekti jazýshy Muhtar Maǵaýınniń nemeresi. Bolashaq jazýshy atasyna qarap, boı túzep keledi. Bıyl Aısheshek Londondaǵy Goldsmıt kolledjiniń stýdenti atandy. Armany - jazýshy bolý. Ázirge Aısheshektiń óleńderi, kórkem dúnıeleri aǵylshyn jýrnaldarynda jaryq kórýde, dep jazady «Aıqyn» gazeti «Aǵylshyn tilinde jazatyn kishkentaı qalamger» atty suhbatynda. Suhbat avtory kishkentaı qalamgermen ǵalamtor arqyly habarlasyp, áńgimelesken eken. Ózi kishkentaı bolsa da, úlken jazýshynyń nemeresi kesek sóıleıdi. «Atam maǵan qazaqtyń myqty bir tarıhı tulǵasy bolǵan sul­tannyń jary bolǵan Aısheshek begimniń atyn qoıypty. Bul kóne túrki esiminiń maǵynasy «aı» men «gúl». «Sheshek» - gúldiń túrkishe ataýy ǵoı» deıdi ol atyna baılanysty qoıylǵan suraqqa. «Kishkentaı kezimnen kórkem ádebıettiń ortasynda óstim. Ata-anam sııaqty jýrnalıstıka sala­synda jumys isteýge, atam sııaqty kitap jazýǵa qyzyqqanym sodan shyǵar.Úıimde meni «jazýshy bolady» dep eshkim oılaǵan joq, ondaı ıdeıany syrttan maǵan eshkim tańǵan emes. Ádebıettiń óz jolym ekenin ózim sezdim. Qa­nym­da bar qasıet deseńiz de bolady» deıdi taǵy jazýshylyq joldy qalaı tańdaǵanyn aıta kele.

*** «Lıter» gazetiniń «Dan ýchıtelıý» atty maqalasynda jazýynsha, Pavlodarda eń úzdik ustazdardy marapattaý tizimi uzartylǵan. Buryn dástúrli túrde oqý jylynyń basynda úsh ustaz ulyqtalyp kelse, endi tórt muǵalimge syı-sııapat kórsetiletin bolǵan. Al olardyń barlyǵyna sý jańa avtokólik tartý etiledi. Buryn tek orta mektepter men joǵary oqý oryndarynyń ustazdary atalyp kelse, bıyl daryndy balalarǵa arnalǵan arnaıy vokaldyq-hor pánderi mýzykalyq mektep-ınternatynyń oqytýshysy ıAna Kasıan júldeger atanyp otyr. Sonymen qóatar, Altynsarın atyndaǵy daryndy balalarǵa arnalǵan mektep-ınternatty 21 jyl boıy basqaryp kelgen Maqajan Jylqybaev ta jańa «Shkodanyń» kiltin aldy. Sondaı-aq Ekibastuz qalasyndaǵy «Qaınar» oqý ortalyǵynyń dırektory Farzııa Klepıtsa men daryndy balalarǵa arnalǵan oblystyq qazaq-túrik lıtseı-ınternatynyń hımııa páni muǵalimi Almas Ordabaev temir tulparlarǵa jaıǵasty.