Qasym-Jomart Toqaevtyń Ázerbaıjanǵa sapary: jergilikti BAQ ne jazdy
ASTANA. KAZINFORM – 12 naýryzda Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń Ázerbaıjanǵa eki kúndik memlekettik sapary aıaqtaldy. Ázerbaıjan buqaralyq aqparat quraldary bul oqıǵany «eki memlekettiń baılanys pen ekonomıkalyq yntymaqtastyqty nyǵaıtýǵa umtylysy» dep baǵalady.
Ázerbaıjandyq saıasattanýshy Kenan Rovshanoglý: «Toqaevtyń Bakýge saparynyń basty maqsaty — áriptesi Ilham Álıevpen Eýropa naryǵyna Ázerbaıjan aýmaǵy arqyly shyǵý múmkindigin talqylaý», — deıdi Sputnik Ázerbaıjanǵa bildirgen pikirinde. Sonymen qatar, ol eki el basshylary munaı men gaz eksportyn ártaraptandyrý týraly kelisimge kele alatynyn aıtty.
«Qazaqstan men Ázerbaıjannyń ekonomıkalyq basymdyqtary — «Orta dálizdi» damytý, Kaspıı teńiziniń túbimen talshyqty-optıkalyq kabel tartý, ýrandy satý jáne taǵy basqalary bar. Sońǵy jyldary Ázerbaıjan eýropalyq naryqqa gaz jáne energııanyń jańa jetkizýshisi retinde tanyldy. Bul rette, Ázerbaıjan úshin Ortalyq Azııa respýblıkalarynyń energetıkalyq múmkindikteri mańyzdy», — deıdi.
Onyń paıymdaýynsha, Ortalyq Azııa gazyn Eýropaǵa jetkizý jáne kólik dálizin damytý Ázirbaıjannyń rólin odan ári arttyra túspek.
«Qazaqstan — bul máselede sheshýshi elderdiń biri», — deıdi saıasattanýshy.
Ázerbaıjan men Qazaqstan osydan otyz jyl buryn uzaq merzimdi yntymaqtastyq pen dostyqtyń negizin qalady. Túrli kedergiler men kúrdeli geosaıası ahýalǵa qaramastan eki el arasyndaǵy áriptestik odan ári nyǵaıyp keledi. Munyń bári — Ilham Álıev pen Qasym-Jomart Toqaevtyń osy qarym-qatynastardy damytýǵa jumsaǵan kúsh-jigeriniń nátıjesi. Eki el basshylarynyń sońǵy jyldardaǵy mańyzdy qadamdary ekijaqty yntymaqtastyqty bekite tústi.
«Áriptestikti damytatyn áleýet áli az emes. Eki eldi budan da úlken jetistikter kútip turǵany anyq», — dep keltiredi sarapshy Marıana Ahmedovanyń pikirin trend aqparat agenttigi.
«Ǵasyrlar boıy qalyptasqan Ázerbaıjan-Qazaqstan qarym-qatynasy — aımaqtyq halyqaralyq saıasattyń faktory, túrki álemi aıasyndaǵy ózara árekettestiktiń nyǵaıtqysh negizderiniń biri, — deıdi saıasattanýshy Ilgar Velızade Vesti.az saıtyna bergen pikirinde. — „Orta dáliz“ bizdiń elderimizdiń saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyǵynyń negizgi elementi bolyp tabylady jáne onyń keńeıýi ekijaqty ǵana emes, kópjaqty yntymaqtastyqtyń maqsattaryna sáıkes kelýi kerek. Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵyty da túrki álemindegi kólik saıasatynyń ortalyq býyny bolyp sanalady. Bul — Qytaıdy Eýropa elderimen baılanystyratyn mańyzdy kólik arterııasy jáne bul turǵyda dálizdiń úsh negizgi baǵyty bar. Birinshiden, Ázerbaıjan men Qazaqstan arasyndaǵy baılanys, óıtkeni bizdiń ekijaqty saýda baılanysymyz osy baǵytqa negizdelgen. Ekinshiden, bul dáliz — Túrki memleketteri uıymy jáne túrki ıntegratsııasy úshin mańyzdy býyn. Saıyp kelgende, bul — Qytaıdy Eýropalyq Odaqpen baılanystyratyn mańyzdy ishki baǵyt».
Saıasattanýshy «Orta dáliz» elderi arasyndaǵy taýar aınalymynyń damýy men ulǵaıýyn oń baǵalap, ony arttyrý úshin yntymaqtastyq qajet ekenin atap ótti.
«Biz Qazaqstan men Ázerbaıjan arasyndaǵy taýar aınalymynyń aıtarlyqtaı óskenin kórip otyrmyz. Máselen, ótken jyldyń sońynda taýar aınalymy 460 mıllıard dollardan asty. Túrki memleketterimen de kórsetkishter ósip keledi, shamamen 40 mıllıard dollardan asady. Sáıkesinshe, Ortalyq Azııa geografııasy elderiniń, sondaı-aq Qytaıdyń Eýropa qurlyǵy elderimen taýar aınalymy artýda. Árıne, Transkaspıı baǵytyna úlken júkteme túsedi jáne onyń tıimdiligin arttyrý úshin Aqtaý jáne Quryq porttarynyń, sondaı-aq qazir júzege asyrylyp jatqan Alıat portynyń qoldanystaǵy qýatyn arttyrý mańyzdy. Sonymen qatar, atalǵan porttardy baılanystyratyn paromdar men osy baǵytta jumys isteıtin poıyzdardyń sanyn kóbeıtý kerek. Taraptar, ásirese Ázerbaıjan men Qazaqstan negizgi baılanysshylar retinde júk tasymaldaýda paıdalanýǵa bolatyn kólikter sanyna baılanysty belsendi talqylaýlar júrgizip jatyr», — deıdi.
Ilgar Velızade qazirdiń ózinde jańartylatyn energııa kózderi jáne jasyl ekonomıkaǵa kóshý boıynsha jobalar júzege asyrylyp jatqanyn aıtty. Ázerbaıjan, Qazaqstan jáne Ózbekstan jasyl energııany óndirý jáne eksporttaý boıynsha yntymaqtastyqtyń úshjaqty formatyn iske qosyp jatyr. Osy úsh eldiń ıeligindegi «jasyl» energııanyń jalpy kólemi, ártúrli baǵalaýlar boıynsha 100 mg/Vt-qa jýyq, bul — «jasyl» elektr energııasyn óndirý jáne negizgi núktelerge tasymaldaý áleýetin kórsetetin orasan zor soma. Sondyqtan taraptar Kaspıı teńizi aımaǵyn Eýropalyq Odaqpen baılanystyratyn Qara teńizdiń túbimen «jasyl» kabeldi tartýdyń jobalaryn belsendi túrde damyta bastady.
«2020 jyldan beri eki el arasyndaǵy taýar aınalymy 5 esege jýyq ósti (109-dan 529 mıllıon dollarǵa deıin). Bul tańǵalarlyq dınamıka jáne biz odan ári kólemdi ulǵaıtýdy josparlap otyrmyz», — dedi Qazaqstan Prezıdenti Toqaev.
Mundaı joǵary ósimge naqty ne sebep? STEM saraptama ortalyǵynyń dırektory Orhan Iolchýevtiń aıtýynsha, mundaı ekonomıkalyq ósimge, eń aldymen Ázerbaıjan men Qazaqstan jasaǵan biregeı júıe sebepshi.
«Júıe ekonomıkalyq baılanystardy damytýǵa beıimdeldi. Ásirese, kólik ınfraqurylymynyń damýynda baıqalady. Atap aıtqanda, biz „Orta dáliz“ týraly aıtyp otyrmyz. Bul — eki el arasyndaǵy ekonomıkalyq qatynastardyń damýynda óte mańyzdy ról atqaryp, kólik ekonomıkasy men taýar aınalymyna áser etkeni sózsiz. Aldaǵy perspektıvalarǵa keletin bolsaq, bizde keń múmkindikter bar. Eń bastysy — baılanystardy keńeıtý jáne taraptardyń árqaısysy úshin áleýetti paıdany arttyrý boıynsha aldaǵy qadamdardy durys júzege asyrý», — dedi sarapshy.
Onyń aıtýynsha, qos memleket arasyndaǵy qarym-qatynasta ambıtsııalar artqan.
«Ázerbaıjan men Qazaqstan arasyndaǵy áriptestiktiń ekonomıkalyq quramdas bóligi damı túsedi. Qazirgi júk aǵyny taǵy 4 esege artady dep kútilip otyr. Sondaı-aq teńiz porttaryn jańǵyrtý jáne temirjol jelilerin keńeıtý boıynsha birlesken jumystar júrgiziledi. Buǵan qosa, Grýzııany da umytpaý kerek, ol óz kezeginde Ázerbaıjanmen jáne Qazaqstanmen birlese otyryp, ózine ekonomıkalyq ósý múmkindigin belsendi túrde jasaýǵa tyrysyp otyr», — dep atap ótti sarapshy.
Sarapshynyń pikirinshe, logıstıka óte mańyzdy element, onsyz ekonomıkalyq qatynastardyń odan ári damýyn elestetý qıyn. Ol elder arasyndaǵy ekonomıkalyq baılanystardyń salalarynyń damýyna áser etedi. Taǵy bir joba — Kaspıı teńiziniń túbimen talshyqty-optıkalyq baılanys jelisin tartý.
«Talshyqty-optıkalyq jeliler jahandyq baılanysy bar elder úshin qosymsha baılanys arnasyna aınalady. Negizinde álemdegi geosaıası týrbýlenttilik Ázerbaıjan men Qazaqstan arasyndaǵy qarym-qatynasty odan ári nyǵaıta túsedi. Sebebi, mundaı jaǵdaıǵa tap bolǵan árbir memleket kórshilerimen tıimdi jáne dostyq qarym-qatynastar arqyly óz aınalasynda qaýipsiz orta qurýdy qalaıdy», — dedi O. Iolchýev.
Analıtıkalyq ortalyq dırektorynyń aıtýynsha, Ázerbaıjan — qazaqstandyq ónimdi negizgi satyp alýshylardyń biri. Eki basshy da ekonomıkalyq baılanystardy joǵary deńgeıde ustap turýǵa úlken mán beredi. Túrki memleketteri uıymy týraly da umytpaý kerek.
«Túrki memleketteri uıymy aıasynda Álıev te, Toqaev ta barlyq elder arasyndaǵy ózara tıimdi yntymaqtastyq úshin qoldan kelgenniń bárin istep otyr. Bul týraly Qazaqstan Prezıdentiniń ózi de atap ótip, 1,5 mıllıard dollardy quraıtyn JІÓ ósiminiń kórsetkishterin naqtylady. Túrki memleketteri uıymy elderi halyqaralyq arenada da, óz elderinde de qaýip-qaterlerge jáne qıyndyqtarǵa tap bolady. Sondyqtan elder arasynda jaqsy saıası jáne ekonomıkalyq baılanystardy „qalpyna keltirý“ óte mańyzdy. Jańa qujattar baılanystardyń nyǵaıýyn jáne odan ári perspektıvalardy qurýdy bildiredi. Bul rette, biz kóptegen ártúrli salalarǵa toqtala alamyz. Energetıka, logıstıka, kólik, bilim, gýmanıtarlyq salalar, árıne, bastysy ekonomıka — munyń bári damýdyń negizgi baǵyttary. Qujattar yntymaqtastyqty odan ári nyǵaıtýdyń kilti bolary anyq. Ilham Álıev pen Qasym-Jomart Toqaevtyń aldynda zor maqsat bar, Ázerbaıjan men Qazaqstan ekijaqty baılanystardy odan ári nyǵaıta beredi», — dedi Orhan Iolchýev.
Saıasattanýshy Fıkret Sadıhov CBC telearnasyna bergen suhbatynda Qazaqstan salǵan Qurmanǵazy atyndaǵy balalar shyǵarmashylyq ortalyǵy jáne Qazaqstannyń Fızýlıde aýrýhanalar salý nıeti Ońtústik Kavkaz ben Ortalyq Azııanyń myqty elderi — Qazaqstan men Ázerbaıjan arasyndaǵy baýyrlastyq pen ózara túsinistiktiń sımvoly dep baǵalady.
