Qashaǵannan qaıyr bar ma?
Máselen, 2013 jyly elimizdiń jalpy ishki óniminde munaı-gaz salasynyń úlesi shamamen 24 paıyzdy, Ulttyq qorda - 99 paıyzdy, respýblıka eksportynda - 76 paıyzdy qurasa, Qazaqstan ekonomıkasyna tikeleı shetel ınvestıtsııasynyń kólemindegi bul kórsetkish 24 paıyzǵa jetip otyr. Sonymen qatar, munaı men gaz salasynyń damýy jyldan jylǵa artyp ta keledi. Aıtalyq, ótken jyldyń qorytyndysy boıynsha bul saladaǵy negizgi kórsetkishter 2012 jyldyń deńgeıinen asyp túsken. Atap aıtqanda, byltyr elimizde munaı óndirýde jańa rekordtyq deńgeıge qol jetkizilip, bul - 81,8 mln. tonnany quraǵan. Munaı eksporty alǵash ret 72 mln. tonnadan assa, gaz óndirý 42 mlrd. tekshe metrge jetti. Aldaǵy ýaqytta da munaı jáne gaz salasynyń qarqyny saqtalatyny kútiledi. Sondyqtan da, Memleket basshysynyń «Qazaqstan - 2050» Strategııasynda munaı-gaz salasyn damyta túsýdi júktegen bolatyn. Osyǵan oraı, ulttyq ekonomıkanyń basty flagmanyna aınalǵan salanyń qazirgi ahýaly men keleshegi týraly búgin Májilistegi Úkimet saǵatynda Munaı jáne gaz mınıstri Uzaqbaı Qarabalın baıandaǵan edi.
Mınıstr keltirgen málimetterge súıensek, Qazaqstan qazir álem elderi arasynda munaı qory jaǵynan 12-orynda, al munaı óndirý boıynsha 17-orynda tur. Budan bólek, gaz qory boıynsha Qazaqstan álemde 20-orynda tursa, ony óndirýden 29-oryndamyz. Sonymen qatar, Qazaqstan álemniń 30 eline munaı jóneltip keledi. 2013 jylǵy málimetter boıynsha eksporttyń eń kóp kólemi Italııaǵa (27 paıyz), Qytaıǵa (17 paıyz), Nıderlandyǵa (13 paıyz), Frantsııaǵa (9 paıyz) jáne Avstrııaǵa (7 paıyzǵa) tıesili bolyp otyr.
Toqtala ketetin jaıt, qazirgi tańda da keleshek perspektıvada da munaı jáne gaz sektory boıynsha Qazaqstannyń Qashaǵan jobasy kóp úmit kúttiretini aıqyn. Óıtkeni, eń aldymen Qashaǵan - dúnıejúzinde sońǵy 30 jylda tabylǵan eń úlken ken orny bolyp esepteledi. Álemde osy ótken 30 jylda qanshama ret munaıǵa izdeý, barlaý jumystary júrgizilgenimen, eń úlken ken orny tek Qazaqstannan tabylyp otyr. Sonymen qatar, buǵan deıingi jumystardyń nátıjesinde 2014 jyly Qashaǵanda 8 mln tonna munaı óndiriletini boljanǵan edi. Alaıda, byltyrǵy jyldyń qyrkúıeginde iske qosylǵan Qashaǵan ken ornynan alǵashqy munaı alyna bastap, tótenshe aqaýlardyń saldarynan kilt toqtatyldy. Sóıtip, Qashaǵannan munaı óndirý birshama kedergilerge tap bolǵany belgili. Tótenshe jaǵdaılar birinen soń biri oryn alýynyń saldarynan jobany ıgerýdiń 2014 jylǵa boljamy da qaıta qaraldy. Aıtalyq, jyl basynda Qashaǵandaǵy munaı ıgerý kólemin resmı mınıstrlikte 2 mln. tonnany quraıdy delinip, al ondaǵy jumystyń qaıta jandanýy shildege qaraı dep mejelengen bolatyn. Alaıda, qazirgi jaǵdaıǵa súıensek, munaı ken ornynyń qashan qalypqa keletini turmaq, ondaǵy aqaýlardyń basty sebepteri de áli anyqtalmaǵanǵa uqsaıdy. Esesine mınıstr Uzaqbaı Qarabalın buǵan deıin de «álemdegi eń qymbat joba» atanǵan Qashaǵan ken ornynyń quny aspandaı túsetinen taǵy da alǵa tartady.
«Rasynda, Qashaǵan jobasy Qazaqstanda zor rezonans týǵyzady. Onyń qatysýshylary Shell, Total, EksonMobıl, Inpeks, QazMunaıGaz kompanııalary ekeni belgili. Sonymen qatar, ótken jyly KonokoFılıpstiń ornyna qytaılyq CNPC qosylǵan bolatyn. Bul alyp joba qorynyń kólemi boıynsha 2 mlrd. tonnadan astam. Sonymen qatar, óziniń tehnıka, tehnologııalyq qıyndyqtary boıynsha da biregeı ekenin birden atap ótkim keledi. Álemdik munaı qoǵamdastyǵynda bizdiń Qashaǵanmen tek brazılııalyq tereńdegi Týpı ken ornyn salystyrady. Onyń qory bizge jaqyn. Mamandardyń pikiri boıynsha ol shamamen 200 mlrd. dollar shyǵyndy talap etedi. Al keıbir baǵalaý boıynsha shyǵyny odan da mol bolady dep aıtylady», - deıdi mınıstr U. Qarabalın.
Al qazirgi ahýalǵa kelsek, mınıstr aǵymdaǵy sáýir aıynyń sońyna deıin, Qashaǵan qubyrynyń teńiz bóligindegi 25 núktesinde zertteý júrgiziletinin alǵa tartady. U.Qarabalınniń sózine qaraǵanda, ótken jyldyń kúzinde ǵana alǵashqy munaıyn bere bastaǵan Qashaǵan ken ornynyń qubyr ınfraqurylymynda biraz problemalar anyqtalypty. Olardy joıý maqsatynda eki myńnan astam dánekerlengen jik tekserilgen. Alty myń metrden astam qubyrǵa ýltradybystyq dıagnostıka júrgizilgen. Sonyń nátıjesinde alynǵan málimetter mamandandyrylǵan sheteldik zerthanalarda anyqtalatyn bolady.
«Sáýir aıynda qubyrdyń teńiz bóligindegi 25 núktesinde zertteý júrgiziledi. Bul muz erigennen keıin qolǵa alynady», - deıdi mınıstr.
Onyń sózine qaraǵanda, ken ornynda munaı oıdaǵydaı mólsherde óndiriletinin ótken jyldyń kúzinde jaǵdaı kórsetip otyr. ıAǵnı, alańdaýǵa kóp negiz bolmaýy kerek te sekildi. Onyń ústine uńǵymalardyń qalypty jumys isteıtinine jáne tutastaı alǵanda aýqymdy keshenniń jumys istep turǵanyna da kóz jetken. «Qubyrlardaǵy aqaýlar basqa júıelerge áser etpeýi tıis dep oılaımyz. Ken ornynyń qıyn jáne qaýipti ekenin eskere otyryp, asyǵystyq jasaý orynsyz degen paıymdamyz», - dep túsindiredi mınıstr Uzaqbaı Qarabalın Qashaǵan tóńiregindegi ahýal jaıyna qatysty.
Sóıtip, munaı jáne gaz salasynyń resmı tulǵalary Qashaǵan ken ornyna barynsha salmaqty ári sabyrly qaraýdy quptaıdy. Álbette, bul da oryndy másele. Eń bastysy kóp kúttirgen Qashaǵan ken ornynyń qaıyrly bolǵany kerek. Óıtkeni, jahandyq deńgeıdegi jańalyqtarǵa júginsek, álem boıynsha munaı men gaz baǵasy áli de sharyqtaýy múmkin. Muny munaı mınıstri U. Qarabalın de rastaı túsedi.
«Álemdik jetekshi saraptama uıymdarynyń sońǵy boljamdary kómirsýtekke degen suranystyń turaqty ósýiniń uzaq merzimdi baǵyty bolyp bekitilgenin kórsetedi. «Jeńil alynatyn munaı» ǵasyrynyń aıaqtalýy saldarynan munaıǵa degen baǵanyń joǵary deńgeıde uzaq mezgil saqtalady degen pikirler basym. Bul jaǵdaılarda munaı-gaz salasynyń róli óte mańyzdy bolyp qalady, biraq bul másele ólsheýli jáne pragmatıkalyq bolýy tıis», - deıdi mınıstr Qarabalın.
Osy turǵydan alǵanda, Qashaǵannyń qashan jáne qalaı ıgeriletini Qazaqstan úshin mańyzdy. Sondyqtan da, «basy qatty bastalǵan jobanyń» aıaǵynan qaıyr kútýge týra keledi.
Degenmen, esten shyǵarýǵa bolmaıtyn másele - munaı Qazaqstannyń ulttyq ekonomıkasynda nápaqanyń naq kózi bolyp qalmaýy kerek. Bul týraly Elbasy N. Nazarbaev ta únemi aıtyp kele jatyr. «Qazaqstanǵa kómirsýtek resýrstaryn basqarýdyń tıimdi júıesi qajet. Shıkizat qory ekonomıka ósimin qamtamasyz etýi tıis, alaıda ol memleket kirisiniń basty kózi bolýdan tyıylýy shart. Bul - Úkimettiń basty mindeti», degen bolatyn Elbasy byltyrǵy jyly Damýshy naryqtardyń ekinshi Eýrazııalyq forýmynda.
