Qarjy bólinetin árbir jobada mindetti túrde jas ǵalymdar qamtylady - mınıstrlik
ASTANA. KAZINFORM – Qazaqstanda Naýryz 10 kún boıy toılanady. Ulyq merekeniń jańa formaty boıynsha 14-23 naýryz kúnderi – Naýryznama onkúndigi dep jarııalandy. Atap aıtqanda, 14 naýryz – Amal merekesi, 15 naýryz – Qaıyrymdylyq kúni retinde atalyp ótti. Al 17 naýryz – «Shańyraq kúni» bolyp belgilendi. 19 naýryz – Jańarý kúni. Osy oraıda, jańalyq ataýly oılap tabylatyn ǵylym salasy, onyń ishinde jas ǵalymdar jaıynda derekter usynýdy jón kórdik.
Bıyl naýryz aıynyń basynda Parlament Májilisi «Ǵylym jáne tehnologııalyq saıasat týraly» zań jobasy men ilespe qujat jobasy birinshi oqylymda maquldandy. Onda ǵylymdy basqarý modelin jetildirýge, Ǵylym qorynyń qyzmetin reglamentteýge, Ulttyq Ǵylym akademııasynyń quqyqtyq mártebesin aıqyndaýǵa baǵyttalǵan quqyqtyq normalar qamtylǵan.
«Zań jobasy Memleket basshysynyń 2023 jylǵy 1 qyrkúıektegi «Ádiletti Qazaqstannyń ekonomıkalyq baǵdary» atty Qazaqstan halqyna Joldaýyn iske asyrý jónindegi jalpyulttyq is-sharalar josparynyń 51-tarmaǵyn jáne Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń saılaýaldy baǵdarlamasyn iske asyrý jónindegi is-qımyl josparynyń 69-tarmaǵyn oryndaý úshin ázirlengen. Zań jobasy aıasynda «Ǵylym týraly» jáne «Ǵylymı jáne (nemese) ǵylymı-tehnıkalyq qyzmet nátıjelerin kommertsııalandyrý týraly» QR Zańdarynyń qoldanystaǵy normalary qamtylǵan jáne tıisti novellalar qarastyrylǵan. Birinshiden, ǵylymdy basqarý júıesiniń qurylymyn jetildirý eskerilgen. Ekinshiden, tıisti qoldaý baǵdarlamalarymen (granttyq jáne nysanaly qarjylandyrý) olardy qarjylandyrýdyń negizdiligi úshin ǵylymı zertteýler men ázirlemelerdiń daıyndyǵy dárejesin aıqyndaý tetikterin engizý eskerilgen», - dedi Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstri Saıasat Nurbek.
Úshinshiden, ǵylymı-tehnıkalyq nátıjelerin kommertsııalandyrý, bıznes-akseleratsııa, tehnologııalyq bıznes-ınkýbatsııalaý, tehnologııalyq brokerlik baǵdarlamalardy iske asyrýǵa járdemdesý jónindegi Ǵylym qorynyń fýnktsıonalyn kúsheıtý, sondaı-aq venchýrlik qarjylandyrý tetikteri men ınfraqurylymyn qalyptastyrý qarastyrylǵan.
«Osy zań qabyldansa, Ǵylym qory venchýrlik qor retinde qyzmet etedi. Sonymen qatar, qujat aıasynda basqa da venchýrlyq ınvestorlardy, ınvestıtsııalyq qorlardy seriktestik negizinde ǵylymdy qarjylandyrýǵa, ǵylymı ujymdarmen jumys isteýge qatysty tıisti tetikter pysyqtalady», - dedi mınıstr.
Zań jobasynda Ulttyq ǵylym akademııasynyń mártebesine qatysty normalar eskerilgen. Qujat aıasynda joǵary ǵylymı uıym degen arnaıy mártebe berilmek. Sonymen qatar, qujatta ǵylymı qyzmetkerlerdi, onyń ishinde jas ǵalymdardy áleýmettik qoldaý paketin keńeıtý qamtylǵan.
Ǵalymdardy yntalandyrý maqsatynda qazaqstandyq ǵalymdarǵa turǵyn úı satyp alýǵa nemese turǵyn úı jaǵdaılaryn jaqsartýǵa quqyq berý bóliginde, qazaqstandyq ǵalymdardyń ǵylymı jáne ǵylymı-tehnıkalyq qyzmet nátıjelerin kommertsııalandyrýdy qamtamasyz etetin sýbektilerge salyq jeńildigin berý bóliginde birqatar túzetýler kózdelgen.
Ǵylymı granttar qaı salalarǵa berilip jatyr
Qazirgi kezde 2022 jáne 2023 jyldary ótkizilgen konkýrstardyń qorytyndysy boıynsha, ǵylymı jáne ǵylymı-tehnıkalyq qyzmetti kommertsııalandyrý jobalaryn grant arqyly qarjylandyrý aıasynda ekonomıkanyń basym baǵyttarynda 137 joba iske asyrylyp jatyr. Onyń ishinde agroónerkásip kesheni men aýylsharýashylyq shıkizat óńdeýge baǵyttalǵan 52 joba qolǵa alynǵan. Sondaı-aq:
- tsıfrlandyrý salasynda – 14 joba
- mashına jasaýda – 11 joba
- óńdeý ónerkásibinde – 11 joba
- ekologııada – 11 joba
- hımııa ónerkásibinde – 9 joba
- densaýlyq saqtaý salasynda – 8 joba
- geologııalyq barlaý, tabıǵı paıdaly qazbalar óndirisinde – 4 joba
- energetıka keshenin jańǵyrtýda – 4 joba
- sapaly bilimge arnalǵan 3 joba
- jeńil ónerkásip salasynda – 2 joba
- metallýrgııa, metall óńdeýde – 2 joba
- ulttyq qaýipsizdikti nyǵaıtý salasynda – 2 joba
- munaı-gaz-hımııa salasynda – 1 joba
- memlekettiń baǵdarlamalarda kózdelgen basqa da salalarda 3 joba grant arqyly iske asyrylyp jatyr.
Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstriligi málimetine qaraǵanda, 2021-2023 jyldary respýblıkalyq bıýdjetten ǵylymdy qarjylandyrý eki esege jýyq ósti. 2023-2025 jyldarǵa arnalǵan ǵylym bıýdjeti 3,5 esege ulǵaıdy, ıaǵnı ǵylymǵa jalpy 643 mlrd teńge ınvestıtsııalanady (2023 jyly – 158,6 mlrd, 2024 jyly – 244,2 mlrd, 2025 jyly – 240,2 mlrd teńge). Sondaı-aq, kásipkerler 5,9 mlrd teńgeden astam somaǵa qosymsha qarjylandyrdy.
Bólingen granttar esebinen ǵalymdardyń ortasha jalaqysy eki ese ósti. 2022 jyldan bastap ǵylymı-zertteý ınstıtýttarynyń 700 jetekshi ǵalymy bazalyq qarjylandyrý aıasynda jalaqymen qamtamasyz etilgen. Endi irgeli zertteýlermen aınalysatyn jetekshi ǵalymdar granttyq baıqaýlarǵa qaramastan turaqty qarjylandyrylady. Ulttyq ǵylymı keńester músheleri qabyldaıtyn sheshimderdiń obektıvtiligi men negizdiligi kúsheıtildi. Alǵash ret apellıatsııalyq komıssııa quryldy.
Byltyrmen salystyrǵanda ǵalymdar sany artyp keledi, onyń ishinde 40 jasqa deıingi jas ǵalymdardyń úlesi – 46 paıyz. Ulttyq statıstıka bıýrosynyń málimeti boıynsha Qazaqstanda ǵylym salasynda 22 456 ǵalym jumys istep jatyr (2022 jyly – 21 617). Olardyń qatarynda 10 myńǵa jýyq ǵalym áıel bar.
2023 jylǵy málimetke qaraǵanda, zertteýshilerdiń 37 paıyzy ǵylymı jáne akademııalyq dárejege ıe. Atap aıtqanda:
- ǵylym doktory – 1 743
- ǵylym kandıdaty – 3 945
- fılosofııa doktory (PhD) – 2 460
- beıini boıynsha doktor – 96 adam.
Sondaı-aq, zertteýshilerdiń 46 paıyzy nemese 10 327 adam – 40 jasqa deıingi jas ǵalymdar. Al, 31 paıyzy nemese 6 950 adam – 41-54 jastaǵylar bolsa, 23 paıyzy (5 179 adam) – 55 jastan asqan ǵalymdar.
«Qarapaıym statıstıkaǵa súıensek, 1990 jyly bizde ǵylymı-zertteý ınstıtýttarynyń 52 000 qyzmetkeri men ǵylymmen aınalysqan professorlyq-oqytýshylyq quramy resmı túrde tirkelgen. 2000 jyly nemese 10 jyldan keıin 12 myńy qaldy. Naqty aıtqanda 30 myńnan astam adamdy joǵalttyq», - deıdi Ǵylym mınıstri Saıasat Nurbek.
Ǵalymdar granttyq qarjylandyrýǵa jarııalanǵan konkýrstarǵa qatysýǵa kóptep tartylyp jatyr. 2023 jyly berilgen ótinimderdiń jalpy sany 3438-ge jetti. 2024-2026 jyldarǵa arnalǵan qazirgi konkýrsqa ǵylymı uıymdar men joǵary oqý oryndarynan 4254 ótinim kelip tústi, ıaǵnı aldyńǵy konkýrstarmen salystyrǵanda 25 paıyzǵa artyq. Bul óz kezeginde ǵylymı zertteýler men jobalarǵa belsendilik pen qyzyǵýshylyqtyń artqanyn baıqatyp otyr.
Sonymen qatar, birazdan beri Qazaqstanda ǵylymnyń elimizdiń ekonomıkalyq damýyna qosqan úlesin arttyrý, taýar óndirýde ǵylymı jáne ǵylymı-tehnıkalyq jetistikterdiń nátıjelerin engizý aıasynda ǵylymdy qajet etetin ekonomıka qurý boıynsha jumystar atqarylyp keledi.
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń tapsyrmasyn oryndaý maqsatynda jáne Joǵary bilim men ǵylymdy damytýdyń 2029 jylǵa deıingi tujyrymdamasyn iske asyrý aıasynda ýnıversıtet ǵylymyn damytýǵa erekshe ekpin qoıylǵan. Onda basty nazar úsh negizgi baǵytqa aýdarylǵan: ǵylymı-tehnologııalyq jáne ınjınırıngtik parkter qurý, ýnıversıtetter men ǵylymı uıymdardyń ıntegratsııasy, endaýment qorlaryn qalyptastyrý.
Qazir 2023-2025 jyldarǵa arnalǵan baǵdarlamalyq-nysanaly qarjylandyrý aıasynda 4 baǵdarlama maquldanyp, Q.I. Sátbaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq zertteý ýnıversıtetimen, S. Seıfýllın atyndaǵy Qazaq agrotehnıkalyq zertteý ýnıversıtetimen, L.N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetimen 2 tehnologııalyq park pen 2 ınjınırıng ortalyǵyn qurýǵa arnalǵan kelisim bekitildi. 2029 jyldyń sońyna deıin jalpy 7 mamandandyrylǵan ınjınırıng ortalyǵy men ǵylymı-tehnologııalyq parkterdi ashý josparlanǵan.
Mınıstrlik 15 óńirlik jáne 5 pedagogıkalyq joǵary oqý oryndarynyń bazasynda akademııalyq sheberlik ortalyqtaryn qurý máselesin qarastyryp jatyr. Bul óz kezeginde óńirlerdegi ǵylymı-ınnovatsııalyq qyzmettiń tıimdiligin arttyrý maqsatynda jańa oqý jáne ǵylymı zerthanalardy qurýǵa múmkindik beredi.
«Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha jas ǵalymdardy qoldaý kúsheıtildi. Atap aıtqanda, 2020 jyly jas ǵalymdardy qoldaý maqsatynda alǵash ret granttyq qarjylandyrýdyń jańa túri engizildi. Bul rette, keleshegi zor ǵylymı ıdeıalar men jobalardy júzege asyrýǵa memlekettik qoldaý kórsetýge múmkindik berdi. Granttyq qarjylandyrý aıasynda uıymdastyrylǵan konkýrstardyń nátıjesinde jas ǵalymdar 727 jobany júzege asyryp jatyr. 2024-2026 jyldarǵa jas ǵalymdardyń zertteýlerine grant boıynsha 18 mlrd teńge qarastyrylǵan. Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstriligi qarjylandyratyn árbir jobada jas ǵalymdardyń úlesi 30 paıyzdan kem emes», - delingen mınıstrlik aqparatynda.
