Kartınasyn Jerar Deparde men Belgııa hanzadasy satyp alǵan qazaq sýretshisi jaıly ne bilemiz
ALMATY. KAZINFORM — Bar sanaly ǵumyryn sýret ónerine arnap, qylqalamnyń sıqyrymen ómirge myńdaǵan týyndy ákelgen QR eńbek sińirgen qaıratkeri, «Parasat» ordeniniń ıegeri, sýretshi Alpysbaı Qazyǵulovpen Kazinform tilshisi suhbat qurdy.
— Sýretshi Alpysbaı Qazyǵulov 50 jylǵa jýyq shyǵarmashylyq ǵumyrynda qansha týyndyny dúnıege ákeldi?
— Sýret salýmen aınalysqanyma 48 jyl boldy. Osy ýaqyt ishinde segiz myńnan astam kartına saldym. Kóńilim tolady. Bul tek sanyna qatysty, al kartınanyń sapasyn, kórkemdik ereksheligin, mazmunyn ýaqyty kelgende ónertanýshylar zerttep, óz baǵasyn beredi. Qazir qolymnan keletini — sýret salý. Maǵan Alla «qylqalammen jaz» dep kúsh berdi. Sýret óneri — halyqtyń ıntelektýaldyq baılyǵy. Ásemdik pen meırimdi kartına betinen de kórýge bolady.
— Ár sýretshi ózindik qoltańbasymen erekshelenedi. Sizdiń kartınańyzdy qalaı tanýǵa bolady?
— Bir sýretshiniń týyndylaryn ekinshisinen ózine tán avtorlyq stıl arqyly ajyratýǵa bolady. Men kenep, maıly boıaýdy qoldanamyn. Maıly boıaýmen salynǵan jaqsy shyǵarma óziniń energetıkasyn ǵasyrlar boıy saqtaıdy. Mysaly, Leonardo da Vınchıdiń «Mona Lızasynyń» qupııasy osynda. Eń bastysy, sýret salý tehnologııasyn saqtaý kerek. Sýret ónerinen habary bar adam, meniń kartınamdy birden tanıdy. Basqa sýretshilerge uqsamaıtyn ózindik tehnıkam bar. Sýrettegi myń san boıaýdyń astarynda tarıhtyń talaı jyldary sóılep jatady. Árbir sóz sekildi árbir boıaýdyń da óz maǵynasy, tereń fılosofııasy bolady. Biz bir oıdy dál jetkizý úshin sózdi qalaı izdeıtin bolsaq, boıaýdy da dál solaı taba bilý kerek.
— Týyndylaryńyzǵa kóbinese qandaı taqyryptardy arqaý etesiz?
— Taqyryp degen ómir shyndyǵynan týyndaıtyn dúnıe. Balalyq shaǵyń, turǵan úıiń, aralasatyn ortań, tyńdaǵan áýeniń. Osynyń bárinen obraz, ıdeıa týyndap, aqyry kartına jazylady. Meniń shyǵarmashylyǵym «Kóshpendiler», «Qyz ben jigittiń kezdesýi», «Balalyq shaqtyń aýyly» sekildi birneshe serııadan turady. «Atalarym» taqyrybyndaǵy shyǵarmada saǵym dala, qazaq halqynyń salty, báıge men kókpar, kóshpendi ómir kórinisterin beıneledim. Ónerde únemi izdenis pen qajyrly eńbek etý kerek.
— Bir kartına salýǵa qansha ýaqyt jumsaısyz?
— Shyǵarmashylyq adamdar úshin shabyt úlken ról oınaıdy. Biraq, shabyt qashan keledi eken dep kútip otyra berýge de bolmaıdy. Kún saıyn sýret salý tehnıkasyn jetildirip, sýretshi qolyna qylqalam ustamasa damymaıdy. Tabıǵı talant bir bólek, sýret salý tehnıkasyn meńgerý bir bólek. Bir kúnde nemese bir apta salynatyn kartına bolady.
Men senbi-jeksenbi kúnderi de, merekede de demalmaı sýret salamyn. Shyǵarmashylyqtyń ishine kirip ketetinim sondaı, toı-tomalaqqa da barmaı qalatyn kezderim bolady. Bir mezgilde birneshe baǵytta sýret sala beremin. Kez kelgen sýret uly týyndyǵa aınala almaıdy. Kórkem jumystyń syrtqy pishini ǵana kóz tartarlyq kórkem bolýy azdyq etedi. Onyń ishki mazmuny da kórermenge kóp oı salýy shart. Sýrettiń jany, tili bolady.
— Óner adamdarynda shyǵarmashylyq toqyraý kezeńderi bolady. Kúsh-qýaty sarqylyp qalǵandaı kúı keshedi. Al siz myń túrli boıaýdy toqtaýsyz sóıletip júrsiz. Onyń syry nede?
— Durys aıtasyz, óner adamdary shyǵarmashylyq toqyraýǵa tap bolyp jatady. Tanymal kartınalary bar, halyqtyń yqylasyna bólengen daryndy, bilimdi, keremet sýretshi delik, biraq shyǵarmashylyǵy toqtap qaldy. Nege? Osy suraqtyń jaýabyn biraz izdep, zerttep kórdim.
Ondaı adamdar astamshylyqqa boı aldyrǵan. Talanttyń qasireti osynda. Meniń júregimde jamandyqqa, qyzǵanyshqa oryn joq. Eger kúnderdiń kúninde ıdeıalarym sarqylyp bitse, ózimniń minezim, pendeligim kináli bolady.
Jyldar boıy tonnalaǵan boıaýlarmen jumys istep kelemin. Sondaǵy kóńilime túıgenim, boıaýdyń qupııasy men kıesi bolady eken. Onyń kilti — joǵaryda. Osyny ózimniń túısigimmen sezdim.
— Sýret óneriniń jaýharlaryn jınaıdy ekensiz, jeke kollektsııańyzda qansha kartına bar?
— Qazaq, orys, ózbek, qyrǵyz sýretshileriniń týyndylaryn jınaýdy osydan 35 jyl buryn bastaǵanmyn. Toptamamda olardyń 3 myńǵa jýyq kartınasy bar. Onyń úsheýi — Ábilhan Qasteev atamyzdyń kartınasy. Atap aıtar bolsam, bir peızaj, «Medeýge jol» jáne «Sarykól». Sondaı-aq Kım Kýznetsov, Krylov, Sabyr Mámbeev sekildi tanymal sýretshilerdiń kartınalary da erekshe baǵaly.
— Alpysbaı Qazyǵulovtyń qylqalamynan týǵan shyǵarmalar shetelde de suranysqa ıe eken…
— Rasynda solaı, mysaly «Keńistiktegi oıyn» eńbegim frantsýzdyń ataqty ánshisi Patrısııa Kaastyń jeke kollektsııasynda saqtaýly tur, al «Uly Jibek joly» kartınamdy Jerar Deparde satyp alǵan. «Baıqońyr» atty týyndymdy Belgııa hanzadasy Lorannyń toptamasynan kórýge bolady.
Sondaı-aq aty alty alashqa áıgili, Qyrǵyzstannyń halyq jazýshysy Shyńǵys Aıtmatov «Kókpar» atty kartınamdy qatty unatyp, alǵan bolatyn. Sol sııaqty kete beredi. Budan bólek, Eýropa elderinde, Kytaı, Japonııa men Túrkııada ótetin sýret kórmeleri men mádenı is-sharalarǵa turaqty túrde qatysamyn.
— Tarıhtan syr shertetin qundy kartınalardy urpaǵyńyzǵa mura etip qaldyratyn shyǵarsyz?
— Balalaryma, nemerelerime qalady degen nıetpen jınap bastaǵan edim. Qazir oıym ózgerdi. Qazaqta keremet maqal bar «Balaǵa ákeniń baǵy baq bolmaıdy, maly mal bolmaıdy» degen. Ár adam tapqan tabysyn ózine jumsaýy kerek. Men osyny uqtym. Sondyqtan, kartınalarymdy satyp odan túsken qarjyǵa kórme uıymdastyryp, kerek dúnıelerimdi alyp, qaıyrymdylyqqa jumsap jatyrmyn. Elý kartınany mýzeılerge syıǵa tarttym.
— Qazir elimizde barlyq salaǵa jasandy ıntellekt dendep ene bastady. JI sýretshini almastyra ala ma?
— Qazir álem elderi arasynda tehnologııalyq báseke erekshe qarqyn aldy. Tipti údeı tústi. Jasandy ıntelekt kóptegen mamannyń jumysyn jeńildetedi. Bylaısha aıtqanda, adamdarǵa kómekshi qural bolady. Alaıda, ol sýretshini almastyra almaıdy. Oǵan 100 paıyz senimdimin. Óıtkeni, jasandy ıntelekt salǵan sýret kóńil-kúı syılaı almaıdy. Onyń aýrasyn seziný múmkin emes. Al, sýretshiniń qolynan shyqqan týyndy shynaıy bolady. Kartınadaǵy energetıka ǵasyrlar boıy saqtalady. Qunyn eshqashan joǵaltpaıdy.
