Qartyń — qazynań: Qytaıda zeınetaqy qalaı jınaqtalady
ASTANA. KAZINFORM — Qytaı týý kórsetkishiniń tómendep, qarttar sanynyń artýy kezeńine tap boldy. Dál osy jaıtqa baılanysty zeınetaqymen qamtý máselesiniń de ózekti bola túskeni anyq. Al el jeke zeınetaqy júıesin damytý úshin ne istep jatyr? Bul jaıynda tolyǵyraq bilgińiz kelse Kazinform agenttigi sholýshysynyń materıalyna kóz júgirtińiz.
Eldegi 3 turǵynnyń bireýi zeınetker
Qytaı uzaq jyl boıy álemdegi halqy eń kóp elderdiń kóshin bastap keldi. Alaıda, 2023 jyly Úndistan halyq sany boıynsha aldyńǵy orynǵa shyqty. Ótken jyly Qytaıdaǵy halyq sany 1,104 mlrd adam bolyp, jyl ishinde 1,39 mln adamǵa azaıdy.
Halyq sanynyń kemýi ózge de syn-tegeýirinmen qatar júrip keledi — shaý tartqan halyq sany artýy jáne ómir súrý uzaqtyǵynyń ulǵaıýy. BUU jikteýine sáıkes, memlekettiń qartaıý kezeńine ótýi azamattar sanynyń 7 paıyzy 65 jáne odan joǵary jasqa jetken sátten bastalady. Al Qytaı bul shekten sonaý 2000 jyly-aq ótip ketken edi.
Shırek ǵasyrdyń ishinde bul kórsetkish eselenip, 2024 jyldyń sońynda 15,6 paıyzǵa jetti. 2035 jylǵa qaraı 22,8 paıyzǵa, al 2050 jylǵa qaraı 30,92 paıyzǵa artady degen boljam da bar. Sol ýaqytta eldegi halyqtyń úshten birin zeınetkerler quramaq.
Sonaý 1950 jyldan bergi alǵashqy demografııalyq ózgeriske jaýap retinde Qytaı zeınetkerlikke shyǵý jasyn kóterýdi qolǵa aldy, 15 jyldyń ishinde erler úshin zeınetke shyǵý 60-tan 63 jasqa, áıelder úshin 50-den 58 jasqa jáne óndiriste jumys isteıtinder úshin 50-den 55 jasqa deıin ulǵaıtylmaq. Al eldegi ortasha ómir súrý uzaqtyǵy 78,6 jas.
Búginde qytaılyq zeınetker ortasha eseppen aıyna 3 myńnan 5 500 ıýanǵa (410-750 dollar) deıin zeınetaqy alady. Tólem mólsheri óńirdiń halyq sany men ekonomıkalyq damýyna, sonymen qatar ortalyq bıýdjetten qoldanýǵa baılanysty aýytqyp turady. Aıtalyq, Shanhaı men Beıjińde shaý tartqanda 5 200 ıýan (720 dollar) járdemaqyǵa úmit artsań, Tszılın men Hýnan ólkelerinde 3 100 ıýanǵa (430 dollar) ǵana ómir súrýińe týra keledi.
Qartaıǵanda qamsyz ómir súrý úshin qazir qamdan
Osydan 3 jyl buryn Qytaı zeınetaqy modeliniń «úshinshi tiregi» dep atalatyn derbes zeınetaqy jınaǵy júıesin engize bastady. Bul salystyrmaly túrde alǵanda memlekettik bazalyq tólem men jumys berýshiniń jarnasynan turatyn qoldanystaǵy eki deńgeıli zeınetaqy júıesin tolyqtyrýǵa baǵyttalǵan erikti saqtandyrýdyń jańa túri.
QHR eńbek resýrstary jáne áleýmettik qamsyzdandyrý vıtse-mınıstri Lı Chjýnnyń atap ótýinshe, atalǵan júıeni engizý qoldanystaǵy zeınetaqy baǵdarlamasyn tolyqtyrýǵa jáne zeınetaqy qarajatynyń qosymsha qoryn jasaýǵa baǵyttalǵan.
«Úshinshi tirek» úshin normatıvtik baza alǵash ret 2022 jyldyń sáýirinde ázirlendi jáne QHR Memlekettik keńesi jarııa etken «Jeke zeınetaqy jınaǵy júıesin damytýǵa jerdemdesý týraly pikir» delingen qujatta túsindirilgen bolatyn. Qytaıda qalyptasqan rásimge sáıkes, aldymen joba ilki rejımde 36 qala men óńirde iske qosylyp, al 2024 jyldyń jeltoqsanynda ózgertýler men tolyqtyrýlar engizilgennen keıin búkil elge tarala bastady.
Atalǵan júıe iske qosylǵan sátten bastap 72,79 mln adam onyń qatysýshysy retinde tirkeldi. Olardyń basym bóligi 30-40 jasqa tolǵan azamattar. Degenmen bul júıeni belsendi paıdalanýshylar sany ázirshe 28,7 paıyz ǵana bolyp otyr.
Qytaıdaǵy jeke zeınetaqy jınaǵynyń ereksheligi
Bekitilgen talaptarǵa sáıkes, jeke zeınetaqy jınaǵynyń júıesine QHR-dyń bazalyq memlekettik zeınetaqysy kózdelgen azamattar ǵana qatysa alady.
Árbir qatysýshy jyl saıyn 23 kommertsııalyq banktiń birinde 12 000 ıýannan (shamamen 1 650 dollar) aspaıtyn somany arnaıy zeınetaqy shotyna jınaı alady. Bul qarajat azamattardyń salyq aýdarymdarynyń jalpy somasynan shegeriledi.
Jeke zeınetaqy shotynda jatqan qarajatty salymshy ındekstik qorlardy, memlekettik oblıgatsııalardy jáne basqa da aktıvterdi qosa alǵandaǵy ınvestıtsııalyq ónimderdiń belgili bir tizbesine derbes ınvestıtsııalaýǵa quqyly. 2025 jyldyń sáýirinde bul tizim 1 014 ataýǵa deıin keńeıtildi.
Qarjy mekemesi óz tarapynan esepshot ıelerine belgili bir qarjy quraldaryn satyp alý kezindegi táýekel deńgeıi týraly habarlaýǵa, ınvestıtsııalyq artyqshylyqtarǵa jáne qatysýshynyń jasyna baılanysty qolaıly ónimderdi usynýǵa, sondaı-aq ádepki qalpy boıynsha ınvestıtsııalyq qyzmetti usynýǵa tıis.
Aıtpaqshy, jeke zeınetaqy jınaqtaryn zeınetkerlik jasqa deıin zańmen belgilengen jáne belgili bir qajettilikterge ǵana merziminen buryn alýǵa bolady. Memleket bekitken negizdemeler tizimine eńbekke qabilettiligin tolyqtaı joǵaltý, basqa elge turaqty turý úshin qonys aýdarý, aýyr aýrýdy emdeý, jumyssyzdyq boıynsha járdemaqy alý nemese eń tómengi kúnkóris deńgeıindegi kómek kiredi.
Qazaqstan men Qytaı zeınetaqy jınaǵyndaǵy uqsastyqtar
Qazaqstan men Qytaı zeınetaqy júıesiniń «úshinshi tiregi» uqsas ereksheliktermen qatar eleýli aıyrmashylyqtarǵa da ıe. Elimizde erikti zeınetaqy jarnalarynyń tarıhy uzaǵyraq jáne bastaýyn 1998 jyldan alady. 2025 jyly qazaqstandyqtardyń erikti zeınetaqy jarnasy boıynsha jeke zeınetaqy shottarynyń sany 439 582 boldy.
Eki elde de salymshylardyń qarajaty qarjy quraldaryn ınvestıtsııalaýǵa baǵyttalady. Alaıda, olardy ártúrli qurylymdar basqarady: Qytaıda bul — bankter, Qazaqstanda — negizinen Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qory, sondaı-aq ınvestıtsııalyq portfeldi basqarý jónindegi jeke kompanııalar. Halyqtyń júıege qatysýyn yntalandyrý úshin memleket salyqtyq jeńildikter usynady.
Erikti jınaqtardy merziminen buryn alý negizdemelerinde de belgili bir aıyrmashylyqtar bar. Qazaqstanda ol — elý jasqa tolý, múgedektik, shetelge turaqty turýǵa ketý jáne zeınetaqy júıesinde keminde bes jyl erikti zeınetaqy jınaqtaýshy bolý. Qytaıdaǵy tizimniń jekelegen erejelerin, onyń ishinde eńbekke jaramdylyqtyń tolyq joǵalýy, aýyr dimkástik jáne jumyssyzdyq boıynsha járdemaqylardy bizdiń júıege de beıimdeýge bolar edi.
Qazaqstandyq modeldiń aıryqsha ereksheligi — neǵurlym ıkemdi tásili. Onda salymshy jarnalardyń somasyn derbes aıqyndaıdy. Al Qytaıda jyldyq lımıt belgilengen. Qazaqstandyqtar elý jastan bastap zeınetaqy jınaqtaryn alýǵa, al qytaı halqy zeınetkerlik jasqa jetkende ǵana úmit arta alady.
Erikti zeınetaqy baǵdarlamalarynyń tájirıbesi men jekelegen elementterin ózara alý eki memlekettiń zeınetaqy júıesiniń «úshinshi tiregin» neǵurlym ıkemdi jáne áleýmettik baǵdarlanǵan jasaı alady.
Aıta ketelik Qytaıda Qazaqstannyń mádenı ortalyǵyn ashý jumysy bastalǵany týraly jazǵan edik.