«Qaryzsyz qoǵam»: Halyqtyń 85%-ynda nesıe bar
ASTANA. KAZINFORM – Halyqtyń qarjylyq saýatyn arttyrýǵa baǵyttalǵan «Qaryzsyz qoǵam» jobasy jarty jyldaǵy aralyq nátıjesin jarııalady. Bul ýaqytta 54 myńnan astam adam jańa bilim aldy jáne bankrottyq rásimdeý, alaıaqtyq faktilerin anyqtaý, bıznes-jospar jazý, jumysqa ornalasý boıynsha kósh bastap turǵan oblystar anyqtaldy.
Bıyl elimizdiń barlyq 20 óńirinde, onyń ishinde Astana, Almaty, Shymkent qalalarynda halyqty qarjylyq saýatqa jappaı oqytý uıymdastyryldy. Qatysýshylar túske deıin dáris tyńdap, tústen keıin qatysýshynyń qalaýy boıynsha jeke konsýltatsııalar alady.
Qarjylyq saýat kýrstary 5 aqpanda bastaldy. Joba bastalǵaly 11 lek ótip, respýblıka boıynsha 54 442 qatysýshy bilim aldy. Ásirese, qatysýshylardyń basym bóligi Túrkistan oblysynda (4450 qatysýshy), Shymkent qalasynda (3990), Almaty oblysynda (3746), Almaty qalasynda (3547) jáne Jambyl oblysynda (3318) baıqalady. Ázirge eń az kórsetkish Ulytaý oblysyna (1036), Soltústik Qazaqstan (1503), Mańǵystaý (1620) jáne Batys Qazaqstan oblysyna (2158) tıesili. Buǵan óńirlerdegi halyq sany, kóktemgi sý tasqyny jaǵdaıy, qarjylyq mentorlardyń saparlaý merzimi áser etti.
Bıylǵy joba qatysýshylarynyń 81% nemese 44 myńnan astamy – aýdandar men aýyldyq okrýgterdiń turǵyndary, qala turǵyndary 10 myńnyń aınalasynda. Sondaı-aq jobanyń 78%-y áıelderden quralǵan.
«Elimizde qaryzyn 90 kúnnen asyryp alǵan 2 mlnǵa jýyq adam bar. Bul Qazaqstan halqynyń 10 paıyzy, ekonomıkalyq belsendi turǵyndardyń 20 paıyzy. Biz múmkindiginshe osy adamdardyń jartysyn ekonomıkaǵa qaıtarǵymyz keledi. Oǵan qosa, qarjylyq saýat negizderin mektep qabyrǵasynan bastap oqytýdy kózdep otyrmyz. Ol úshin Úkimetpen birlesip, oqýshylarǵa, kolledjder men joǵary oqý oryndarynyń stýdentterine oqý quraldary ázirlenedi. Joba aýqymyn keńeıtý maqsatynda elimizdiń barlyq óńirinde 750 myń adamdy oqytý josparlanyp otyr, onyń ishinde 100 myń stýdent pen 550 myń oqýshy bar», - dedi «Qaryzsyz qoǵam» ıdeıasynyń avtory, AMANAT partııasynyń hatshysy Eldar Jumaǵazıev.
Qatysýshylardyń 72,8% nesıe qusaýynda jáne qaryz tóleýde qıyndyqqa ushyraǵanyn jazǵan. Qaryz sany boıynsha olardyń 27,7%-ynda bireý, 23,9% – eki nesıe, 10,4% – úsh nesıe jáne 10,8%-ynda úsh nesıeden kóp qaryzy bar. Nesıe tólemi 90 kúnnen keshikkender úlesi 15% bolsa, múldem qaryzy joq qatysýshylar – 27%.
Oqý barysynda jobanyń qarjy sarapshylary men zańgerleri 14 myńnan astam keńes bergen. Qaryzdy retteý boıynsha keńester Qaraǵandy (298), Astana (182), Almaty qalasynda (132) jıi berilgen. Jumysqa ornalastyrý boıynsha Soltústik Qazaqstan oblysy kósh bastap tur. Munda 12 qatysýshy, Pavlodarda 7 adam, ShQO-da 7 adam turaqty jumys tapqan.
Alaıaqtyq faktileri Almaty oblysynda (27) jıi tirkelgen. Sondaı-aq Aqtóbe (20), Túrkistan (18), Abaı (16), ShQO (16), Pavlodar (15) oblystaryndaǵy qatysýshylar zardap shekken. Bankrottyq rásimdeý boıynsha Almaty (29) jáne Almaty oblysy (26) alda tur. Túrkistan (26), Aqtóbe (19), ShQO (16) bul kómekti salystyrmaly túrde kóbirek alǵan. Bul rette Ulytaý qatysýshylary birde-bir bankrottyq jarııalamaǵan, Abaı (1), Qostanaı (1), Soltústik Qazaqstan (2) oblystarynda da bankrottyq saýsaqpen sanarlyq.
Bıznes-jospar ázirleýde Abaı oblysy qabiletti bolyp shyqty, munda 128 adam jańa is bastaý úshin jospar jasaǵan. Odan keıin úzdik úshtikte Túrkistan (112), Almaty (110) oblystary ornalasqan. Al antırekord – Ulytaý (6), Mańyǵstaý (8), Batys Qazaqstan (8) oblystarynda. Máselen, túrkistandyq Aqbota Qystaýova dekrettegi jalǵyzbasty ana jáne múgedektigi bar ákesine qamqorlyq jasaıdy. Jumysy bolmaǵandyqtan, 41 myń teńge kóleminde ataýly áleýmettik kómek alyp otyrǵan. Aqbota – «Qaryzsyz qoǵam» jobasy arqyly óz ómirin túbegeıli ózgertkenderdiń biri.
«Aýylda qarjylyq saýat týraly tegin kýrs ótetinin estip, birden jazyldym. Onda tabys kózderin izdeý, bıznes-jospar jazý, memlekettik qoldaý túrleri men depozıtte qarajat jınaý joldaryn úırendik. Úıdegi jalǵyz asyraýshy bolǵandyqtan, paıyzy kóp kredıt alyp, bıznes bastaý men úshin óte qaýipti. Osylaısha, eshkiniń súti densaýlyqqa óte paıdaly ekenin oqyp, «Kámshat» aýyl áıelderiniń bıznes bastamalaryn qoryna qujat tapsyrdym. 300 myń teńge grant somasyn jeńip alyp, Alpi eshkilerin, maı shaıqaǵysh, separator, tońazytqysh satyp aldym. Qazir qarjylyq jaǵdaıymyz anaǵurlym jaqsardy. Elimizde kásipkerlerdi qoldaıtyn túrli oqytý baǵdarlamalary men granttar bar. Bul – úlken múmkindik», - deıdi A.Qystaýova.
Atalǵan statıstıkalyq málimetterden baıqaǵanymyzdaı, barlyq ótinish qandaı da bir qaryzǵa baılanysty máselelerden bastalady. Sondaı-aq, quqyqtyq kómek kórsetýdiń eń kóp taraǵan túri bereshekti qaıta qurylymdaý máseleleri boldy. Onda aı saıynǵy tólemdi ońtaıly somaǵa aýystyryp, jańa keste qurý, nesıe shartynyń talaptaryn ózgertý, kredıttik kanıkýl rásimdeý jumystary júrgizilgen.
Aıta keteıik, QR Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttiginiń sońǵy derekterinshe, ekonomıkalyq belsendi halyqtyń 85%-ynda nesıe bar. Ótken jyly bul kórsetkish 77% bolǵan edi. Al stýdentterdiń 80%-ynda nesıe bar. Sońǵy úsh jylda tutynýshylyq nesıe segmentinde ósim baıqalady.
