Karantın: Psıhoanalıtık úıde otyrǵan qazaqstandyqtarǵa birqatar keńes berdi
- Anna hanym, búginde mynadaı úrdis baıqalyp otyr. Áleýmettik jelide jumystan jalyqqanyn, eshkimdi kórmeı, kezdespeı, úıde ońasha otyrǵysy keletinin jazatyndar bar edi. Dál sol adamdar pandemııa bastalǵaly úıge syımaı otyrǵandaryn aıtyp jatyr. Mundaı qarama-qaıshylyqty psıhoanalıtıka turǵysynan qalaı túsindirýge bolady?
- Bul suraqqa qatysty jaýap bergen kezde balalyq shaqqa saıahat jasaýdan bastaımyz.
Zerigý – jan dúnıeńniń bir kúıi. Kishkentaı bala «Anashym, zerigip kettim», «Áke, ishim pysyp ketti» dep aıtqan kezde anasy men ákesi balanyń kóńilin kóterýge tyrysady. Balabaqsha, mekteptegi qyzmetkerler de bala zerigip ketpesi úshin qoldan kelgendi jasaıdy. Eger siz zerikken kúıde bolsańyz, bir shańyraq astynda turyp jatqan otbasy múshelerine, dostaryńyzǵa ishińiz pysqanyn aıtyp, mazalaı bastaısyz. Bul – beısanaly túrde «Meniń kóńilimdi kóter» degendi bildiredi. Negizinde 3-6 jas aralyǵyndaǵy bala, bári durys bolsa – zerigý kúıin sezinbeıdi. Anda-sanda ishi pysqanyn aıtqanmen, birer sátten keıin oıy basqa jaqqa aýyp, oınap ketedi.
Biz balamyzdy kishkentaı kezinen bastap óz-ózimen bolýǵa úıretýimiz kerek. Sonda balanyń óz kóńilin ózi kótere alatyn qabileti ashylady. Oıynshyqtarymen ońasha oınap otyra alatyn bala, eseıgen kezde ıdeıa generatory bolady jáne ómirdiń ár sátiniń baǵasyn biledi. Damý jolynyń barlyq kezeńin durys ótken adam ońasha qalýdan qoryqpaıdy jáne onyń mindetti túrde hobbıi bolady.
Bala kezińizde hobbıińiz boldy ma? Qazirgi kezde hobbıińiz bar ma? Hobbıi bar adamdar ár sátke qýana biledi jáne qolda barǵa shúkirshilik ete alady. Olar úıde otyrǵan kezde kitap oqý, fılm kórý, keste tigý jáne basqa da ermek taýyp alady jáne otbasymen birge bolý múmkindigi úshin qýana alady. Hobbıińizben aınalysyp qana qoımaı, sol hobbıińizdi tabys kózine aınaldyrýǵa bolady. Mysaly, meniń jumysym – meniń eń jaqsy kóretin hobbıim. Qarynnyń qamy úshin ǵana jumysqa barýdan artyq baqytsyzdyq joq.
- Janyń neni qalaıtynyn, úıde nemen aınalysýǵa bolatynyn qalaı túsinýge bolady?
- Bala kezden armandaǵan úsh tilegińizdi esińizge túsirińiz jáne ol ne úshin áli kúnge deıin oryndalmaǵany týraly oılańyz. Ol úlken nemese kishkentaı tilek bolýy múmkin. «33-ke kelip qalǵan ulym úılense ǵoı» degen tilek – sizge qatysty tilek emes. Ulyńyz qashan úılenetinin ózi sheshedi. Siz tek ózińizge qatysty qalaýlaryńyzdy eske túsirýińiz kerek. Mysaly, maǵan birneshe jyl buryn qaterli isik dertine shaldyqqan er adam keldi. Onyń emi sátti júrip jatsa da, densaýlyǵyna qatysty shaǵymy kóp bolǵan eken. Onkologtar oǵan psıhologııalyq kómek qajet ekenin túsinip, maǵan jibergen. Men odan bala kezden oryndalmaı kele jatqan úsh tilegi týraly surap edim, ol shetelge jıi baratynyn, tilekteriniń bárin oryndap tastaǵanyn aıtty. Odan keıin sál oılanyp turdy da, jylap jiberdi. 90-jyldary Adidas sporttyq kıimi sándi edi. Álgi er adamnyń ata-anasy oǵan sol kıimdi alyp berýge jaǵdaıy bolmapty. Ol erjetip, kásipker bolyp ketken soń kostıýmderdiń túr-túrin alǵan, biraq Adidas alý oıyna kelmepti. Men oǵan dál sol brendtiń sporttyq kıimin alyp, kııýi kerek degen tapsyrma berdim. Tapsyrmamdy oryndaǵan kezde ol baqytty kúıde boldy. Osy sııaqty eleýsiz qalǵan tilekterińizdi eske túsirińiz. Múmkin kópten beri oqylmaı qalǵan kitabyńyz bar shyǵar? Múmkin dombyra shertýdi úırengińiz keletin shyǵar? Múmkin kópten beri habarlasýǵa ýaqyt tappaǵan qurbyńyz bar shyǵar? Sol qurbyńyzǵa vıdeo arqyly habarlasyp, jaqsy estelikterdi eske túsirseńizder bolady.
- Qazir jurttyń barlyǵy úıde otyr. Osy kezde shyǵarmashylyq qabiletterdiń ashyla bastaýy múmkin be?
- Áleýmettik jelilerden koronavırýsqa qatysty qanshama kúlkili anekdot, óleń joldary men án estýge bolady. Osyǵan qatysty qanshama sýret, memder bar. Sizge osylaı kóńil-kúı syılap otyrǵan dál ózińizdeı adamdar emes pe? Qazir ózińdi shyǵarmashylyq turǵyda jetildirýge eń qolaıly kezeń. Áldekim «Koronavırýs týraly kim úzdik óner kórsetedi?» degen tapsyrma berip, sol taqyrypta álemdegi adamdardy saıystyryp qoıǵandaı. Al ázilsiz aıtar bolsaq, zerigý – kúızeliske túsýdiń belgisi. Zerigip ketken adam qýaty bitkeli turǵan uıaly telefonǵa uqsaıdy. Ony qýattaıtyn qural ár adamnyń óz ishinde. Zerigý kúızelis sıpatyna ıe bolǵan jaǵdaıda uıqyny qandyryp, aǵzany qalypqa keltirip, odan keıin baryp qýat alýǵa kóshý kerek. Eń aldymen, sizdegi zerigý sezimi ýaqytsha qubylys nemese sozylmaly kúızelis ekenin túsinip alyńyz.
- Ata-ájelerimizge úıden shyǵýǵa bolmaıtynyn, olardy renjitip almaı, qalaı túsindirýge bolady?
- Koronavırýs adam boıynda úreı týdyrady. Sondyqtan da keıbir ata-ájeler onyń bar ekenin moıyndamaı, ol týraly tyńdaǵysy da kelmeıdi. Koronavırýs problemasyn moıyndamaǵandyqtan qaýipsizdik sharalaryn qoldanýdan bas tartyp, ózińe ursyp tastaýy múmkin. Sizge olardyń oıymen sanasyp, til tabysýǵa týra keledi. Olarmen oıyn oınap, materıaldyq turǵyda yntalandyrýyńyzǵa bolady. Mysaly, eger dalaǵa shyqpasańyz – osyndaı syıaqy, eger qonaqqa barmasańyz – odan kóbirek, al úı ishinde qaýipsizdik sharalaryn saqtap júrseńiz – tipten kóp syıaqy beretinińizdi aıtyp, yntalandyrýyńyz kerek. Bir úıde turǵanmen, jıi shań súrtip, terezeni ashyp, múmkindiginshe ár bólmede bolýǵa tyrysyńyzdar. Al tipten túsinbeı, dalaǵa shyǵýǵa umtylatyn bolsa «Ata, áje, sizder biz úshin óte qymbatsyzdar. Dalada qazir óte qaýipti, densaýlyqtaryńyzǵa zııan keltirip alam ba dep qorqamyn. Sál shydaıyqshy» dep sabyrmen túsindirý kerek.
- «Túbinde óletin bolsań – ár nárseden qaýiptenýdiń qajeti ne? Ómirdiń máni ne?» dep oılaıtyndarǵa ne aıtýǵa bolady?
- Jaqsy hobbıi, aıqyn maqsaty bar, baqytty adamdar «Ómirdiń máni nede?» degen suraqty oılamaıdy. Ómirdiń máni – jaqsy kóretin jandardyń qasynda bolý, súıikti isińmen aınalysý, júregiń mahabbatqa toly bolý. Eger sizdi ómirdiń máni ne ekeni tolǵandyrsa, ómirdiń mánin qashan joǵaltyp alǵanyńyz týraly oılanyńyz. Mysaly, kishkentaı balalar eshqashan bul suraq týraly oılamaıdy. Olar súrinip qalsa da, qulap qalsa da qaıta turyp – ary qaraı júre beredi. «Ómirimniń máni – balalarymda» dep oılaý – durys emes. Árkimniń ómiriniń máni ózine ǵana qatysty bolady. Ózińizden qalaı ómir súrgińiz keletini, qandaı jaǵdaıda ómir súrgińiz keletini týraly surap kórińiz jáne solaı bolýy úshin áreket etińiz.
- Qytaıda karantın kezinde ajyrasqandar sany artqany týraly aqparat bar. Bir shańyraq astynda birge ýaqyt ótkizgen kezde erli-zaıyptylardyń arasy ne sebepti alshaqtap ketýi múmkin? Osyndaı jaǵdaıda júrgen otbasylarǵa qandaı keńes aıtasyz?
- «Eki qoshqardyń basy bir qazanǵa syımaıdy», biraq dál osyndaı jaǵdaıda ajyrasý týraly oıdan aýlaq bolyńyz. Osyndaı kezde asyǵys sheshim qabyldap qoısańyz – keıin ókinesiz. Mysaly, ashý ústinde aýyzǵa kelgendi aıtyp, jaqyn adamnyń janyn jaralap alýyńyz múmkin. Ajyrasýǵa kez kelgen ýaqytta úlgeresiz, biraq dál qazir asyǵystyq tanytpańyz. Eger úı jaǵdaıyndaǵy karantın kezinde jaryńyzǵa, ákeńizge, anańyzǵa, aǵańyzǵa, baýyryńyzǵa nemese qaryndasyńyzǵa ashýlanyp júrgen bolsańyz – aýzyńyzdy ashpańyz. Aýyz – ózińizdiki, sol sebepti siz eki ernińizdi bir-birine qabystyryp, aýzyńyzdy jaýyp júre alasyz. Qatty ashý qysqan kezde úsh mınýt únsiz qalýǵa tyrysyńyz, oǵan kúshińiz jetse úsh saǵat, odan keıin úsh kún, tipti úsh aptadan úsh aıǵa deıin ózińizdi ustaı bilińiz. Úsh aı ótken soń ashý ústinde aıtqyńyz kelgen sózderdiń qanshalyqty mánsiz, maǵynasy joq ekenin túsinesiz. Ajyrasýdyń kóbi ashýlanǵan kezdegi alǵashqy úsh mınýtta aıtylǵan sózderdiń kesirinen bolady.
- Koronavırýs týraly jańalyqtar kórgen saıyn boıyn úreı bıleıtin adamdarǵa qandaı keńes aıtasyz?
- Men joǵary synypta oqyp júrgen kezden-aq teledıdar kórýdi qoıǵanmyn. Birde bizdiń synyp jetekshimiz oqýshylardan keshe kim teledıdar kórgenin surady. Bárimiz qol kóterdik. Ol qandaı baǵdarlama, qandaı telehıkaıa kóretinimizdi surap edi – bárimiz bir baǵdarlama, bir telehıkaıa kóredi ekenbiz. Sonda muǵalimimiz «Báriń birdeı baǵdarlama kórseńder, osy otyrǵan 37 oqýshynyń basyndaǵy aqparat birdeı me? Báriń ınkýbatordan shyqtyńdar ma? Al kim keshe klassıkalyq mýzyka tyńdady? Kim mektep baǵdarlamasynan bólek kitap oqydy?» dep surady. Onyń bul sózderi maǵan óte qatty áser etti. Sebebi men kóppen birdeı bolǵym kelmeıtinin túsindim. Men kóp kitap oqı bastadym. Qazir aınalysyp júrgen psıhoanalıtıkanyń ózin kóbi túsinbeıdi, biraq bul sala ózim úshin qyzyq. Al jańalyqtar oqyǵan kezde boıyn qorqynysh bıleıtin adamǵa aıtarym: tilshiler de – adam. Olarǵa da reıtıng kerek, olarǵa da jalaqy kerek. Mysaly, olar 300-den astam adam koronavırýs juqtyryp, onyń 18-i jazylǵany týraly jańalyq berse, siz jazylyp ketken 18 adam úshin qýanyńyz. Men elimizde bul dertten adamdar jazylyp jatqany týraly aqparat oqyǵan kezde qýanyp, ol týraly jańalyqty týystaryma, dostaryma jiberdim. Sebebi ár adamda úmit bolýy kerek. Qytaı koronavırýsty jeńgeni týraly jańalyq oqysańyz – qýanyńyz. Olar jeńse, biz de jeńemiz degen sóz. Ár nárseniń qaıyry bar.
- Suhbatyńyz úshin rahmet!