Qaraǵandy ǵalymdarynyń maqalalary «Science» jáne «Nature» álemdik jýrnaldarynda jarııalandy
QarMÝ «Saryarqa» arheologııalyq ınstıtýty ǵalymdarynyń zertteýleri respýblıkada ǵana emes, shetelde de keńinen tanymal. Olardyń álemdik deńgeıdegi sapaly zertteýlerdi ǵana jarııalaıtyn beldi ǵylymı jýrnaldarda basylyp shyǵýy zertteýlerdiń joǵary bedelin kórsetedi. Bul jýrnaldar óziniń qatań tańdaýymen, joǵary standarttarymen jáne ǵylymı qoǵamdastyqtaǵy sózsiz bedelimen tanymal. Dúnıejúzine tanymal ǵalymdar óz zertteýleriniń nátıjelerin «Science» jáne «Nature» betterinde kórýge umtylady jáne bul maqsatqa barlyǵy birdeı qol jetkize bermeıdi. QarMÝ Saryarqa arheologııalyq ınstıtýty qyzmetkerleriniń osy jýrnaldarda úsh maqalasy jarııalandy.
«Nature»-da jarııalanǵan maqalada álemdik ǵylymdaǵy genetıkalyq zertteýlerdiń daýsyz kóshbasshysy bolyp tabylatyn Kopengagen ýnıversıtetiniń geogenetıka ortalyǵynyń Dat áriptesterimen yntymaqtastyqta oryndalǵan zertteý nátıjeleri sıpattalady. QarMÝ ǵalymdary tapqan artefaktilerdiń DNK taldaýy negizinde 4000 jyl kezeńin qamtıtyn 137 kóne genomdardyń reti anyqtaldy. Qola dáýiriniń sońynan bastap búgingi kúnge deıin dala óńiriniń ártúrli tarıhı toptary arasynda genetıkalyq baılanystar ornatyldy», - deıdi QarMÝ «Saryarqa» arheologııalyq ınstıtýtynyń dırektory Valerıı Loman.
Bul ejelgi tarıhı protsesterdi qaıta jańartýǵa, qola dáýiriniń kóshi-qonynan keıin buryn qol jetpeıtin dáldigi men obektıvtiligi bar Eýrazııa dalasy halqynyń tarıhyn qalpyna keltirýge biregeı múmkindik berdi.
E. Bóketov atyndaǵy JOO zertteýshileri keıin úndi tilinde sóıleıtin eýropalyq genetıkalyq tekti skıfter Shyǵys Azııa túrkitildes kóshpendilermen aralasyp, bizdiń dáýirge deıin shamamen ekinshi nemese úshinshi ǵasyrda batysqa jyljyp, bizdiń dáýirimizdiń IV-V ǵasyrlarynda ǵun taıpalaryn qalyptastyrǵanyn zerttep shyqqan. Odan ári olar ortaǵasyrlyq kezeńde birneshe qysqa merzimdi handyqtar ishinde Shyǵys Azııa toptarymen aralasqany zertteldi.
Dál osy tarıhı oqıǵalardyń nátıjesinde bastapqyda Batys-Eýrazııa tekti genderdiń tasymaldaýshylary bolǵan ındoeýropalyqtar mekendegen Eýrazııalyq dalalar negizinen Shyǵys Azııa tekti qazirgi túrkitildes toptardyń úıine aınalǵan.
Osyndaı mańyzdy ózgeristerdiń birine «Science»jýrnalynda jarııalanǵan «Erte qola dáýiriniń dalasyndaǵy alǵashqy jylqy ósirýshiler jáne dala ekspansııasynyń Azııaǵa áseri» maqalasy arnalǵan. Bul úlken, naǵyz pánaralyq zertteýdiń nátıjesi. Onyń sheńberinde qaraǵandylyq ǵalymdar genetıktermen, tarıhshylarmen, arheologtarmen, kóptegen elderdiń lıngvısterimen, sonyń ishinde Garvard, Kembrıdj jáne Oksford sııaqty úzdik ǵylymı ortalyqtardan kelgen professorlarmen yntymaqtasqan.
«Bul zertteýdi revolıýtsııalyq dep ataýǵa bolady. Sebebi ol adamzat damýynyń tarıhyndaǵy eń mańyzdy kezeńderdiń birine jaryq túsire aldy. Olardyń DNK taldaýy negizinde qazirgi Qazaqstan aýmaǵynda adamzat tarıhynda tuńǵysh ret jylqy qolǵa úıretilgeni kórsetildi», - deıdi QarMÝ ǵalymdary.
Sondaı-aq atalmysh ýnıversıtet arheologtary Ortalyq Qazaqstan temir men balqytý isiniń negizgi taralý núkteleriniń biri bolyp tabylatynyn, metallýrgııalyq tehnologııalardyń paıda bolýyn zerdeleýde jańa better ashylǵanyn, temir joldyń taralý kartasyn qaıta qarastyrǵanyn rastady. Bul adamzat tarıhyn túsiný úshin óte mańyzdy. Sondyqtan osy zertteýlerdiń nátıjeleri sheteldik tarıhshylar úshin aıtarlyqtaı qundy bolyp tabylady.
