Qap taýyn asyp kelgende, qazaqtar baýyryna basty - Marııa Baıramqulova
PAVLODAR. KAZINFORM - 1944 jyl. Qap taýynyń baýraıyn meken etken halyqtyń júrekteri jylap turdy. Kúshtep qonys aýdarylǵandar muzdaı sýyq vagondarmen qıyrdaǵy Qazaqstanǵa bet aldy. Al asharshylyq pen totalıtarlyq júıeden ábden qaljyrap turǵan Qazaq eli olar úshin múlde beımálim álem edi.
Kúshtep qonys aýdarý bastalǵanda Marııa Albotqyzy nebary 1 jasqa da tolmaǵan jórgektegi sábı edi. Alaıda stalındik saıasat eshkimdi aıamady. Ata-anasy, úıdegi on bir bala, sonyń ishinde kenjesi Marııa qystyń yzǵarly kúnderiniń birinde keńes jaýyngerleriniń pármenimen kóppen birge sýyq vagondarǵa otyrdy.
«Balam, men anamnyń aýzynan estigen áńgimelerimdi aıtamyn. Anamyz óle-ólgenshe bizdi qutqarǵan qazaqtar dep únemi aıtyp otyratyn. Ol bizdiń otbasymyzdyń, tutastaı týysqan Qap taýy eliniń ulttary qazaqtar aldynda máńgilik qaryzdar deıtin. Munyń barlyǵyn sanamda jattap óstim. Anam bizdi qazaq halqyn súıýge, solardaı meıirban bolýǵa tárbıeledi. Biz qazaqtar sııaqty Qap taýynyń etegin jaılaǵan beıbitsúıgish, yntymaqshyl el edik. Bir kúnde shyrqymyz buzylyp, eriksiz túrde tanymaıtyn jerge kóshtik», — dep bastady Marııa ájeı áńgimesin.
«Anamnyń aıtýynsha, bizdiń otbasy kóppen birge óte las ári muzdaı sýyq vagondarǵa otyrǵyzylǵan. Men bir jasta ǵanamyn, es bilip úlgermegenmin. Úıde on bir bala edik. Álgi poıyz Qap taýynyń eteginen qozǵalǵannan 44 sótke júredi. Anam shyjǵyrylǵan quıryq maıdy ydysqa quıyp, ózge de as-aýqatty dorbaǵa toltyryp alady. Sol azyq qazaq jerine deıin jetken tárizdi. 44 táýlik ótkende poıyz Pavlodar vokzalyna toqtap, esikteri aıqara ashylady. Sonda bizdi Tólebaev degen (esimin umyttym) er adam qarsy alypty. Keıin bul qazaq azamaty bizdiń áýletimizdiń perishte-jebeýshisine aınalady. Jegilgen aty óte aryq, kishkene shanaǵa on úshimizdi otyrǵyzyp alyp, qazirgi Korıakovka aýylyna alyp barǵan. Tórebaevtyń otbasynda 6 balasy bar. Soǵan qaramastan bizdi jalǵyz bólmeli jerkepe úıine ornalastyrady. Ákem kóp uzamaı ashtyqtan óledi. Tamaq jetpegen, úıde bar astyń barlyǵyn balalarym jesin dep, alǵashqy kúnnen-aq bas tartady. Sóıtip sheshem on bir balamen jesir qaldy. Álgi qazaq otbasy óte kedeı edi, soǵan qaramastan qoldaǵy baryn bizben bólisti», — dep kóz jasyn bir syǵyp aldy.
«Biz qonys etip otyrǵan qazaq otbasyndaǵy apa bir kúni esik aldynda qazylǵan jer oshaqqa qazan ilip, irimshik qaınatty. Shirkinniń ıisi áli kúnge murnymnan keter me. Qarnym ash balamyn ǵoı, álgi irimshiktiń piskenin kúte-kúte mysyǵymdy qushaqtap uıyqtap qalyppyn. Sonda apa qatqan irimshiktiń maǵan tıesili bóligin saqtap qoıypty. Men turǵansha kútip otyrǵan ǵoı. Álgi taǵamdy súısine jegenim esimde… Ákem ómirden ótken soń Tórebaev bizge kómegin eseleı tústi. Óte qamqor adam edi. Bizge aýyldan jer úı taýyp berip, bir jerden kereýetter taýyp ákelip, kádimgideı jaıly qonys etti. Óz balalaryna qaraǵandaı jaqsylyq jasady. Ol kisi qaıtys bolǵanda ákemiz jatqan qabirdiń janyna aparyp jerlepti. Nurly júzi men úshin sondaı bir aıaýly, umytylmaıtyn beıne edi. Ol shaqtaǵy adamdardyń nıeti sondaı taza edi ǵoı, shirkin… Meni mektepke óte kishkene shaǵymda bergen. Óte kedeı turamyz, ash-jalańashpyz. Kıetin etigim joq bolǵan soń, mektepke aǵam kóterip alyp baratyn. Bir kúni erte turyp, aıazda jalańaıaq úıden shyǵyp ketip, qulpy ashylyp úlgermegen mektep aldynda dir-dir etip turdym. Sonda muǵalimimiz, qazaqtyń jas kelinshegi meni aıap, bozdap jylaǵan edi. Aıaǵymdy shúberekpen orap tastap, qushaqtap eńkildedi. Mundaı meıirimdi adamdardy qalaı umytasyń?..»
Marııa Baıramqulova mektepte jaqsy oqyp, boı jetken soń úsh birdeı joǵary bilim aldy. Máskeý, Tashkent, Frýnze qalalarynda oqydy. Biraq qaıda júrse de onyń júregi qazaq jeri dep soǵyp turatyn. Qaı jer qyzmetke shaqyrmasyn, Pavlodarda qalamyn dep sheshti. Munda komsomol, keıin partııa jumystaryna aralasty. Belsendi jastyń qyzmettik mansaby tez órlep, Aqsý (ol kezde Ermak atalǵan) qalalyq atqarýshy komıtetiniń tóraǵasy, Pavlodar qalalyq atqarýshy komıteti tóraǵasynyń orynbasary laýazymdaryna deıin jetti. Ol anasynyń: «Qyzym, bizdiń júregimiz qazaqpen birge, olardyń aldynda máńgilik qaryzdar ekenderińdi umytpańdar. Reti kelgen jerde qazaq halqynyń eńbegin baǵalap, mereıin kóterisýge jarasańdar — sol baqyt» degeniń eshqashan umytpaıtyn. Laýazymdy qyzmet atqaryp júrgende qabyldaýǵa kelgen adamdardyń arasynan qazaqtyń ata-ájelerin kezekten tys shaqyryp, erekshe syılap, kútip jiberedi eken. Bul qylyǵy úshin balqar qyzyna «ultshyl» aıyby taǵylǵan ýaqyt ta bolypty.
Marııa ájeı qazirgi kúni Pavlodar oblysy men Aqsý qalasynyń Qurmetti azamaty. Jasyna qaramastan óte belsendi jan. Pavlodar oblystyq «Elbrýs» qarashaı-sherkesh jáne kabardın-balqar ulttyq-mádenı ortalyǵy» QB tóraǵasy qyzmetinde júrip, jas urpaqty tárbeleýde. Onyń qyzdary qazaq azamattaryna turmysqa shyqqan. Olardan birneshe nemere kórip otyr. Eldi, jerdi súıýdi ózge jurt qazaqtardan úırenýi kerek dep esepteıdi ájeı.
«Qarashaılar men balqarlar Qazaqstanda 80 jyldaı turyp jatyr. Bizdi munda kúshtep kóshirip ákelgeni anyq. Biraq bizdiń qazir basqa jerge ketkimiz kelmeıtini aqıqat nárse. Balalarymyz, nemerelerimiz ben dostarymyzdyń bári osynda. Bul jerde qazaq halqynyń keń peıilin kórdik», — dep aıaqtady áńgimesin M. Baıramqulova.
