«Qanmen jazylǵan kitap»: Erjúrektilik pen batyldyq júrekten shyǵýǵa tıis
Shyǵarma oqyrmandar tarapynan joǵary suranysqa ıe boldy. Biz aldaǵy ýaqytta batyrdyń «Qanmen jazylǵan kitabyn» sizdermen birge oqýdy jón kórip otyrmyz.
Otty jyldarda qan keshe júrip, qan-terin sarqyp, bolashaqqa amanat retinde qaldyrǵan jazýshynyń bul eńbegi jastardy patrıotızmge, erlik-jigerge, adamgershilikke tárbıeleıtin ónegeli ómir mektebi bolary anyq.
***
Kelesi taqyrybymyz - shyndyq. Shyndyq pen ótirik ejelden beri ómir súrip keledi. Shyndyqty ótirikti tyqpalamaı aıta bilgen jón. Tarıhta ótirik esh ýaqytta da óziniń naǵyz shynaıy keıpinde kóringen emes. Ol barlyq kezde shyndyqtyń tonyn jamylyp kórinetin. Ótirik tek 5-10 mınýt, bir saǵat, bes, on jyl ǵana jurtty ılandyryp saltanat quryp qana qoımaıdy, ǵasyrlar boıy seńi buzylmaıtyn ótirik bolady. Biraq ta báribir ótirik áshkerelenedi. Moskvada baısaldy bir jazýshy maǵan bylaı dedi: «Absolıýttik shyndyq - bul sumdyq qoı! Siz menen shyndyqty talap ete almaısyz!» Absolıýttik shyndyq qorqynyshty, sumdyq emes, ony tek jetkize bilý kerek, sonda ǵana ol úlken paıda keltiredi. Tipti siz kúndelikti zárý máselelerge qalam tartsańyz da shyndyq - bal, al ótirik, sen ony qanshama jyltyratyp kórsetkenińmen báribir - ý kúıinde qalýǵa tıis. Sizder balalardyń dárisiniń qalaı jasalatynyn biletin shyǵarsyzdar... Basty nárse qalaıda dáriniń tátti etip daıyndalýynda. Men jazýshylardyń, sýretshilerdiń, kompozıtorlardyń, kıno qyzmetkerleriniń balalar dárisin tátti etip jasaǵanyndaı bul faktilerdi dámdi etip jyltyratyp berýin sanaly jáne ádeıi túrde istelinbegen eken degen qorytyndyǵa keldim. Olardyń arasynda arsyzdyqpen ótirikti syqpyrtatyndary da bar. Meniń óz basymda, sonshama tym meni qatty ashýlanyp otyr eken dep Bektiń shatasqan jaılary da bolǵan. Óziniń qataldyǵymen bizdiń shyndyǵymyz jeńil emes, ol er júrektilikti qajet etedi. Degenmen, Qudaıym saqtasyn, qazir ádebıet maıdanynda júrgen qorqaqtar qanshama?! Eń az qarsylyq kórsetiletin lınııamen júrip, árbir qadam basqan saıyn jaltaq-jaltaq qarap, sýjúrektik tanytatyn keıbir jazýshylardyń minez-qulqyna, júris-turysyna meniń zyǵyrdanym qaınaıdy. Ekinshi povesten sizder osy taqyrypta Bek ekeýmizdiń aramyzda bolǵan áńgimeni taba alasyzdar. Men eger ádebıet maıdany sý júrekterdi urys dalasynda atyp tastaıtyn naǵyz soǵys maıdany sııaqty bolsa, onda oǵan áldeqashan tirshilikpen qoshtasýyna týra keletinin aıtqan edim... Men erjúrektilikti qoıan-qoltyq urystan ǵana izdemeý kerektigin aıtqan edim, erjúrektilik ádebıet maıdanynda da qajet. Shyndyqty aıta bilý lázim. Erjúrektilik pen batyldyq júrekten shyǵýǵa tıis. Árıne, eger shyndyqty dóreki, óreskel túrde jetkizsek, odan tek zııan tappasaq, kóretin paıdamyz joq. Bizdegi baryp turǵan nemquraıdylyqtyń belgisi - bul óz kásibine degen nemquraıdylyq. Ádebıetke atsalysyp júrgen kóptegen adamdar nelikten óz kásibine adal emes? Al munyń ózi búgingi tańda óte qaýipti qubylys emes pe? Meni osy másele oılandyryp, tolǵandyrady. Kitap - álemniń azamaty. Kitap jazý úshin aldymen adamnyń ózi tvorchestvolyq turǵydan oılaı biletin adam bolýǵa tıis, kitap onyń perzenti bolmaq. Ol osy taqyryppen «aýyryp», tolǵaqty kúıdi keshýi qajet,ananyń bosanar kezdegi azapty tolǵaǵyn bastan ótkizgendeı, tvorchestvolyq tolǵaqtyń azabyn, mehnatyn óz basynan ótkizip baryp, bizge kitap syılaýy qajet. Al bizde kóbisi kórgenin emes, esitip-bilgenin ústirt tópeı salady. Taqyryppen «aýyryp», tolǵaqty kúıdi keshý tipti áskerı adamdardyń óziniń barlyq ýaqytta qolynan kele bermeıdi, bul op-ońaı nárse emes. Shyndyq - sýretkerdiń uly mindeti. Urysta shyndyqty tabý ońaı emes, al ony jınaqtaý odan da qıynyraq. Bálkim meniń tarapymnan jazýshylarǵa qoıylyp otyrǵan talap shekten shyqqan ádiletsizdikteı kórinýi múmkin, biraq men muny zańdy dep bilemin. Kópshilikterińiz Aleksandr Bektiń avtorlyǵymen shyqqan «Panfılovshylar alǵy shepte» povesin oqyǵan bolarsyzdar. Bizge osy povest jaryqqa shyǵysymen-aq, bizderdiń ózara qarym-qatynasymyzǵa baılanysty suraqtar múlde jaýyp ketti. Bul suraqty Moskva men Almatyda árbir kez kelgen jerde derlik qoıyp otyrdy. Kópshiligi kitaptyń jalǵasyn bilgisi keledi. Moskva túbindegi urystarda myna oń jaqtaǵy kartada (Baýkeń urys qımyldarynyń kartasyn jasaǵan - aýd.) kórsetilýine baılanysty keıbir máseleler jóninde men sizderdi Bektiń jazylyp bitken jáne jazylyp jatqan eńbekterine siltegim keledi, sebebi meniń Bekke aıtyp bergen áńgimelerimniń bárin sizderge qaıta aıtyp berýge múmkindigim joq. Ázirshe birinshi povest qana jazylyp bitti. Ekinshi povesti jaqynda ǵana Moskvada qarap shyqtym, endi qoljazba kúıinde úshinshi ret óńdelinbek. Úshinshi povest ázir materıal kúıinde ǵana, Moskvaǵa qaıtyp oralysymen, Bekke materıaldardy tolyqtyrý úshin shamamen eki aptanyń ishinde kóptegen máselelerdi aıtyp berýime týra keledi. Bizdiń kezdesýimiz shyn máninde qalaı bolsa, Bek solaı etip sýrettegen. Bek ekeýmizdiń aramyzda shamamen alǵanda tómendegideı mazmunda aýyzsha shart jasalyndy. Bizdiń birlese qyzmet isteýimizde kózdelingen maqsat - Panfılov dıvızııasynyń Talǵar polki jaýyngerleri men ofıtserlerine jáne general Panfılovqa ádebı eskertkish jasaý. Bizder tek osy bir ǵana tilekti basshylyqqa aldyq. Eger shyǵarma bizdiń bul aıasy tar maqsatymyzdyń sheńberinen shyǵyp ketetindeı bolsa jáne bizdiń birlese qyzmet etýimizdiń barysynda qoldaǵy bar naqty materıal bazasynan iri jınaqtaýǵa deıin (bar materıal sózsiz osyndaı tendentsııa kózdeıdi) ósetin bolsa, onda bizder men bizdiń dostarymyz qatty qýanǵan bolar edi dep oılaımyn. Ázirshe boljaý erterek, bolashaq kórsete jatar. Men Bektiń óz qalamdastary arasynda jazýshy retinde qanshalyqty tanymal ekenin bilmeımin, biraq oqyrman negizinen ony búginge deıin múldem derlik bilmeıtinin bilemin, qazirshe ol - kásip jatynan óziniń joldastary arasynda ataǵy joq eńbekqor jannyń biri. Jazýshylar odaǵy oǵan bron berýden bas tartqan, sóıtip ol soldatqa jiberilgen kóptiń biri edi. Ol maǵan ázirshe adal kyzmet etýshi, ornyqty adam, aq nıetti stenograf ári fotograf sııaqty áser qaldyrady. Sýretker retinde qazirshe ony bilmeımin. Talap talǵamy buzylǵan, jan dúnıesi azǵyndaǵan ózi týraly jalǵan joǵary pikirdegi adammen jumys istegennen góri adal da kishipeıil qol ónershimen istes bolǵan áldeqaıda artyq - osy qasıet meni onymen jaqyndastyrdy. Bizdiń eńbegimizde táńirim kúsh-qýat pen densaýlyq, rııasyz ádil qarym-qatynas bersin, men birlese, kúsh biriktire, bizder bir- birimizdi tolyqtyra otyryp, birtutas, zerdeli dúnıe jasaı almaqpyz degen úmittemin. Bektiń aty shyqpaǵan jazýshy bolmaǵany meni múldem alańdatpaıtyn sebebi sondyqtan.Bizder bir-birimizge óz qabiletterimizdiń sheginde ádil kómektesemiz, munyń ózi bizge joǵarǵy ataqtyń rýhynyń ornyn toltyrady. Men osylaı oılaımyn. Sizderdiń aldaryńyzda ilýli turǵan myna bizdiń dıvızııanyń Moskva túbinde júrgizgen urystarynyń kartasy (kartadan kórsetedi). Bul karta grafıkalyq dokýmentke jatady. Aleksandr Bek «Arpalys» degen atpen nıet etip jazyp jatqan bolashaq barlyq úsh povestiń mazmuny osy kartada kórsetilgen. Bek - kitaptyń avtory, al men, meniń qaǵazdarym, meniń zerdem, aqyl-oıym, tolǵanystarym, myna aldaryńyzdaǵy ilýli turǵan karta - kitap materıaldary bolmaq. Demek, Bektiń kitaby sózdiń tolyq maǵynasynda alǵanda kórkem shyǵarma emes, áskerı- aǵartýshylyq kórkem shyǵarma etip jazylmaq. Kitaptyń jaýapkershiligin Bek sózsiz óz moınyna alady, biraq ol áskerı adam bolmaǵandyqtan, soǵystyń kóptegen máselelerin tıisti dárejede taldaı almaıdy, bilmeıdi, óz kezeginde men, barlyq materıaldardyń avtory retinde kitaptyń durys jazylý jaýapkershiligin panfılovshylardyń rýhy aldynda, tarıh pen zamandastarymnyń aldynda óz moınyma alamyn, barlyq áskerı jáne áskerı- psıhologııalyq máselelerdiń durys túsindirilýi jaýapkershiligin óz moınyma alamyn. Qysqasyn aıtqanda, Bek avtor - óndeýshi, al men avtor - materıal retinde jaýaptymyn. Bul jaǵdaı Bekke maǵan onyń qoljazbasynyń redaktory bolý pravosyn berýdi, bárin de menimen keńesip, aqyldasyp otyrýǵa, povesti maǵan qarap shyǵýǵa jáne menimen kelisip alǵannan keıin baryp qana ony basýǵa berýge mindetteıdi. ıAǵnı bizder óz oryndarymyzdy kezek-kezek almastyryp otyramyz: endi men onyń qoljazbasyn óńdeımin. Bizdiń aramyzdaǵy resmı esep-qısap osyndaı. Qazaq jazýshylary Bek joldastyń qoljazbasyn túpnusqa retinde meniń qoljazbalarymmen qatar paıdalana alady (bizdiń aýyzsha shartymyzda dál osylaı aıtylǵan bolatyn). Bekke jumys isteý ońaı eken dep oılap qalmańyzdar. Ol -- óte shekteýli, sebebi materıaldy ıgerýge onyń barlyq kezde shama-sharqy jete bermeıdi, maǵan da onymenen birlese jumys isteý ońaı emes. Oǵan bir nárseni qaıta-qaıta malta ezgendeı aıtyp otyrý, osynaý qarapaıym, áskerı emes adamǵa myljyńdap túsindirip, birsypyra jaǵdaılardy qaqsaı berý; onyń qoljazbasyn qarap shyǵýǵa jáne keıbir taraýlaryn qaıta aýyzsha baıandap berý, onyń túsinbeýshiligi men áskerı tártipke kóndikpegen qıqarlyǵyn, al keıde biryńǵaı ádebı qyzyǵýshylyqqa boı uryp ketýshiligi men jelikpeligin, onyń epızodtardy tyńdap otyrǵandaǵy jónsiz máz-meıram bolýy men tipti kórgensizdikke deıin jetetin áreketin jeńýge, munyń bárine úlken kúsh-qýat jumsaýǵa, júıkeni tozdyrýǵa týra keldi. Men sizderdiń kózderińizden Bekke jandaryńyzdyń ashyp otyrǵanyn kórip otyrmyn. Bálkim, sizderdiki durys ta bolar. Sizderdiń oǵan jan ashýshylyq bildirýlerińiz jazýshynyń turǵysynan alǵanda ábden zańdy da shyǵar. Biraq meniki de óz turǵymnan alǵanda durys, shynymdy aıtsam, meniń kórgen, basymnan keshken azaptaryma meıirimsizdikpen qaraǵandaryńyzǵa azdap yzalanyp ta turmyn... Biraq, oqasy joq, ymyrata ári ádil qorytyndyǵa kelýge tıispiz. Bekke avtor bolý ońaı bolmasa, al maǵan kitap materıaly bolý odan da qıyn. Al is jalǵastyrýdy, aıaqtaýdy talap etedi, al bizge bastaǵan jumysty laıyqty túrde aıaǵyna deıin jetkizý qajet. Alda áli qyrýar jumys kútip tur. Alǵashqy povest úsh ret qaıta óńdelinip jazyldy. Birinshi, ekinshi nusqasy da nashar bolyp shyqty, al úshinshi nusqasy, shamasy, sáttirek bolyp shyqqan sııaqty.Birinshi povestiń bas jaǵynda Bek ózimen birte jumys isteýge meniń kelisimimdi almas buryn óziniń qıyndyqtardy jeńip, menen zábir-japa, azap kórýine týra kelgenin baıandap jazady. Bunysy shyndyq bolatyn. Onyń ekinshi povesi de meniń tym qataldyǵyma shaǵym aıtýdan bastalatyn. Povest áli basylyp jaryqqa shyǵa qoıǵan joq. Men sizderge oqyp bereıin (ekinshi povestiń birinshi taraýyn oqıdy). Onda ol maǵan birinshi povestiń qoljazbasyn alyp kelgenin edáýir shynaıy ári ádil sıpattaıdy. Shyn mánisinde de kezdesý solaı bolǵan-dy.
Shyǵarma Ádebı KZ portalynan alyndy.
Jalǵasy bar
