«Qanmen jazylǵan kitap»: Ádildik árbir soldat moınyna únemi taǵyp júrýge tıis beıne bir boıtumar sııaqty
Otty jyldarda qan keshe júrip, qan-terin sarqyp, bolashaqqa amanat retinde qaldyrǵan jazýshynyń bul eńbegi jastardy patrıotızmge, erlik-jigerge, adamgershilikke tárbıeleıtin ónegeli ómir mektebi bolary anyq.
***
Baýyrjan Momyshuly. Panfılovtyń ekinshi basty taktıkalyq oı-jospary dushpandy ketip bara jatqan negizgi baǵytynan, Moskva baǵytynan basqa jaqqa alańdatyp, kúshin aýdaryp jiberý edi. Sol sebepti ol tas joldyń birese oń, birese sol jaǵyna ótip shegindi, al dushpan bolsa onyń izine ókshelep túsýge májbúr boldy. Sóıtip bul manevrdiń maqsaty qalaı da dushpandy alǵa jibermeı kidirtip ustap, ýaqytty utý bolatyn... Jaý basyp alǵan Matrenıno derevnıasyna deıin jetip tas joldy qıyp ótý úshin urys júrgizdik. Úlken tas joldy kesip óterdegi epızodqa toqtalaıyn. Panfılov nemisterdiń ilgeri jyljýyna múmkindik bermes úshin, bul tustaǵy joldy qıyp, bógep tastady, al bizdiń áskerler myna tustan, myna jerden oraǵytyp ótti (kartadan kórsetedi). Panfılov óziniń negizgi pozıtsııasyna ornyqqan kezde, ol úlken jolǵa umtylmaı, ony aınalyp, oraǵytyp ótip otyrdy. Dushpan bolsa úlken jol boıyndaǵy óziniń kúshiniń qalypty qaýipsiz qozǵalysyn qamtamasyz etý úshin Qyzyl Armııa bólimderin 5-10 kılometrge deıin keıin shegindirýge májbúr boldy. Osy aıla- tásilimen Panfılov dushpannyń baǵytyn basqa jaqqa buryp, onyń kúshin ydyratyp, bólshektep jiberdi, nemisterdiń ýaqyt jaǵynan utylýyna ákep soqtyrdy. Іzinshe ilgeri umtylyp, dushpannyń jolyna kese kóldeneń turdy. Osy jerde Panfılov «serippe» (spıral) dep atalynǵan ádisti keremet qoldana bildi. Men muny serippe dep aıtyp otyrǵan sebebim - Panfılov dıvızııasynyń Moskva túbinde júrgizgen barlyq urystarynda úlken joldan shyǵyp, dushpandy sońynan ilestirip, ony on kılometr jerge deıin ókshelete alyp ketip, joldy qıyp tastady, sodan keıin qaıta umtylyp, onyń jolyn bógep, izinshe qaıta burylyp ketip otyrdy. Mundaı manevrdi qoldaný dushpan kúshiniń ydyraýyna, bizdiń bólimderdiń qaıta úlken jolǵa shyǵýyna múmkindik týǵyzdy, bul aıla-tásil jaýdyń dińkesin qurtyp, ábden tıtyqtatty. Ári ýaqytty utýǵa múmkindik jasady. Bul tájirıbeni qazir kóptegen generaldarymyz ben polkovnıkterimiz qoldanyp júr. Soǵystan keıin bul «serippeniń» - urys ádisiniń soǵys tarıhyna enetinine, onyń avtory bolyp Panfılov tanylatynyna kámil senemin. Golýbtsovo, Avdotıno, Efremovo, Amelfıno derevnıalary mańynda bizdiń bólimderimiz dushpanmen keskilesken urys júrgizdi. Myna jerde 1077-polktiń birinshi batalony, al Amelfınoda - 1077-polk boldy. Bul aýdandarda óte shıelenisken shaıqastar júrgizildi, urys qısapsyz qantógiske aınaldy. Strokovo aýdanyndaǵy urys týraly áńgimelegen kezimde, on bir saperdiń qaza tapqan jerin aıtqan bolatynmyn... Onda shaıqas júrgizgen negizinen 1073-shi polktiń birinshi batalony edi. Basty jol torabymen alǵa jyljý múmkin emesti, jaýdyń shoǵyrlanǵan kúshi jol torabynyń oń qol jaǵynda bolatyn. Sondyqtan batalon qorshaýdan shyǵa otyryp, artqa qaraı, ıaǵnı sol jaqqa sheginip, Matrenıno derevnıasyna deıin bardy. Bul kezde qyzyl ásker, bólimder temir joldyń oń jaq qaptalynda bolatyn. Gorıýny qystaǵy jaý qolyna qaldyrylǵan soń, Volokolamsk tas joly boıymen nemisterdiń lekteri birinen soń biri úzdiksiz alǵa jyljydy. Kenet mototsıkl, onyń izinshe jeńil mashına, soldattar otyrǵan júk mashınalary kórindi, al bizder joldan jıyrma bes- otyz metrdeı jerde turmyz. Men jeńil jáne júk mashınalaryn alǵa ótkizip jiberip, sońǵy jeńil mashına tusymyzdan óte bastaǵan kezde «atyńdar!» degen komanda berem dep jarlyq berdim. Buıryq boıynsha jaýyngerlerim dushpan júrgizýshilerin emes, soldattaryn atýǵa tıis boldy. Ondaǵy esebim úreıleri ushqan júrgizýshiler esterin jınamaǵan kúıi mashınanyń kýzovynda otyrǵan jaralylary men ólgenderin quıǵyta ala ketedi. Osy kezde biz olar esterin jıǵansha, joldy kesip ótip úlgeremiz. Esep osylaı bolatyn. Dál osylaı áreket ettik te. Sońǵy jeńil mashınany toqtatýǵa buıryq berilgen-di, sondyqtan kabınadaǵy júrgizýshi men onyń qasynda otyrǵan ofıtserdi nysanaǵa aldyq. Dokýmentterdi qolǵa túsirý úshin mashınany toqtatý kerek dep sheshtik. Oq jaýdyrǵanda, sońǵy mashına kilt toqtady. Іshten eki ofıtser atyla shyǵyp, qulady da, júrgizýshi rýlde qaldy. Atys kezinde nemisterdiń keıbiri mashınadan sekirip jatty, biraq bári de ólimshi jaraly edi. Esi shyqqan júrgizýshi mashınasyn quıǵyta aıdap, aldy-artyna qaramaı zytyp otyrdy. Men tobymyzǵa júgire otyryp, ormanǵa jetýge buıyrdym. Bizde eger dushpandy óltirdiń be, onda ony dáleldegin. Osyndaı nusqaý bolatyn. Qur sózben 10-15 nemisti óltirdim degenshe, kóz jetkiz, dálelde. Ol úshin jaýyngerlerge óltirgen dushpannyń qaltasyn qarap, dokýmentterin alýǵa tapsyrma berildi. Sebebi ańǵashyqqandaı urysta da qıystyryp aıtý kezdesetin. Jaýdy qaraýylǵa alsa boldy, óltirdim deýshiler de bar. Bir dushpannyń kózin joısa, on dushpannyń kózin joıdym deıtinder de tabylatyn. Osydan kelip, jaýdy óltirdiń be, dokýment arqyly dálelde degen buıryq berildi. Men «alǵa!» dep buıryq berdim. Mashınalardan sekirgen kezde oqqa ushqan elý-alpys nemistiń óligi jatqan jerge bárimiz atyla umtyldyq. Men jeńil mashınanyń janynda ólip jatqan nemis ofıtseriniń qasyna jete bere jaýyngerlerime buryla qarap: «Dokýmentterin alyńdar!» - dep aıqaıladym. Shashy sap-sary jaý ofıtseriniń dokýmentterin eshkim alyp úlgermegen shyǵar dep oılap, tómen eńkeısem, qaltasynyń aýzy ashyq, bileginde saǵattyń izi qalypty. Kim alyp úlgerdi eken? Janyma Bozjanov keldi. Ekeýmiz mashınadaǵy radıostantsııany, dokýmentterdi aldyq. Bul shtab mashınasy eken. Ony tankige qarsy qoldanatyn granatamen jaryp, ormanǵa enip kettik. Asýda aıaldadyq. Batalon shtabynyń bastyǵy Rahımov: «Jer jaǵdaıyn baǵdarlap alýymyz kerek, ruqsat etińiz», - dedi. Men: «Bar, ruqsat, baǵdarla», - dep ruqsat berdim. Ol óziniń tapsyrmalaryn oryndaýshy qyzmetkerin ertip ketti. Biz temeki tartyp otyrmyz. Leıtenant Býranaevskııdiń vzvody nemister ańdaýsyzda bas salmaýy úshin úlken jol jaqqa kúzetke qoıylǵan bolatyn. Áńgime-dúken quryp, temekimizdi tartyp otyrmyz... Kenet Býranaevskııdiń vzvody «nemister, nemister!» dep aıqaılap, tym-tyraqaı qashyp barady. Men birdeńe deýge úlgere almaı qaldym. Qorshaýda tórt kún boıy urysqan erjúrek jaýyngerlerim úreılenip, bet aldy qasha bastady. Qorshaýdan úlken qıyndyqpen alyp shyqqan tankige qarsy qoldanylatyn at jegilgen eki zeńbirekti tastap ketti. «Tórt ret qorshaýdan aman shyqtyq, myna zeńbirekterdi tastamaı, alyp júremiz dep barlyq kezde azap shektik, qandaı qıyndyq bolsa da qaldyrǵymyz kelmedi. Tipti jalǵyz aıaq jolmen alyp júrý aýyr bop, basqa jol izdegen kezimiz de boldy, kidirip jaýyngerlerimiz zil batpan zeńbirekterdi ıyqtaryna sap, kóterdi. Endi bul qarýlardy tastap bara jatqanymyz qalaı?» - degen oı mıymnyń túkpirinde jylt ete qaldy. «Qalaısha bári qurdymǵa ketpek?» Men múlde mazasyzdandym. Panfılovtyń «Qurbandyqqa jiberilgen batalon» degen sózi esterińizde shyǵar? Al bizdiń batalon áli aman. Endi, mine, nemister kórindi de, soldattarym bas saýǵalaı, tym- tyraqaı qasha bastady. «Shynymen bári qurdymǵa ketkeni me?!» - dep oıladym. Eseńgirep tas bolyp qatyp qalǵandaımyn. Bir kezde qarasam, shynynda da 100-150 metrdeı qashyqta jıyrma shaqty nemis, bir kishkene jeńil tanki entelep keledi. Buıryq ta, jarlyq ta bere almaı abdyrap, qalshıyp, muqalyp qalǵan bir sát týdy. Basymda «qalaısha bári qurdymǵa ketpek?» degen jalǵyz oı. Kenet saıası qyzmetshi Fedor Dmıtrıevıch Tolstýnovtyń ámirli daýsyn estidim.
- Komandırlerińe, kombatqa qarańdar! - dep aıqaılady. - Ol jalǵyz qalyp, sender qashyp barasyńdar! Ar-uıattaryń qaıda, keri qaıtyńdar! Bul daýys jaýyngerlerge de jetti. Іle janymnan ysqyra zýlap ushqan oqtardyń ysqyryǵy estildi. Osy sátte batalonym túgel keri buryldy. Fılımonovtyń buıryǵy estilip, jaýyngerlerim jaýǵa qaraı lap qoıdy. Men áli de óz-ózime kele almaı turmyn. Shyn máninde ón boıymdy úreı bılep-tóstep alǵan eken. Tolstýnov sekildi saıası qyzmetshiniń soldattyń ar-uıatyna áser ete alýynyń máni qandaı boldy deseńizshi. Qysylshań sátte jaýyngerlerdiń úreıin basyp, keri qaıtarǵan oǵan men qaryzdarmyn. Bul naǵyz erjúrek, sanaly jannyń erlik isi edi. Jaýyngerlerimniń bári úreılenip, bet aldy qashqan kezde, urys dalasynda jalǵyz qaldym. Osy oqıǵadan keıin olar meni erjúrek dep dáriptep júrdi, biraq men ony qabyl alǵanym joq, sebebi bul eshqandaı erjúrektik emes, qaıta asyp-sasyp, sóıleı, qozǵala almaı qalýshylyq bul. Biraq bul oqıǵa jeke bas erlik úlgisindeı. Budan lezde úreıge berilýge de, lezde ony joıýǵa da bolatyny kórinedi. Meniń qorqynysh sezimi soldattarmen únemi birge júredi dep jazýymnyń, dáleldeýimniń bir sebebi osy.
- Kóp urystarǵa qatysqan adam qorqynysh degendi múlde umytady degen ras pa?- dep maǵan jıi suraq qoıýshylar bar. Buǵan jaýabym: qorqynysh sezimi jaýyngerdiń boıynda árbir urys saıyn únemi bolady, onyń bolmaýy múmkin emes. Meniń batalonym kóp urysty bastan keshirdi, budan buryn tórt ret qorshaýda qaldy. Soǵan qaramastan jaýyngerlerim qorqynysh sezimin jeńe, basa alǵan joq. Sondyqtan men ot pen oqtyń ótinde shynyqqan soldatqa qorqynysh sezimi tán emes degen tujyrymmen kelise almaımyn. Urysqa tóselip, tájirıbe jınaı kele qorqynysh sezimin jeńil jeńýge, basqasha bastan ótkerýge bolar, biraq qorqynyshty bilmeıtin erjúrek soldatty sózdiń absolıýtti maǵynasynda izdep taba almaısyń, bolýy múmkin de emes. Surapyl shaıqasty bastan ótkergen jaýyngerdiń erjúrektiligi onyń tájirıbesinde bolsa kerek. Soldattyń boıynda únemi úreı bolady. Osyǵan baılanysty bir áńgimeni keıinirek aıtyp bermekpin. Tutqynǵa tústi me, álde oqqa ushty ma belgisiz, Rahımov sol ketkennen qaıtyp oralmady. Ondaı ustamdy, aqyldy, sabyrly shtab bastyǵynan aıyrylý komandır úshin onyń ústine myna jaý tylynda, orny tolmas ókinish ekenin túsinersizder. Onyń habar-osharsyz ketkenine, batalonymnyń úreılene qashqanyna abyrjyǵan men bas sholǵynshy etip leıtenant Býranaevskııdi taǵaıyndadym, al ol soltústik-shyǵysqa barý ornyna soltústik-batysqa qaraı jylystap ketken. Men bólimshe komandıri emespin, bas sholǵynshylyq mindetime jatpaıdy. Men batalondy basqarýǵa tıispin. Áıtse de, amal joq, joǵarydaǵydaı jaǵdaıdan soń Býranaevskııdiń ornyna sholǵynshy bolýyma týra keldi. Jaýyngerlerge baǵyt berýshi de, komandır de ózim. Júıkemniń, jan dúnıemniń qandaı jaǵdaıda bolǵanyn ózderińiz shamalap otyrǵan shyǵarsyzdar. Men Gýsenovo derevnıasyna jetýge umtyldym. Onda dıvızııamyzdyń shtaby turǵan shyǵar dep oıladym. Jaqyndap kelsek, Gýsenovo órt qushaǵynda jatyr. Onda nemisterdiń, ne bizdiń jaýyngerlerdiń bary-joǵy belgisiz. Jol ústinde toqtap turmyz. Barlaý júrgizbek boldyq. Ulty ýkraın, serjant Gaponenko basshylyq etetin on eki adamnan turatyn bir bólimsheni kúzetke jiberdik te, barlaýshylar jumsadym. Olar oralmady, aınala ashyq, jazyq dala. Bir kezde oń jaǵymnan da, sol jaǵymnan da motor gúrili estile bastady, demek jan-jaǵymyzdy toryp nemister júrgeni ǵoı. Baıqasaq, biz jol aıyryǵyna kep toqtaǵan ekenbiz. Batalonymnyń shtab bastyǵy Rahımovty joǵaltyp, barlaýshylarymnyń oralmaýy júıkeme tıip, oń jaq, sol jaq sholǵynshylarymnyń óz mindetterin qalaı oryndaıtyndaryn teksergim keldi. Batalonymnyń aman qalýy endi solardyń qyraǵylyǵyna tikeleı baılanysty edi. Muny amalsyzdan istedim, sebebi jaýyngerler jaý qaqpanyna túskendeı saly sýǵa túsip ketken edi. Aldymen ne istep jatyr eken dep, Gaponenkonyń bólimshesine bardym. Batalondy kúzetýdiń ornyna bári uıadaǵy balapandaı úlken emenniń qalqasyna jasyrynyp otyr... Olarǵa batalondy kúzetý tapsyrylǵan... Al myna otyrysy neǵylǵan opasyzdyq deseńshi!?
- Oryndaryńnan turyńdar! - dep buıryq berdim. - Bárińdi satqyn retinde atyp tastaımyn! Jaýyngerlerdiń óńderi qashyp, qatar túzep, ún-túnsiz tur (bul olardyń óz kinásin moıyndap, baǵynýynyń belgisi edi). Men «bárińdi atamyn» degen kezde, Gaponenko bárin birdeı atpaýdy ótindi. Men ony atyp saldym. Ol otyra qaldy da, ile ornynan turyp: «Bárin atýǵa bolmaıdy», - dedi. Men ony jaralaǵan ekenmin dep oılap, ekinshi ret atyp saldym. Sol sát basyma «Ol ózine keshirim surap turǵan joq qoı» degen oı keldi. Osynshama jap-jaqyn jerde turǵan Gaponenkony eki ret atyp tıgize almadym.
- Jaraıdy, sen endi ómir súrýge tıissiń. Bar, óz ornyńdy tap! - dedim. Keıin osy Gaponenko meni úsh ret ólimnen aman alyp qaldy. Buǵan men ol kezde onsha mán bermeppin. Qazir oılasam, ol meniń ómirde kezdesken adamdarymnyń ishindegi eń adamgershiligi mol abzal jan eken. Mundaı ádil soldatty, adal uldy tapqan bizdiń baýyrlas Ýkraınaǵa raqmet. Eger ol kek saqtasa, qapyda tý syrtymnan birneshe oqty qonjıta salar edi, biraq ol oǵan barmady, kerisinshe meniń ádil ekenimdi sanaly túrde túsinip, moıyndaı bildi. Tipti ózi úshin emes, bólimshesi úshin keshirim jasaýdy ótinýiniń ózi-aq onyń eń adamgershiligi mol, izgi jan ekenin tolyq tanyta alady. Sondyqtan men ádil jazalasań, soldattar ókpelep, kektenbeıdi degen berik tujyrymǵa bekindim. Ábden baıyptalǵan oryndy, ádil, aıaýsyz qataldyqqa soldat eshqashan renjimeıdi, qaıta ondaı qataldyq adamgershilikke, gýmanıstikke negizdelgen. Meniń osyndaı ádil qataldyq qajet degen birneshe tujyrymdarymdy kitaptan kezdestirgen bolarsyzdar. Ádildik árbir komandır, árbir soldat moınyna únemi taǵyp júrýge tıis beıne bir boıtumar sııaqty. Tek ádildik kúshiniń arqasynda ǵana ádil jandardyń ádilettiligi ómirden oryn alady. Bul turǵydan alǵanda Gaponenko meniń ómirlik ustazdarymnyń biri bolyp tabylady. Men ustamsyzdyqqa, qyzbalyqqa salynyp, ony atqanym úshin osy kúnge deıin bet júzim janyp, qatty uıalamyn. Biraq bul alda ózimdi tejeı, ustaı bilýge septigi tıgen úlken sabaq boldy... Men óz bólimderimdi Gýsenovo, Kolpakı derevnıalarynda kezdestirermin dep úmittengen edim, sóıtsem olar sheginip ketipti. Kún keshkirýge aınaldy. Novo-Pokrovskoe derevnıasy tórt tas jol men temir joldyń túıisken toraby san alatyn. General Panfılov ta dushpandy osy tustan tosyp alýdy kózdegen eken. Ony men baılanystyń úzilip qalýy saldarynan ol sátte bilgenim joq. Bizge eki aýyr zeńbirekti súıretip jolsyz jermen júrý múmkin emes edi, sol sebepti soqpaq jolmen, keıde toǵaı arasyndaǵy súrleýmen júrdik. Kóz baılanǵan kezde kaıta jolǵa shyqtym, qaraımyn, asyqqandyqtan bolsa kerek, nemister tas jolmen túndeletip shyǵysqa qaraı ketip barady. Ne isteýimiz kerek? Tań atqansha oń qanatqa jetip, óz adamdarymyzǵa baryp qosylý úshin bizdiń de jolmen júrýimiz qajet. Soltústikke ótip edik, munda da nemis bólimderin kezdestirdik.Tún, uzaq. Nemister, nege ekeni belgisiz, jolmen jaıaý júrip, ózara áńgimelesip barady. Mine, bizden jetpis metrdeı qashyqtaǵy tustan jaý legi óte bastady. Men óz batalonymmen olardyń sońynan ilese júrýim kerek dep sheshtim. Aldymyzda maıor bastaǵan nemister, olardan jetpis metrdeı ara qashyqtyqta vıntovkalarymyzdy oqtap kezene ustap, ash ishekshe shubatylyp biz kelemiz. Osylaı úsh-tórt kılometr alǵa jyljydyq. «Batalondy tutqynǵa túsirmeýim, ashtan qyrylmaýymyz kerek, - dep oıladym. - Jaýmen atysyp, irgesin buzyp ótemiz...» Bizden keıin kelesi nemis legi kele jatqanyn baıqadyq. Ortada biz. Kenet mototsıklge mingen nemis baılanysshysy qýyp jetip, «hahıalo», «hahıalo» dep aıqaılady. Biz úndemedik. Ol alǵa qaraı zymyraı jóneldi, onyń sońynan on shaqty mototsıklıst álgideı aıqaılap, bizdi basyp ozdy. Keıbireýler bizge nege jetpis-jetpis bes metr ara qashyqtyq ustadyńyzdar dep suraıdy. Eger biz jaý leginen 300-400 metr keıin júrgende jaýǵa op- ońaı sezik týǵyzyp alar edik. Nemister aıaldap, demalýǵa toqtady. Bizge endi budan ary jyljýǵa bolmaıtyn edi. Ońǵa, toǵaı jolyna buryldyq. Jaý bizdi kesh bilip qaldy. Arandatý maqsatymen sońymyzdan: «Joldastar, toqtańyzdar!» dep aıqaılady. Bizdiń ketken jaǵymyzǵa jaryq túsirip, ata bastady. Biraq bári de kesh edi, biz bul kezde jaraly joldastarymyzdy kezek-kezek arqalap, bir jarym-eki kılometr jer uzap ketken edik. 23-shi kúni Kolpakı aýdanynyń soltústik jaǵynda turǵan dıvızııamyzdyń oń qanatynan baryp shyqtyq. Osy oraıda joǵalyp ketken Rahımovtyń jaǵdaıyna toqtalaıyn. Onyń tapsyrmasyn oryndaýshy qyzmetkeri Semernın oraldy. Aq aty jaralanypty. Semernınniń aıtýynsha, Rahımov okopqa jasyrynǵan kórinedi. Odan keıingi taǵdyry belgisiz.
- Bastyǵyńdy tap, onsyz maǵan keregiń joq! - dep buıyrdym. Ol lám-mım demeı, jaraly atyna minip, kelgen izimen keri ketti. Ol Rahımovty blındajdyń birinen izdep tabady. Oǵan batalonǵa barǵanyn, meniń ony keri qýyp jibergenimdi aıtady. Rahımov óziniń ordınaretsi Semernınmen shyǵysqa ótip, bizden bir táýlik buryn kelip jetedi. Semernınniń erligi - alǵash úreıge berilip, jalǵyz oralǵanymen, «bastyǵyńdy tap, onsyz seniń maǵan keregiń joq» degen meniń buıryǵyma baǵynyp, jaraly atyna minip, óziniń de aıaǵynan jeńil jaraqattanǵanyn elemeı kelgen izimen keri ketýi, sóıtip tapsyrmany adal oryndaýy der edim. Onyń óz betinshe shyǵysqa ótip, basqa bólimderimizdiń birine baryp qosylýyna da ábden bolatyn edi, ol olaı etpeı, nemis okoptaryna qaıta bardy. Bul - soldattyń izgi adamgershiligi, naǵyz adaldyǵy! Onyń qýlyq jasap meniń buıryǵymdy oryndamaýyna da bolatyn edi, sebebi ony eshkim baqylap turǵan joq qoı. Semernın jáne ol sekildi kóptegen jaýyngerler ózderiniń ǵana emes, dıvızııamyzdyń da adamgershilik, izgilik rýhyn tanytty. Bul bizdiń jeńiske jetýimizdiń bir sebebi... Jolda 1077-polktiń úshinshi batalonynyń komandıri, aǵa leıtenant Kovalevti jolyqtyryp, odan dıvızııa shtabyndaǵylardyń bári bizdiń batalon erligine rıza ekenin, bárimizdi biri qalmaı qyrylyp ketti dep qaıǵyrǵanyn, 18 noıabr kúni dıvızııamyzǵa gvardııalyq dıvızııa ataǵy berilgenin estidim. 316-dıvızııamyz 8-gvardııalyq dıvızııa atanyp, Qyzyl Tý ordenimen nagradtalypty. Úshinshi estigen jańalyǵym - Gýsenovo derevnıasy aımaǵynda general Panfılov qaza taýypty...
Shyǵarma Ádebı KZ portalynan alyndy.
Jalǵasy bar
