Izraıldiń Iranǵa qarymta soqqysy: álemdik naryqtaǵy munaı baǵasy qalaı qubylmaq
ASTANA. KAZINFORM – Búgin Izraıl Irannyń 13 sáýirdegi shabýylyna qarymta soqqy jasady. Dál osydan keıin Taıaý Shyǵystaǵy ahýaldyń ýshyǵýy munaı baǵasynyń ósýine túrtki bolary sózsiz. Tipti, 2024 jyldyń ІІ toqsanynda Brent markaly munaıdyń bir barreli 130 AQSh dollaryna jetip qalýy da yqtımal. Taıaý Shyǵys óńirinde ne bolyp jatqany, aımaqtaǵy ahýal qara altyn men Qazaqstannyń ulttyq valıýtasyna qalaı áser etetindigi jaıly Kazinform tilshisiniń materıalynan oqyńyzdar.
Taıaý Shyǵystaǵy kezekti ásker teketires
1 sáýirde Izraıldiń áskerı-áýe kúshteri Sırııadaǵy Iran konsýldyǵynyń ǵımaratyna zymyranmen soqqy jasap, sonyń saldarynan 7 adam, onyń ishinde joǵary shendi 2 áskerı qyzmetshi mert bolǵany belgili.
Tel-Avıvtiń dál osy áreketi Iran kúshteriniń Izraılge qarymta soqqy jasaýyna alyp keldi. 14 sáýir kúni túnde Iran qarýly kúshteri 185 ushqyshsyz ushý apparatyn, «jer-jer» sanatyndaǵy 110 qanatty zymyranyn jáne 36 ballıstıkalyq zymyranyn ushyrdy. Tegeran bul áreketin óziniń dıplomatııalyq ókildigine jasalǵan zymyran soqqysyna qarymta jaýap ekendigin resmı túrde málimdedi.
Iran Islam revolıýtsııasynyń Saqshylar korpýsy Izraıldegi naqty nysandarǵa qarsy ondaǵan ushqyshsyz ushý apparattary men zymyrandardyń ushyrylǵanyn rastady.
«Sıonıstik rejımniń ártúrli qylmystaryna, onyń ishinde Irannyń Damaskidegi konsýldyq bólimine jasalǵan shabýylǵa jáne Sırııadaǵy elimizdiń birqatar komandırleri men áskerı keńesshileriniń ólimine jaýap retinde Islam revolıýtsııasynyń Saqshylar korpýsy (IRSK) aeroǵaryshtyq kúshteri basyp alynǵan terrıtorııalardaǵy belgili bir nysandardy ondaǵan zymyrandar jáne drondarmen atqylap, oq jaýdyrdy», - dep habarlady IRNA agenttigi.
Izraıl armııasy bas shtabynyń basshysy Gertsı Halevı Izraıl Irannyń zymyran shabýylyna jaýap beretinin jáne ony qalaı jasaý kerektigin sheship jatqanyn aıtyp otyr.
«Iran óz áreketiniń zardabyn tartady. Tıisti jaýapty tańdaımyz. TsAHAL (Izraıldiń qorǵanys armııasy) kez kelgen qaýipke qarsy turýǵa daıyn», - dedi ol.
Buǵan qosa, Ormýz buǵazynda júk kemesin basyp alynǵany jaıly aqparat bar. Keıbir málimetterge qaraǵanda, atalǵan keme Izraılge tıesili bolýy yqtımal. Sonymen qatar Qyzyl teńizde ıemen hýsıtteriniń toby Tel-Avıvpen jáne batys elderimen baılanysy bar kemelerge shabýyldaryn kúsheıte tústi.
Vashıngton málimdemesine qaraǵanda, sońǵy ýaqytta Aden shyǵanaǵynda saýda kemeleri men AQSh Áskerı-teńiz kúshteriniń kemesine qarsy hýsıtter 90-nan astam zymyran ushyryp, «kamıkadze» drondarmen shabýyl jasaǵan.
Qyzyl teńiz ben Ormýz buǵazyndaǵy ahýal álemdik ekonomıkaǵa qalaı áser etedi
Qyzyl teńiz – teńiz saýdasy, ásirese energııa tasymaldaýshylardy tasymaldaý turǵysynan mańyzdy aımaq. Sondyqtan aımaqtaǵy teńiz tasymalyna shabýyldardyń kúsheıýi álemdik ekonomıkanyń kórsetkishterinde jyldam baıqala bastaıdy. Qyzyl teńiz arqyly konteınerlerdi tasymaldaý quny sońǵy ýaqytta birneshe ese ósip otyr. Al bul aımaqtaǵy saýda aınalymynyń qysqarýyna ákeldi.
Iemendik hýsıtter Izraıldiń Gaza sektoryndaǵy áreketine kek alý úshin Qyzyl teńiz aıdynyndaǵy saýda kemelerine oq jaýdyrýy birtindep álemdik saýdaǵa keri áserin tıgizip, munaıdyń qymbattaýyna ákelip jatyr. AQSh Áskerı-teńiz kúshteri men Eýropalyq odaqtastardyń Qyzyl teńiz aımaǵynda shoǵyrlanǵanyna qaramastan, hýsıtterge qarsy operatsııa aıtarlyqtaı nátıje bermeı otyr.
Ormýz buǵazy arqyly shıkizat jetkizý álemdik munaı usynysynyń besten bir bóligin quraıdy. Álemde tutynylatyn kómirsýtekterdiń 20 paıyzyn tasymaldanatyn buǵaz arqyly munaı jetkizýdiń yqtımal táýekelderi munaı baǵasy tóńireginde eleýli dúrbeleń týdyrady. Jalpy, Taıaý Shyǵystaǵy jaǵdaı munaı baǵasyna barynsha áser ete beretindigi sózsiz.
Irannyń álemdik munaı óndirisindegi úlesi ne bári 2-2,5 paıyz ǵana. Alaıda onyń geografııalyq ornalasýy strategııalyq mańyzǵa ıe. Ormýz buǵazy arqyly munaı jetkiziliminiń turaqsyzdyǵy munaı-hımııa salasynda baǵanyń ósýin, tapshylyqty jáne suranystyń artýyn qalyptastyrýy múmkin.
Reseılik sarapshylardyń pikirinshe, eger qosymsha geosaıası kúızelister bolmasa, onda ekinshi toqsanda naryq tepe-teńdikke oralýy múmkin jáne munaı baǵasy turaqtanady. Biraq, qazir jalpy geosaıası shıelenis búkil Arab túbeginiń aınalasynda qalyptasyp otyr.
Sarapshylar munaı barreliniń 30-40 dollarǵa deıin qymbattaýyn boljaıdy
Munaıdyń álemdik baǵasy 12 sáýir, juma kúni Taıaý Shyǵystaǵy qaqtyǵystyń órshý qaýpi joǵary bolǵan kezde barreline 90,5 dollarǵa (+0,8%) deıin ósti. Iran shabýylynan keıin álemdik ekonomıkany bir ǵana suraq mazalady – Izraıl bıliginiń jaýaby qandaı bolmaq. Al búgin Izraıl Iranǵa qarsy soqqy jasaǵany belgili boldy. Birqatar sheteldik sarapshy Izraıldiń Iran munaı nysandaryna qarsy soqqysy bolǵan jaǵdaıda munaı barreline 100 dollardan ońaı asyp túsetinin atap ótedi. Bul Ormýz buǵazy jabylǵan jaǵdaıda baǵa kesimin barreline 120-130 dollarǵa deıin jetkizedi.
Qazirgi ýaqytta London bırjasynda Brent markaly munaıdyń bir barreliniń quny – 87,5 dollar. Bul – bir apta burynǵydan 2,5 paıyzǵa tómen. Al, WTI quny – shamamen 83 dollar, ıaǵnı 3 paıyzǵa arzandady.
Sarapshylar tipti taıaý bolashaqqa da boljam jasaý óte qıyn ekenin alǵa tartady. Qalaı bolǵanda da, ekonomıster qysqa merzimdi ózgerister Qazaqstanǵa aıtarlyqtaı áser etpeıtinine senimdi.
Qazaqstannyń valıýta naryǵyndaǵy ahýal
Bank of America boljamyna sáıkes, 2024 jylydń ІІ toqsanynda-aq Brent markaly munaı quny barreline 130 dollarǵa jetip qalýy múmkin. Eger Iran men Izraıl arasynda birneshe aıǵa sozylatyn soǵys bastalyp, bul jaıt ıran munaıyn jetkizýdegi irkilisterge alyp kelse, onda AQSh-ta óndiriletin munaıdyń WTI surypynyń quny birden barreline 123 dollarǵa deıin qymbattap shyǵa keledi.
Tolyqqandy soǵys bastalǵan jaǵdaıda Irandaǵy munaı óndirisi táýligine 1,5 mln barrelge qysqarýy múmkin. Osydan keıin OPEK+ naryqqa kóbirek munaı jetkize bastaýy yqtımal. Biraq bul alıanstyń bos qýatyn qysqartýǵa alyp keledi. Nátıjesinde, 2025 jyly Brent markasynyń baǵasy barreline 100 dollar deńgeıinde qalady, al WTI baǵasy barreline 93 dollar bolady.
Jekelegen sholýshylardyń atap ótýinshe, munaıǵa álemdik baǵa belgileýdiń mundaı sharttary dollardyń ulttyq valıýtalarǵa baǵamyn belgili bir dárejede nyǵaıta alady.
Ótken aptanyń sońynda ishki naryqtaǵy suranystan sheteldik valıýta usynysynyń asyp túsýi USD/KZT ortasha teńgerimdi baǵamynyń 1 AQSh dollary úshin 448,06 teńge (-0,26 teńge) belgisine deıin tómendeýine ákeldi. Qazaqstan Ulttyq banki 12 sáýir, juma kúni saýda belsendiligi 271,3 mln dollar (+13,3 mln) óskenin atap ótti.
Ulttyq bank málimetteri boıynsha, dúısenbi, 15 sáýirdegi tańerteńgi sessııada USD/KZT juby bir dollar úshin 449,05 teńge deńgeıinde saýdalandy. Sonymen qatar, 19 sáýirdegi jaǵdaı boıynsha ulttyq valıýta 1 AQSh dollary úshin 447,4 teńgege deıin nyǵaıdy.
