Itbalyqtar ólimin zertteý úshin zańnamaǵa ózgerister qajet – ekolog
ASTANA. KAZINFORM – Mańǵystaýda ıtbalyqtar qyrylyp jatyr. 28 qazanda Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi Kaspıı teńiziniń jaǵalaýynan 100-den asa ıtbalyqtyń óleksesi tabylǵanyn habarlaǵan edi. Kóp ótpeı bul san 300-ge jýyqtady. Janýarlardyń bulaısha qyrylýynyń sebebi ázirge belgisiz, negizi ıtbalyqtar 24 qazannan beri óle bastaǵan. Osy oraıda Kazinform tilshisi QR Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligi Qoǵamdyq keńesiniń múshesi jáne ECOJER qaýymdastyǵynyń Mańǵystaý oblysy boıynsha aımaqtyq ekologııalyq keńesiniń tóraǵasy Ádilbek Qozybaqovqa habarlasyp, máseleniń sebebin bilýge tyrysty.
– Jalpy, Kaspııde ıtbalyqtardyń qyrylý oqıǵasy jyl saıyn qaıtalanatyn sekildi. Shamamen qazir teńizde qansha ıtbalyq bar, olar jyl saıyn azaıyp jatyr ma, álde kerisinshe kóbeıip jatyr ma?
– Rasynda da ıtbalyqtardyń ólimi jyl saıyn tirkeledi. Bul tek ıtbalyqtarǵa ǵana emes, basqa janýarlarǵa da qatysty. Biraq men bul oqıǵalardy tabıǵı zańdylyqqa jatqyzar edim. Janýarlardyń sany kóbeıgen saıyn ólimi de artady. Mysaly, 100 myń ıtbalyqtyń 1 paıyzy – 1 myń. Jyl saıyn osynsha kólemde qyrylsa – qalypty jaǵdaı.
Al osy joly tabylǵan 300-deı ıtbalyq popýlıatsııa sanynyń (eger 100 myń dep qarastyratyn bolsaq - red.) bar bolǵany 0,3 paıyzyn quraıdy. Másele ıtbalyqtyń óliminde emes, naqty qadaǵalaý men baqylaýdyń bolmaýynda.
Kaspıı teńizinde ártúrli aqparat kózderi boıynsha 100 myńnan 300 myńǵa deıin ıtbalyq bar dep aıtylady. Mine, naqty sanaq, monıtorıng, baqylaý jumystarynyń bolmaýynan sanyn tap basyp aıta almaımyz. Sondyqtan ıtbalyq sany kóbeıip jatyr nemese azaıyp jatyr dep topshylap sóıleý qıyn.
– Itbalyqtardyń qyrylýyna ártúrli sebepterdi aıtýshylar bar. Biri óndiristiń áserinen dese, keıbiri aýrýlardy alǵa tartady. Sizdiń oıyńyzsha, onyń basty sebebi nede, qandaı faktorlardy atar edińiz? Máseleni qalaı qolǵa alǵan jón?
– Joǵaryda aıtyp ótkenimdeı, qazir naqty aqparatqa qol jetpeı otyr. Sýdyń lastanýy, tabıǵı qubylystar, brakonerler qurǵan aý nemese kemelerdiń de zardaby tıgen bolýy múmkin. Osy faktorlardyń bir de bireýin joqqa shyǵarmaımyn jáne naqtysyn da aıta almaımyn. Tek pikir bildirýmen shektelýge májbúrmiz. Eger monıtorıng jumystaryna táýelsiz sarapshylar, arnaıy bilimi bar mamandar tartylsa, onda naqty derekterdi ýaqytynda biler edik. Ol aqparattar áleýmettik jelilerde jarııalanyp otyrýy kerek.
Biraq mundaı jaǵdaı bolmaǵandyqtan árkim san qıly pikirin jaza beredi. Mysaly, áleýmettik jelilerde adamdar «múmkin olar aýyryp qalǵan shyǵar, teńizde munaı tógilgen shyǵar» dep óz betinshe boljap jatady. Bul sózderdi aıtýǵa, jarııalaýǵa biz tyıym sala almaımyz. Óıtkeni qoǵamnyń da, ekologtardyń da qolynda dálel joq. Óz kezeginde biz óndiristik oryndarǵa baryp, sebepsiz aıyp taǵa almaımyz. Kórdińiz be, áreket etý úshin taǵy da naqty dáıekterge baryp tirelemiz.
Buǵan jol bermeý úshin máseleni zertteýge táýelsiz sarapshylardy tartý qajet. Biraq munda da kedergiler jeterlik. Mysaly, QR Kásipkerlik Kodeksine sáıkes, táýelsiz sarapshylardy tek qana memlekettik bıýdjetten qarjylandyrylatyn kompanııalar esebinen tartýǵa bolady. Tek osydan soń olardy tekseriske Ekologııa departamenti men prokýratýra shaqyryp, jumystarǵa aralastyra alady.
Eger olar bıýdjetten qarjylandyrýǵa táýeldi bolsa, qalaı táýelsiz sarapshylar dep ataı alamyz? Meniń oıymsha, monıtorıngtik jumys kezinde memleketten qarjy almaıtyn, tek tabıǵat janashyry eseptelgen mamandar shaqyrtylýǵa tıis. Al bul protsesti joǵaryda aıtqan Kásipkerlik Kodekske tıisti ózgertýler engizip qana iske asyramyz. Osy usynysymyzdy talaı márte jıyndarda aıtyp úlgerdik.
– Áńgimeńizge raqmet!
***
Ashyq derekkózderde HH ǵasyrdyń basynda Kaspıı teńizinde 1 mıllıonnan astam ıtbalyq meken etkeni týraly aqparattar jıi kezigedi. Al 2005 jyly júrgizilgen sanaq boıynsha, kók aıdynda shamamen 110 myń ıtbalyq qalǵany anyqtaldy. Demek, 1 ǵasyrdyń ishinde 10 esedeı azaıǵanyn topshylaımyz.
Áıtse de 2020 jyly Kaspııde 170 myńǵa jýyq ıtbalyq bary, ıaǵnı, qaıta kóbeıe bastaǵany belgili boldy. Jalpy, ekologtar ıtbalyqtardyń Kaspııdiń soltústiginde kóp bolatynyn alǵa tartady. Bul jerge jetý úshin olar Túrikmenstan shekarasynan bastap Jaıyq ózeni saǵasyna deıingi mıgratsııalyq dálizdi paıdalanatyn kórinedi. Al bul dálizdiń kóp bóligi lastanyp úlgergeni aıtylǵanymen, ǵylymı negizder bolmaı tur.
