Italııadaǵy alapat sý tasqyny: sebebi, saldary men boljam
Qurbandar, baspanasyz qalǵan myńdaǵan adam jáne aýyl sharýashylyǵyna keltirilgen zor shyǵyn
Emılııa-Romanıa - Italııanyń iri oblystarynyń biri. Aımaq soltústiginde Lombardııa men Venetsııamen, batysynda Lıgýrııa men Pemontpen, ońtústiginde Toskana men Markemen shektesip, shyǵysyn Adrıatıka teńizi shaıyp jatyr. Italııanyń soltústik-shyǵysyndaǵy aımaq ózenderge baı: Po, Trebbııa, Parma, Entsa, Panaro, Reno, Sekkııa, Nýre, Arda, Rýbıkon jáne kópshiligi Apennınnen bastaý alatyn basqa da ózender bar. Qatty jaýyn-shashyn saldarynan úlken ózender arnasynan asyp, joıqyn sý tasqyny men kóshkinge sebep boldy.
Foto: Luca Bruno/AP
Qatty qurǵaqshylyqtan keıin osy jyldyń 2-3 mamyry aralyǵynda aımaqqa nóser jańbyr jaýdy. Birqatar sarapshy klımattyń ózgerýi atmosferada qysqa ýaqyt ishinde jerge túsken jaýyn-shashynnyń kóp mólsherin «jınalýyna» ákeldi dep sanaıdy.
12 mamyrda Bolonıa ólkesine nóser jaýyp, azdaǵan sý tasqyny oryn aldy, al 16 mamyrda aımaq «Mınerva» daýylyna tap boldy. Qatty jańbyr eki kún boıy úzdiksiz jaýdy. Nátıjesinde búkil aımaq boıynsha 23 ózen arnasynan asyp, 280 kóshkin boldy.
Foto: Getty Images
17 mamyrda Emılııa-Romanıa gýbernatory Stefano Bonachchını «sońǵy 24 saǵat ishinde 300 mıllımetrden astam jaýyn-shashyn tústi» dep málimdedi jáne sý tasqynyn «buryn-sońdy bolmaǵan apatty oqıǵa» dep sıpattady. Emılııa-Romanıa – qurylys «tyǵyz» salynǵan aımaq bolýy jaǵdaıdy kúrdelendire tústi. bul jaıt sýdyń jerge sińýin qıyndata túsken edi.
Mamyr aıynyń basynan beri uzaq ýaqyt boıy jaýǵan jańbyr topyraqtyń budan bylaı sýdy sińire almaýyna ákeldi. Buǵan deıin oryn alǵan qurǵaqshylyq topyraqty qataıtyp, sýdy kóbirek sińirýge keri áserin tıgizdi. Sonymen qatar, tik betkeıler túrindegi jer bederi kóshkinge túrtki boldy.
Mamyr aıyndaǵy sý tasqyny 15 adamnyń ómirin qıdy, 305-ten astam kóshkin oryn aldy jáne aımaqtaǵy 500-den astam joldy búldirdi nemese jaýyp tastady. Myńdaǵan adamdy baspanasyz qaldyrdy, 36 000-nan astam adam úılerinen ketýge májbúr boldy. Jergilikti kólik baılanysy toqtap, bızneste irkilis oryn aldy. Jergilikti aýyl sharýashylyǵy taýarlaryn óndirýshilerge erekshe zor zııan keltirildi. Olardyń qazirgi eginderi men egistik alqaptaryn sý basyp qaldy.
Foto: © AP Photo / Francois Mori
Italııadaǵy kókónister men jemisterdiń jalpy óndirisiniń 10 paıyzy Emılııa-Romanıaǵa tıesili. Aımaq Italııadaǵy eń baı óńirlerdiń biri sanalady. Tabystyń mańyzdy kózi - aýyl sharýashylyǵy (astyq sharýashylyǵy, kartop, pııaz jáne qyzanaq, júzim jáne jemis ósirý, iri qara mal, shoshqa sharýashylyqtary jáne taǵy basqalary). Emılııa-Romanıada gastronomııalyq jáne sharap jasaý dástúri jaqsy damyǵan. Mysaly, jergilikti fermerler Parmigiano (parmezan) irimshigin, Parma shıki ystalǵan súrlengen et, sharaptyń tanymal brendterin shyǵarady.
Aldyn ala málimetterge sáıkes, Italııanyń soltústigindegi aýqymdy sý tasqyny 7 mıllıard dollardan astam shyǵyn ákelgen.
Foto:EPA
El Prezıdenti qırandylardy qalpyna keltirýge qoldaý kórsetýge ýáde berdi
Osy jyldyń 30 mamyrynda Italııa Prezıdenti Serdjıo Mattarella Emılııa-Romanıa aımaǵyna baryp, jergilikti turǵyndardy bılik tarapynan qoldaý bolatynyna sendirdi.
«Búkil Italııa sizdermen birge. Sizder qırandylardy qalpyna keltirýde jalǵyz qalmaısyzdar», - dedi Memleket baksshysy Forlı qalasyna barǵan kezinde.
Italııa baspasózi Serdjıo Mattarella qırandylardy qalpyna keltirý tek soltústik-shyǵys aımaq úshin ǵana emes, búkil el úshin mańyzdy ekenin atap ótkenin jazady.
Óz kezeginde jergilikti Coldiretti fermerler qaýymdastyǵynyń músheleri seısenbide Prezıdentke Emılııa-Romanıada taıaýda oryn alǵan sý tasqyny men kóshkinnen qutqarylǵan jemister men kókónisterdiń sebetin berdi. Salat japyraǵy, sarymsaq, shalǵam, bórikgúl, qııar, sparja jáne basqa da azyq-túlik ónimderi bar sebet Forlı qalasynda syıǵa tartyldy.
Qaýymdastyq músheleri jergilikti aýyl sharýashylyǵy jáne azyq-túlik ónimderin satyp alý – jergilikti halyqty qoldaýdyń jáne qazirgi ýaqytta sý tasqyny saldarynan qaýip tónip turǵan aýyl sharýashylyǵy men tamaq ónerkásibindegi shamamen 50 myń jumys ornyn saqtaýdyń eń jaqsy joly dep sanaıdy.
Foto:Claudia Greco/Reuters
Serdjıo Mattarella Forlı qalasyna saparynan keıin Chezena qalasyna baryp, volonterlermen kezdesti. Eriktiler sý tasqynynan zardap shekken jergilikti turǵyndarǵa birinshi kezekte qajetti zattardy jınaý ortalyǵyna kómektesedi.
«Іske shynaıy berilgenderińiz úshin, jasaǵan isterińiz úshin jáne tapqyrlyqtaryńyz úshin rahmet», - dedi Italııa Prezıdenti.
Qazirgi ýaqytta el bıligi aımaqqa kómek retinde 2 mlrd eýro bólip otyr.
Foto: Cecilia Fasciani/Getty Images
Qorytyndy jáne boljam
Jergilikti jáne sheteldik sarapshylar Italııanyń osy aımaǵyndaǵy apattar jahandyq klımattyń ózgerýine baılanysty dep sanaıdy. Ókinishke qaraı, ol bir rettik emes oqıǵalarǵa aınalýy múmkin. Mamandar osyǵan uqsas, jıi ári qatty daýyldar áli de bolady dep eskertedi.
Óz kezeginde, mundaı boljam Italııa Úkimetiniń jaǵdaıǵa aralasýynyń saıası erik-jigerin talap etedi. Yqtımal sý tasqynynan qorǵaý ınfraqurylymyna mıllıardtaǵan eýro ınvestıtsııa qajet.
Emılııa- Romanıa aýmaǵynyń shamamen 70 paıyzy qazirdiń ózinde sý basý qaýpinde tur. «Bul - bárine belgili fakt», - dedi Ulttyq geologtar keńesiniń prezıdenti Franchesko Vıolo.
Foto: Luca Bruno/AP
Bir ǵasyr buryn Italııa kóptegen taýly aımaqtarda jasandy kedergiler men bógetter sala bastady. Taýly aımaq Italııa jeriniń shamamen 70 paıyzyn quraıdy. Biraq keıinnen bógetterge tehnıkalyq qyzmet kórsetýden birtindep bas tartyldy.
Florentsııa ýnıversıteti ıÝNESKO-nyń aýyl sharýashylyǵy murasy kafedrasynyń meńgerýshisi Maýro Anolettıdiń aıtýynsha, oıpatty jazyqtardaǵy sý tasqyny máselesin sheshý sol jerden bastalady. Onyń atap ótýinshe, tehnıkalyq qyzmet kórsetý «ásirese sý tasqynyna beıim aýdandarda» kúsheıtilýi kerek.
Foto: Claudia Greco/Reuters
Italıandyqtar, ádette, tabıǵı apattar oryn almaıynsha olardyń ózderiniń ómir súrýine nemese ómirine qaýip tóndirýi múmkin ekenin qaperge ala bermeıdi.
Bul nemquraılylyq táýekelderdi arttyrady, dep sanaıdy «Qaýipsiz Italııa» úkimettik uıymynyń burynǵy basshysy Erasmo D'Andjelıs.
Klımattyń ózgerýimen baılanysty máselelerdi sheshý úshin keıbir sarapshy jerdi paıdalanýdy toqtatýdy nemese qaraýsyz qalǵan, lastanǵan nemese tozǵan aýmaqtardy qalpyna keltirýdi usynady. Olardyń aıtýynsha, jańa qurylys sózsiz salynatyn bolsa, qazirgi gıdravlıkalyq jaǵdaı eskerilip, qurylys aıaqtalǵannan keıin onyń saqtalýyna kepildik berilýi tıis.
Foto: Luca Bruno/AP
«Klımattyń ózgerýi barlyq josparda eskerilgenine kóz jetkizińiz», - dedi Italııanyń ekologııalyq geologııa qoǵamynyń qyzmetkeri Ilarııa Falkonı.
Keıbir ekolog ózender boıynda sý qoımalaryn salýdy usynady. Biraq bul saıası qarsylyqqa tap bolýy múmkin. E.D'Andjelıs Mılandaǵy Sevezo ózeniniń asyp-tasýyna jol bermeý úshin sý qoımalarynyń qurylysy qala ákimderimen «qatty qaqtyǵysqa» ákelip soqtyrǵanyn jáne birneshe jylǵa sozylǵanyn atap ótti.
Foto: Antonio Denti/Reuters
«Bógetter Italııada olardy salýǵa bolatyn eń jaqsy jerlerde burynnan bar. Másele olardy tolyq qýatta jumys isteýi úshin qalpyna keltirý bolyp tur», - dedi Italııanyń Qorshaǵan ortany qorǵaý jáne zertteý ulttyq ortalyǵynyń qyzmetkeri Lastorııa.
Foto: Claudia Greco/Reuters
