Ishtvan Qońyr Mandokıdyń uly Qazaqstanda qyzmet etkisi keledi
QR Syrtqy ister mınıstrliginde ótken kezdesýde Ońaısha Maqsumqyzy túrki halyqtarynyń salt-dástúrin, mádenıetin, ulttyq dilin zerttep, tyń jańalyqtar ashqan tanymal ǵalym týraly estelikterimen bólisti.
«Qazaqstannan ketkenime 38 jyl bolsa da, týǵan elimdegi mańyzdy jańalyqtardy, ózgeristerdi qalt jibergen emespin. Byltyr Elbasynyń «Rýhanı jańǵyrý» atty kólemdi maqalasy shyqty. Onda aıtylǵan qazaqtyń ulttyq kodyn, tamyryn, qanyn, ádet-ǵurypyn umytpaýshylyq Qońyrdyń da ómirlik ustanymdary edi. Qońyr 700 jyl buryn Eýropanyń ortasyna barǵan atalarynyń - qypshaqtardyń tilden aıyrylǵanyn, mádenıetten, ádet-ǵuryptan aıyrylǵanyn, eń sońǵy qypshaqtyń 1800 jyldary qypshaq tilinde sóılegenin ashyna aıtatyn. Qazaqtardy eń jaqyn týys halqymyz dep eseptedi, Qazaqstanǵa kelip, ǵylymı jumyspen aınalysty. Ekeýmiz shańyraq kótergen soń, Býdapeshtke baryp, qypshaqtardyń urpaǵyna qazaqshylyqty úırete bastadyq. Sondyqtan, Qońyr Mandokı Rýhanı jańǵyrýdy Majarstanda qypshaqtardyń arasynda bastasa, búginde Elbasynyń qyraǵy baıqampazdyǵynyń arqasynda sol jańǵyrtýǵa qaıtadan jol bastadyq», - dedi Ońaısha Mandokı.
Sondaı-aq, ol Qońyr Mandokıdiń qazaq tilin 10 jasynda úırene bastaǵanyn atap ótti.
«Bala Qońyr qarııalardyń áńgimesin tyńdap ósken. Majarsha sóılep otyrǵan qarııalar sóz arasynda Qońyrǵa túsiniksiz sózderdi aıtyp qalsa kerek. Zerek bala qypshaq sózi ekenin, óziniń Qypshaq rýynan taraıtynyn bilgen. Osylaısha, 10 jasar Qońyr Qarsaq mańyndaǵy Keńes odaǵynyń áskerı bazalarynda turatyn qazaq, qyrǵyz, tatar ultynyń azamattarynan til úırene bastady. Oqýyn bitirgen soń, Qońyr 1978 jyly ómir boıy armandaǵan atajurtyna - Almatyǵa keldi», - deıdi O. Mandokı.
Qońyr Mandokı qazaqshaǵa týys qarashaı, balqar, tatar, qyrǵyz, túrikmen, bashqurt tilderin jaqsy meńgergen jáne qazaq pen túrki tektes halyqtardyń basyn qosýdy armandaǵan.
«Negizgi Majarstanda eki aımaq bar - Uly Qypshaq jeri jáne Kishi Qypshaq jeri. Qońyrdyń týǵan jeri - Uly Qypshaq aımaǵy, onyń ortalyǵy Qarsaq degen qala. Qońyrdyń ákesi baı adam bolǵan, atasy sol aımaqtyń ákimi bolǵan. Biraq, 1945 jyldary Sovet áskerleri Majarstanǵa kommýnızm ornatqanda, Qońyrdyń atalary qýdalaýǵa ushyrady. Óziniń baıdyń balasy ekenin jasyryp ósken Qońyr oqýdy úzdik bitirip, Ótvósh Lorand atyndaǵy Býdapesht memlekettik ýnıversıteti fılologııa-fılosofııa fakýltetiniń túrkologııa bóliminde oqyǵan», - dep óz sózin tolyqtyrdy Ońaısha Mandokı.
Onyń aıtýynsha, Qońyr Mandokı Qazaqstanǵa qonystanýdy armandaǵan.
«Qazaq topyraǵyna kelip qonystaný Qońyrdyń eń úlken armany edi. Sonymen birge ol, rýhanı baılyǵym kitaphanamdy Qazaqstanǵa kóshirip ákelsem, ólsem qazaq topyraǵyna jerlensem dep armandady. 1992 jyly Qazaqstanǵa kóshemiz dep otyrǵanda Qońyr Daǵystanda aıaq asty kóz jumdy. Óz ósıeti boıynsha qazaq topyraǵynda, Almaty irgesindegi Keńsaı zıratyna jerlendi. 16 myń kitaby men qoljazbalarynan turatyn baı rýhanı murasyn 2014 jyly Halyqaralyq Túrki akademııasyna tabys ettik», - deıdi Ońaısha Mandokı.
Ońaısha Maqsumqyzy Majarstanda Ótvósh Lorand atyndaǵy Býdapesht memlekettik ýnıversıtetinde qazaq tili, salt-dástúri, mádenıeti boıynsha sabaq bergen. Qazir zeınet jasynda Majarstan Syrtqy ister mınıstrliginiń Ortalyq Azııa halyqtary bóliminde jas dıplomattarǵa dáris oqyp júr.
Ishtvan Qońyr Mandokı men Ońaısha Maqsumqyzynyń Atlan esimdi uly bar. Atlan - qypshaqtardyń jaýǵa shapqanda «Attan» dep shaqyratyn uranyn bildiredi. Atlan Qazaqstanǵa qyzmetke kelýdi josparlap otyr.
«Atlan Oksfordyń «Halyqaralyq qatynastar jáne bıznes» bóliminde bilim aldy. Jaqynda ǵana oqýyn aıaqtap, Majarstannyń Syrtqy ister mınıstrliginde jumysqa ornalasty. Shette ósse de, qazaq tilin óte jaqsy meńgergen. Jaqynda ǵana Astanada qazaq tilinen test tapsyryp, ortashadan joǵary degen baǵa aldy. Aǵylshyn, majar, japon tilderinde sóıleıdi, biraq, orys tilin bilmeıdi. Astanaǵa qyzmetke aýysý úshin orys tilin bilý qajet eken. Endi orys tilin jedeltetilgen rejimde oqyp jatyr. Shamamen bıyl, kúz aılarynda Astanaǵa aýysady», - deıdi O. Maqsumqyzy.
