Іshimdikke aktsızdi arttyryp, ekonomıkalyq sharalardy údetpeı, maskúnemdikpen kúres tıimdi júrmeıdi - E.Doshaev
Sol Tolstoı taǵy búı depti: «Sharap adamnyń tán saýlyǵyn qurtady, sanasyn ýlaıdy, otbasy shyrqyn buzyp, dáýletin qashyrady, eń soraqysy adamnyń jany men onyń urpaǵyn tunshyqtyrady». So zamanda ǵana emes, búgingi qoǵamdaǵy eń kúrdeli derttiń biri - maskúnemdik. Kúrdeli bolǵany sonshalyqty bul máselemen, maskúnemdik saldarymen kúndelikti betpe-bet kezdesip te otyrǵanymyz shyndyq.
Qoǵamnyń ózegine túsken osy dertpen kúres ár elde árqalaı júrgiziledi. Máselen, osy baǵytta izdengen ǵalymdar maskúnemdikke qarsy vaktsına oılap taýypty. «Daily Mail» agenttiginiń taratqan habaryna qaraǵanda, vaktsına 6 aıdan 12 aıǵa deıin áser etedi eken. Álgi egilgen adamnyń ishimdikke ańsary aýmaıtyn kórinedi. Eger tatyp alatyn bolsa, qatty qınalyp, azap shegedi. Munyń sebebi - vaktsına ishimdikti qorytatyn baýyr fermentteriniń qyzmetin toqtatyp tastaıdy. Vaktsınanyń áserin joıatyn dári-dármek joq bolǵandyqtan vaktsına egilgen adam araq ataýlyny aýzyna almaýy kerek. Sondaı-aq, ǵalymdar Azııa turǵyndarynyń aǵzasynda ishimdiktiń ýytyn qorytatyn genniń joqtyǵyna kóz jetkizgen. Qytaıdyń, Koreıanyń jáne Japonııanyń árbir besinshi turǵyny ishimdik ishe almaıtyn kórinedi. Al Qazaqstandaǵy jaǵdaıǵa kelsek, maskúnemdik derti shynymen alańdatarlyq deńgeıde.
Ótken Parlament Májilisiniń jalpy otyrysynda depýtat Ergen Doshaev dál osy qoǵam dertiniń órshýine baılanysty alańdaýshylyq bildirip, saýal joldaǵan edi. Onyń aıtýynsha, Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy búkil jer sharynda spırt ishimdikterin tutyný deńgeıin aıqyndaý úshin 188 elde arnaıy monıtorıng júrgizedi. Sonyń nátıjesine súıensek, 2011 jylǵy reıtıngte Qazaqstan 34 orynda tur. Bul - elimizdiń árbir azamaty jylyna 11 lıtrge jýyq taza etıl spırtin nemese jarty lıtrlik araqtyń 50 bótelkesin tutynady degen sóz. «Nátıjege úńilsek, Qazaqstan búgingi kúni Ortalyq Azııada naǵyz ishimdikke qumar el bolyp tabylady. Mysal úshin aıtatyn bolsaq, joǵaryda atalǵan reıtıngte Qyrǵyzstan - 106-shy, Túrkimenstan - 114-shi, Ózbekstan - 131-shi, al Tájikstan 134-shi orynda tur. Tipti, kórshiles Qytaıdyń ózi bir jarym mıllıard halqy baryna qaramastan, 95-shi orynda tur. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy halyqtyń jan basyna shaqqanda alkogol tutynýynyń shekti deńgeıin de eseptegen. Ol jylyna 8 lıtrden aspaýǵa tıis. Odan artyq tutyný ulttyń azyp-tozýyna, tipti quryp ketýine ákep soǵady. Osy áleýmettik kesirli qubylystyń aýyr saldaryn bizdiń elimizdiń mysalynan kórýge bolady», - deıdi depýtat E. Doshaev.
Taǵy bir derekterge súıensek, sońǵy bes jylda ishimdikti sylqııa siltep, mas kúıinde jasalǵan qylmystar sany eki eseden astam ósip, 13 myńnan astam faktini quraǵan. Osy ýaqyt ishinde maskúnem qylmyskerlerdiń qolynan 3172 qazaqstandyq qaza taýypty. Budan bólek, ishimdikke elikken kúıdegi júrgizýshilerdiń júgensizdigi de jaǵany ustatady. Mysaly, sońǵy bes jylda ishimdik iship kólik basqarýǵa otyrǵan 330 myń júrgizýshi ustalypty. Olar 1814 jol-kólik oqıǵasyn jasap, sonyń saldarynan 494 adam qaza tapqan, 2,5 myń adam ártúrli jaraqat alǵan. Maskúnemdik kóptegen tótenshe jaǵdaıdyń, onyń ishinde oqys jaǵdaıda órttiń shyǵýyna da sebep bolyp otyrady. Sońǵy bes jylda 1275 azamat mas kúıde osyndaı órtke oranyp, qaza tapqan. Іshimdikke áýestiktiń kúrt ósýi, árıne, eldegi demografııalyq jaǵdaıǵa jáne jalpy ekonomıkanyń damýy men áleýmettik ómirge de óz kesirin tıgizedi. Sondaı-aq, maskúnemdik sebebinen jappaı jumys ornyn tastap ketý, óndiristiń toqtap qalýy jáne basqa da keleńsiz faktorlar saldarynan keltirilgen orasan zor zalaldy eseptep shyǵý múmkin emes. Bul rette depýtat Ergen Doshaev, turmystaǵy maskúnemdik saldarynan taǵdyr tálkegine túsken ondaǵan myń otbasyǵa keltirilgen zalaldy esepteýdiń kúrdeli ekenin aıtyp, tastandy jetim balalardyń tragedııasyn jáne maskúnemdikten aýrý bolyp týylǵan sábılerdiń tartyp otyrǵan zardabyn qalaısha baǵalaýǵa bolmaıtynyna nazar aýdarady.
Sosyn jáne bir jan túrshigerlik statıstıkany alǵa tartady depýtat. Máselen, sarapshylardyń baǵalaýy boıynsha, jyl saıyn dúnıe júzinde alkogol ishimdigin shamadan tys tutyný saldarynan 2,5 mıllıon adam kóz jumady. Álemdegi maskúnemderdiń 11 paıyzy apta saıyn uzaq merzimdik ishkilikke salynady. Bul rette olardyń 30 paıyzdan astamyn áıelder quraıdy. Al dál osy másele boıynsha Qazaqstandaǵy jaǵdaıdyń da máz emestigi belgili. Atap aıtsaq, sońǵy bes jylda spırtti ishimdikti tutynýdan nemese sonyń kesirinen 12 myńǵa jýyq qazaqstandyq qaıtys bolǵan. 210 myńǵa jýyq adam narkologııalyq dıspanserde esepke alynypty.
«Árıne, álem jurtshylyǵy osy qaterli aýrýǵa qarsy kúres júrgizip otyr. Búgingi kúni Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń usynystary boıynsha 80 elde alkogolızm men maskúnemdiktiń aldyn alý boıynsha arnaıy memlekettik saıasat júrgiziledi. Salamatty ómir salty nasıhattalady. Keıbir elderde alkogol ishimdikterin tutynýǵa tikeleı tyıym salynǵan. Elimizde alkogolızmge qarsy kúreste eshteńe istelmeı otyr dep aıtýǵa bolmas. 2010 jylǵy qarashada Densaýlyq saqtaý mınıstrligi daıyndaǵan Qazaqstanda densaýlyq saqtaýdy damytýdyń 2011-2015 jyldarǵa arnalǵan «Salamatty Qazaqstan» memlekettik baǵdarlamasy bekitildi. Bul qujat - jalpy alǵanda, óte mańyzdy qujat. Biraq ol elde alkogolızmdi azaıtý boıynsha naqty kúres jóninen birqatar suraq týyndatady. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń sarapshylary osy áleýmettik kesirmen kúrestiń eń tıimdi ári keń taralǵan quraly ekonomıkalyq sharalar ekenin aıtady. ıAǵnı, eń aldymen, spırttik ishimdikterge aktsızderdi arttyrý arqyly alkogoldi qymbattatyp, halyqtyń, ásirese jastardyń oǵan qoly jetpeıtindeı jaǵdaı jasaý qajet», - dep sanaıdy depýtat Ergen Doshaev. Onyń pikirinshe, ókinishke qaraı, baǵdarlamada alkogol ónimderine aktsız stavkalary qaı jyly jáne qandaı mólsherde artatyny týraly nysanaly ındıkatorlar kórsetilmegen. Al bul asa mańyzdy másele. Depýtattyń aıtýyna qaraǵanda, búgingi kúni Qazaqstandaǵy araq - Keden odaǵy elderi arasynda eń arzany bolyp tabylady. Onyń sebebi de qarapaıym - Qazaqstanda aktsız stavkalary tómen. Eger elimizde 2012 jyly bir lıtr etıl spırtin daıyndaý kezinde aktsız túrinde 60 teńge óndirip alynatyn bolsa, Reseıde bul mólsher - 163 teńgege jýyq, al Belorýssııada 380 - 432 teńge aralyǵynda. Elimizde jarty lıtrlik araqqa aktsız 100 teńgeni quraıdy. Al Reseı men Belorýssııada bul kórsetkish odan 2,5 ese joǵary. Syra ónimderi boıynsha da osyndaı jaǵdaı baıqalady. Budan basqa, depýtat qujatta eldegi alkogoldi shamadan tys tutynýdy azaıtýǵa baǵyttalǵan basqa tetikter de naqty kórsetilmegenin, búgingi kúni aıryqsha lıberaldyq sıpat alyp otyrǵan antıalkogoldik zańnamany kúsheıtý jóninde de eshteńe aıtylmaǵanyn alǵa tartady.
«Sondyqtan da qazirgi bar normalarǵa sáıkes saǵat 23.00-den saǵat 8.00-ge deıin alkogol satýǵa tyıym salynǵanyna qaramastan, elimizde spırt ishimdikteri táýlik boıy ońdy-soldy satylý ústinde. Saýda oryndary spırt ishimdikterin kámeletke tolmaǵandarǵa satýdan da tartynar emes. Munyń ózi antıalkogoldik zańnamany osylaı buzǵany úshin aıyppul mólsheri kórshiles eldermen salystyrǵanda óte az ekenine baılanysty. 2012 jyldyń sońynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti - Elbasy Nursultan Nazarbaev halyqqa tarıhı Joldaýyn arnap, onda elimizdiń 2050 jylǵa deıin damýynyń naqty oılastyrylǵan strategııasy belgilendi. Memleket basshysy Qazaqstannyń uzaq merzimdi basty qujatynda «ulttyń densaýlyǵy - bizdiń tabysty bolashaǵymyzdyń kepili»,- dep aıryqsha atap ótti. Deni saý, bilimdi jáne básekege qabiletti ult qana Joldaýdan týyndaıtyn aýqymdy mindetterdi sheshýge qabiletti. Sondyqtan biz Úkimet qalyptasqan jaǵdaıdy naqty baǵalap, elimizdegi alkogol problemalaryn aýyzdyqtaý boıynsha tıisti sharalar qabyldaıdy dep senemiz»,- deıdi depýtat Ergen Doshaev.
