Investıtsııalar: 2024 jylǵa perspektıva, trendter jáne táýekelder
Ótken jyly Memleket basshysy Qazaqstanǵa quıylatyn ınvestıtsııany 2029 jylǵa qaraı 150 mıllıard dollarǵa jetkizýdi tapsyrdy. Bul maqsatqa qalaı jetemiz jáne ony sarapshylar qalaı baǵalaıdy, bıyl eldiń ınvestıtsııalyq belsendiligi, tendentsııalary men táýekelderi qandaı? Tolyǵyraq Kazinform sarapshysynyń materıalynan oqı alasyz.
Qazaqstanǵa kim ınvestıtsııa salady?
2022 jyly Qazaqstan 28 mıllıard dollar tikeleı sheteldik ınvestıtsııa tartyp, rekord jańartty (2012 jyldan bergi rekord – red.). Tartylǵan ınvestıtsııa kóleminiń shamamen úshten biri Nıderlandydan (8,3 mlrd dollar), taǵy úshten bir bóligi AQSh-tan (5,1 mlrd dollar) pen Shveıtsarııadan (2,8 mlrd dollar) keldi.
Infografıka jalpy tikeleı sheteldik ınvestıtsııalardyń (TShI) jalpy aǵynyn jáne sońǵy jyldary eń kóp ınvestıtsııa tartylǵan sektorlardy kórsetedi.
«Kazakh Invest» UK» AQ derekterine súıensek, 2023 jyly Qazaqstan óńdeý ónerkásibine ınvestıtsııa tartýda aıtarlyqtaı serpin boldy. Atap aıtqanda, osy salaǵa salynǵan ınvestıtsııa ótken jylǵy jalpy ınvestıtsııanyń 20% qurady, bul burynǵy 10% shekten aıtarlyqtaı joǵary.
2023 jyly Memleket basshysy 2029 jylǵa qaraı tartylǵan ınvestıtsııa kólemin 150 mıllıard dollarǵa jetkizý mindetin qoıdy. 2005 jyldan 2023 jyldyń qyrkúıegine deıin Qazaqstanǵa jalpy TShI aǵyny $402,7 mlrd boldy. 2017-2022 jyldar aralyǵyndaǵy tikeleı sheteldik ınvestıtsııanyń dınamıkasyna qarasaq, osy kezeńdegi TShI jalpy kólemi $138 031 mlrd boldy. Osyǵan sáıkes, sarapshylardyń pikirinshe, aldaǵy 6 jylda 150 mıllıard dollar tartý qıynǵa soqpaıdy.
Memlekettiń ınvestıtsııalyq saıasatynda ne ózgerdi?
2023 jylǵy 5 jeltoqsanda Memleket basshysy «El ekonomıkasyna ınvestıtsııa tartý jónindegi jumystyń tıimdiligin arttyrý jónindegi sharalar týraly» jarlyqqa qol qoıdy, onda ınvestıtsııa tartý jónindegi keńestiń keńeıtilgen ókilettikteri aıqyndaldy (Investıtsııalyq shtab – red.). Endi Investıtsııalyq shtab Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýtsııasynyń 61-babyna sáıkes zań kúshi bar jáne Úkimet qabyldaıtyn ýaqytsha normatıvtik-quqyqtyq aktilerdi ázirleı alady.
Demek, shtabtyń ókilettigine ortalyq jáne jergilikti memlekettik organdar, sondaı-aq kvazımemlekettik sektor sýbektileri oryndaýy mindetti sheshimderdi qabyldaý jatady. Olardy tıisinshe oryndamaǵany úshin shtab Prezıdentke tártiptik jaza qoldaný týraly, onyń ishinde qyzmetinen bosatý sııaqty sharalar qoldaný jaıly usynystar engizýge quqyly.
Bul rette ınvestıtsııalyq ahýaldy jaqsartýǵa, sondaı-aq ınvestıtsııalyq jobalardy ýaqtyly júzege asyrýǵa endi Investıtsııalyq shtabtyń tóraǵasy men múshelerine jeke jaýapkershilik júkteledi. Investıtsııalyq shtab toqsanyna keminde bir ret Memleket basshysyna atqarylǵan jumys týraly esep berýge mindetti.
«Kazakh Invest» UK» AQ Strategııa jáne tsıfrlyq damý departamentiniń dırektory Shyńǵys Ibragımov bul túzetýler elimizdiń shetelden ınvestıtsııa tartýǵa degen kózqarasynda aıtarlyqtaı ózgeris bolǵanyn atap ótti.
Memleket basshysy qol qoıǵan jańa jarlyqqa sáıkes, Keńeske keńeıtilgen ókilettikter, atap aıtqanda, el ekonomıkasyn yntalandyrýǵa baǵyttalǵan túrli jobany júzege asyrýdy jedeldetý boıynsha ókilettikter berildi. Qarapaıym tilmen aıtqanda, bul endi Keńes aıasynda ınvestıtsııa tartýda naqty nátıjege jetý úshin ortalyq, jergilikti atqarýshy organdardyń da basshylaryna jaýapkershilik júktelgenin bildiredi. Investıtsııalardy yntalandyrý keńesiniń qyzmetin qadaǵalaý endi Premer-mınıstrdiń birinshi orynbasary Roman Sklıarǵa júkteldi, – dedi Shyńǵys Ibragımov Kazinform tilshisine.
Buǵan deıin memlekette jobalardy júzege asyrýǵa kedergi keltiretin júıeli problemalar bolǵan.
Qıyndyqtar jobany júzege asyrý kezeńinde, ıaǵnı jergilikti atqarýshy organdarǵa arnaıy ekonomıkalyq aımaqtarda jer telimderin bólip, qajetti ınfraqurylymdy, tehnıkalyq jaǵdaıdy qamtamasyz etý mindeti júktelgen kezde bastalǵan edi. Osy jáne basqa da máseleler Investıtsııalyq shtabta ótken kezdesýlerde kóterildi. Buryn shtabtyń sheshimi keńes retinde bolatyn. Budan bylaı reforma májbúrli túrde oryndaý mindetti mártebesine ıe bolady, –dedi spıker.
Reforma jobany iske asyrý úderisin jedeldetip, ınvestorlar úshin talap etiletin qadam sanyn qysqartýy kerek.
Biz jasalyp jatqan ondaǵan jańa jobaǵa reformanyń oń áserin kórdik. Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha óńdeý ónerkásibindegi jańa ınvestıtsııalyq jobalardy úsh jylǵa salyqtan bosatý jospary da aldaǵy ilgerileýge sep bolmaq, – dedi Shyńǵys Ibragımov.
Eldegi ınvestıtsııalyq úrdiske geosaıası jaǵdaılar qalaı áser etedi?
Shyńǵys Ibragımovtyń aıtýynsha, qazirgi geosaıası jaǵdaılar eldiń ınvestıtsııalyq trendterin qalyptastyrady.
Dúnıe júzindegi kóptegen geosaıası faktorǵa, sonyń ishinde aımaqtyq qaqtyǵystarǵa baılanysty transkontınentaldyq joldardyń, mańyzdy paıdaly qazbalardyń jáne basqa da strategııalyq shıkizattyń roli aıtarlyqtaı artty. Qazaqstannyń Eýrazııanyń ortalyǵynda ornalasýy jáne tabıǵı resýrstardyń qomaqty qory, sondaı-aq jańartylatyn energııany damytý áleýeti birinshi orynǵa shyǵady. Osyǵan baılanysty eýropalyq jáne azııalyq seriktester tarapynan qyzyǵýshylyq artyp jatyr, – dedi maman.
Búginde óndirisin bizdiń elde ashqysy keletin ınvestorlar aǵyny kóbeıip keledi.
– Biz kompanııalardy Qazaqstanǵa kóshirý jumysyn 2022 jyldyń sáýirinde bastadyq jáne áli de jalǵastyryp jatyrmyz. Taldaý júrgizip, ekonomıkanyń basym salalaryndaǵy 38 eldiń iri kompanııalarynyń tizimin jasadyq. Basty nazarymyz brendterge emes, óndiris oryndaryna baǵyttalǵan. Qazir 80 kompanııa kóshedi degen nátıje bar, onyń 41-i 2022-2023 jyldary bul protsesti aıaqtady, qalǵandary belsendi túrde zerttelip jatyr. Jobalardyń jalpy quny shamamen 1,5 mıllıard dollardy qurady, – dedi Strategııa jáne tsıfrlyq damý departamentiniń dırektory.
Spıkerdiń atap ótýinshe, olardyń arasynda Wabtec, Microsoft Corporation, Wika jáne Honeywell sııaqty kompanııalar bar.
Wabtec óziniń aımaqtyq keńsesin aýystyryp, lokomotıv pen bólshekterdi óndirý jobasyn júzege asyrýǵa kiristi. Microsoft korporatsııasy Qazaqstanda kóp aımaqtyq habtardy ashty, Wika munaı-gaz salasyna arnalǵan qural-jabdyqtardy shyǵarýdy iske qosty, al Honeywell aımaqtyq keńsesin Almatyǵa kóshirip, Qazaqstannyń birneshe óńirinde óndiris oryndaryn ashty, – dep atap ótti Shyńǵys Ibragımov.
Qazaqstanda ınvestorlar úshin qolaıly bıznes-klımattyń barlyq aspektisine – ákimshilik kedergilerdi azaıtýǵa jáne rásimderdi jeńildetýge, kedendik jáne salyqtyq ákimshilendirýdi jaqsartýǵa kóp kóńil bólinedi. Osy maqsatta «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵy (AHQO) jáne Arnaıy ekonomıkalyq aımaqtar (AEA) quryldy.
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev dál osy AHQO sheteldik kapıtaldyń kelýin yntalandyrady dep birneshe ret atap ótti. Eske sala keteıik, AHQO bıznes qaýymdastyǵy men qarjy ınstıtýttaryna EAEO jáne Ortalyq Azııa naryǵyna shyǵýǵa múmkindik beredi. Ortalyq ınvestorlarǵa Qazaqstannyń jáne aımaqtaǵy basqa elderdiń memlekettik jáne jeke emıtentteriniń baǵaly qaǵazdaryn, sondaı-aq ártúrli kólemdegi: «Beldeý jáne jol» bastamasy sııaqty iri jobalardan bastap, shaǵyn IT-startaptarǵa deıin bıznes-jobalardy usynady . AHQO tartylǵan ınvestıtsııa kólemi – $10 mlrd. Eger 2022 jyly onda 64 elden 1400 kompanııa tirkelgen bolsa, qazir olardyń sany eki esege jýyq ósti – 78 elden 2300-den astam kompanııa bar.
Investıtsııalyq qyzmetpen el aýmaǵynda jumys isteıtin Arnaıy ekonomıkalyq aımaqtar (AEA) da aınalysady. Olardyń salalyq baǵyty ártúrli – jalpy sany 13. AEA qatysýshylary úshin kásipkerlikti memlekettik qoldaý túrindegi keń aýqymdy jeńildikter jasalǵan. Atap aıtqanda, munda korporatıvtik, jer jáne múlik salyǵyn tólemeıdi. AEA aýmaǵynda satylatyn taýarlarǵa QQS stavkasy nólge teń. AEA aýmaqtarynda 306 joba iske qosylyp, 22 myńǵa jýyq turaqty jumys orny ashyldy.
Áli jumys kóp
Shyńǵys Ibragımov Úkimet sheteldik ınvestorlar úshin táýekelderdi baǵalaýda birneshe problemany anyqtaǵanyn atap ótti.
Birinshiden, salalar men aımaqtardy damytýdyń jalpy strategııasy joq. Aımaqqa ınvestıtsııa tartý jumysy bul óńirdiń naqty qajettilikterine sáıkes kelmeıdi. Bul másele tómennen joǵary óńirlik klasterlerdi damytý, óńirlik ınvestıtsııalyq baǵdarlamalar, ınvestıtsııalar men sýbsıdııalardy maqsatty baǵyttaý, qarjylandyrýdaǵy basymdyqtardy anyqtaý arqyly sheshiletin bolady, – dep túsindirdi «KazakhInvest» UK» AQ Strategııa jáne tsıfrlyq damý departamentiniń dırektory.
Ekinshiden, mamannyń aıtýynsha, bul – ınfraqurylymnyń joqtyǵy, ýchaskelerdi bólý protsesiniń bulyńǵyrlyǵy jáne tehnıkalyq talaptardy oryndaýdaǵy qıyndyqtar.
Bul máseleler salalyq shekteýlerdi joıý, sarapshylyq jetekshilik, ındýstrııalyq aımaqtardy odan ári ilgeriletý, salyq reformasy jáne buryn aıtylǵan Damý keńesiniń bastamasy arqyly sheshiletin bolady, – dedi spıker.
Investorlar úshin negizgi táýekelder jobalardy is júzinde júzege asyrýmen baılanysty bolýy múmkin, atap aıtqanda jer telimderin bólý, tehnıkalyq sharttarmen jáne qajetti ınjenerlik-kommýnıkatsııalyq ınfraqurylymmen qamtamasyz etý, shıkizatqa qoljetimdilik, birqatar óńirdi gazdandyrýdyń nasharlyǵy, elektr energııasynyń tapshylyǵy jáne saqtaý oryndarynyń bolmaýy.
Jańa saıasat osy máselelerdi jáne damý ınstıtýttarynan qarjylandyrý men sýbsıdııa alý, qurylymdyq qaıta bólý kezinde sheshimderdiń úzdiksizdiginiń qajettiligi sııaqty basqa da bıýrokratııalyq máselelerdi sheshýge baǵyttalǵan, – dep qorytyndylady Shyńǵys Ibragımov.
Birikken Ulttar Uıymynyń Saýda jáne damý jónindegi konferentsııasynyń (ıÝNKTAD) esebine súıensek, Qazaqstanǵa salynǵan sońǵy 20 jyldaǵy taza tikeleı sheteldik ınvestıtsııa (TShI) 83%-ǵa ósip, 6,1 mlrd dollarǵa jetken. Qazaqstan eń iri 50 eldiń qataryna kiredi. TShI aǵyny boıynsha dúnıe júzindegi tranzıttik ekonomıkalar arasynda, postkeńestik keńistiktegi 15 el jáne teńizge shyǵaytn múmkindigi joq 32 damýshy el arasynda kóshbasshyǵa aınaldy. Sondyqtan sarapshylar Qazaqstannyń óz pozıtsııasyn saqtap qalýǵa jáne jaqsartýǵa tolyq múmkindigi bar dep otyr.
