Investıtsııa tıimsizdigi, kontrabanda, óndiristiń azaıýy – Janarmaı baǵasy nelikten erkin naryqqa jiberildi
ASTANA. KAZINFORM — QR Energetıka vıtse-mınıstri Erlan Akkenjenov janar-jaǵarmaı baǵasyn memlekettik retteýden bas tartýǵa qandaı sebepter túrtki bolǵanyn aıtyp berdi.
Vıtse-mınıstrdiń aıtýynsha, Qazaqstanda erkin ekonomıka qurylýy qajet. Elimiz álemdegi jáne aımaqtardaǵy oqıǵalarǵa naqty jaýap bere alýy kerek. Al erkin ekonomıkasyz bul múmkin emes.
Tómen baǵaǵa ınvestıtsııa tartý qıyn
− Ekonomıkanyń negizinde, árbir taýarda, árbir qarym-qatynasta janar-jaǵarmaı úlesi bar. Sol úshin onyń baǵalaryn memlekettik retteýdi alyp tastaýdy uıǵardyq. Tarıhqa qarasaq, birinshi memlekettik retteýdi biz 2022 jyly Qańtar oqıǵalarynan keıin engizdik. Sodan keıin 2023 jyly sáýir aıynda biz baǵalardy kóterdik. Esińizde bolsa, AI-92 janarmaıyn 182 teńgeden 205 teńgege kóterdik, dızel baǵasyn 130 teńgeden 195 teńgege kóterdik. Baǵalardy kóterýdiń sebepteri kóp, eń aldymen naryqta tómen baǵa bolsa, ol salaǵa ınvestıtsııa tartý óte qıyn. Sebebi ınvestorlar tómen baǵaly naryqqa qarjy salýǵa qulyqsyz. Al árbir ınvestıtsııany salǵanda ony keri qaıtarýdy josparlaısyz, al tómen baǵalarmen ondaı múmkindik bolmaıdy, − dedi E.Aqkenjenov Kazinform agenttiginiń Bizdin orta podkastynda.
Spıkerdiń aıtýynsha, munaı óńdeý úshin onyń jańa ken oryndaryn ashý kerek, barlaý júrgizý kerek, al ınvestor bolmasa, bul jumystardy júrgizý qıyn. Zaýyttar men jabdyqtar jóndeý jumystaryn qajet etedi. Shetelden ákelinetin jabdyqtar dollarmen esepteledi.
− Al janarmaı baǵasy esh kóterilgen joq, endi óndiris deńgeıin saqtap qalý úshin baǵasyn arttyrýymyz kerek. Sebebi sońǵy 4 jylda eldegi munaı óndirisi 35 mıllıonnan 30 mıllıonǵa deıin tústi. Al munaı óńdeý zaýyttary boıynsha, kerisinshe óndiris deńgeıin arttyryp kelemiz. Bıyl 17,9 mln tonna munaı qaıta óńdeldi, bul absolıýtti rekord deýge bolady. Endi bıyl osy deńgeıdi taǵy arttyramyz, − dedi mınıstrlik ókili.
Kórshi elderde janarmaı ahýaly qandaı?
Vıtse-mınıstr álemdik tájirıbe boıynsha jalǵyz sheshim – naryqtyq baǵaǵa kóshý ekenin aıtady.
− Ózim jumys istegen Anglııa, Bolgarııa, Rýmynııa, Sıngapýr elderi de mundaı kezeńnen ótti. Olarda da janarmaı baǵasyn memlekettik retteý boldy, biraq erkin naryq baǵasyna kóshýdi uıǵarǵan. Qytaı áriptesterimmen de jıi sóılesemin, olar kommýnıstik partııa talabyn oryndaıdy, halqyna áleýmettik qoldaý kórsetedi. Sóıte tura, Qytaı da erkin naryq jolyn tańdady. «Qytaıda benzın tegin beriledi» degen áleýmettik jeli habarlamalary jalǵan. Eshbir elde tegin benzın berilmeıdi, − dedi E.Aqkenjenov.
Onyń aıtýynsha, Bolgarııada benzın baǵasy – 720 teńge, dızel – 750 teńge. Al halqynyń tabys kólemi Qazaqstanmen shamalas. Kórshiles Qyrǵyzstan 95 paıyz munaı ónimin, Ózbekstan – 50 paıyz munaı ónimderin Reseıden alady. Ózderinde munaı resýrsy joq, munaı óńdeý zaýyty joq, sol sebepti janarmaıy qymbat.
− Qyrǵyzstan men Ózbekstanda tek naryq zańdary ǵana bar. Nege deseńiz, Reseıden jetkiziletin munaı ónimderiniń ózindik quny bar jáne jetkizý quny bar. Ózbekstan áli AI-80 markaly benzındi qoldanyp otyr, bizdiń naryqta mundaı marka joq. Qazir AI-80 benzınin tek ásker qajettilikteri úshin ǵana óndiremiz. Ekinshiden, olar metan gazyn paıdalanady. Al bizde metan qoldanysta joq, ony paıdalanýymyz kerek dep esepteımin. Osy qys bizge basqa kartına kórsetti, olarǵa tipti metan da jetpeı jatyr. Sol úshin bizdiń shekaramyzda kontrabandalyq shemalar kóbeıdi. Tipti kóldeneń burǵylaý qondyrǵysyn paıdalanyp, qubyr salǵan, taýarlyq ataýyn basqalaı jazyp, vagon tsısternalarymen elden janarmaı áketken jaǵdaılar bar, − dedi vıtse-mınıstr.
Janarmaıdy qymbattatýdan túsken tabys qaıda jumsalady
Janarmaı baǵasyn qymbattatýdan túsken tabys munaı-barlaý jumystaryn qaıta ınvestıtsııalaýǵa jáne bıýdjetke jiberilip otyrady. Baǵany kóterý men ınvestıtsııa tartý arqyly qosymsha zaýyttar ashý, jańa óndiris pen jańa jumys oryndaryn ashý, munaı ónimderin eksporttaý kózdelgen.
− Biraq eksport aldynda óńdeý qýattylyǵymyzdy keńeıtý kerek. Birinshi joba – Shymkent munaı óńdeý zaýytynyń qýatyn eki esege – 6 mıllıonnan 12 mıllıonǵa deıin arttyrý. Onda jańa zaýyt ashylady, barlyq jabdyqtar jańa bolady. Ázirshe munaı ónimderi eksporty jabyq. Benzın jáne dızel ónimderi tek ishki naryqqa usynylyp otyr, − dep túsindirdi ol.
Janar-jaǵarmaı baǵasyn qadaǵalaý, retteý bolmaıdy, biraq báribir memleket tarapynan baqylaý bolady. Básekelestikti retteý jáne damytý agenttigi janar-jaǵarmaı stantsııalaryndaǵy baǵanyń shekten tys qymbattaýyna jol bermeıdi. Al mınıstrlik kóterme baǵalaryn baqylaýda ustamaq.
− Janar-jaǵarmaı ósse, basqa taýarlar qymbattamaıdy deýge bolmaıdy, árıne qymbattaıdy, biraq asa kóp óspeıdi. Shamamen 0,6 paıyzdan 0,9 paıyzǵa deıin ınflıatsııaǵa áseri bolýy múmkin. Bul asa kóp emes. Janarmaı baǵasy óskende bıýdjettik tólemaqylar, eńbekaqylar da ósedi. Memleket tarapynan osyndaı qoldaý kórsetiledi, − dedi Erlan Aqkenjenov.
Eske salsaq, úkimettiń keńeıtilgen otyrysynan keıin aqpan aıynan bastap benzın, dızel, suıytylǵan gaz baǵasy ósetini jarııalandy.
Benzın baǵasy alǵashqy kezeńde 210 teńgege deıin barýy múmkin.
Shyǵys Qazaqstan oblysynda aqpan aıynan bastap suıytylǵan gaz baǵasy ózgeredi dep josparlanǵan.
Elimizdiń Energetıka mınıstrligi suıytylǵan gaz baǵasyn qaıta qaraý jospary týraly málimdedi. Osy oraıda Kazinform tilshisi sarapshylarǵa júginip, bul ózgeristerdiń naryq pen el ekonomıkasyna qalaı áser etetinin surady.