Yntymaqtastyqtyń jańa úlgisi: sarapshylar «Ortalyq Azııa–Qytaı» sammıtin qalaı baǵalaıdy
ASTANA. KAZINFORM - Elordada ádettegideı halyqaralyq qaýymdastyqtyń nazaryn aýdaratyn taǵy bir úlken basqosý ótpek. 17 maýsymda Ortalyq Azııa elderiniń memleket basshylarynyń qatysýymen ekinshi «Ortalyq Azııa – Qytaı» sammıti bolady. Jıyn qarsańynda Kazinform agenttiginiń analıtıkalyq sholýshysy eki el arasyndaǵy strategııalyq áriptestikke zer salyp, qazaq-qytaı qarym-qatynasynyń bolashaǵy týraly sarapshylardyń pikirin surady.
Qytaıdaǵy Halyqaralyq zertteýler qorynyń ǵylymı qyzmetkeri, QHR-dyń Qazaqstandaǵy eks-elshisi ıAo Peıshenniń aıtýynsha, ekijaqty qatynastardyń mártebesi 2019 jyldan bastap máńgilik jan-jaqty strategııalyq áriptestik deńgeıine kóterildi. Osylaısha, Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy memleketaralyq baılanys tarıhynda jańa kezeń bastaldy.
– Saýda, energetıka jáne ınfraqurylym sııaqty dástúrli salalardan bólek, keıingi jyldary taraptar tsıfrlyq ekonomıkany damytý, «jasyl» ındýstrııany jańǵyrtý jáne joǵary tehnologııalyq salalardaǵy ǵylymı-tehnıkalyq ınnovatsııalar almasý baǵytynda yntymaqtastyqty kúsheıtti, – dedi ol.
Sarapshy 2013 jyly Qazaqstanda Jibek jolynyń Ekonomıkalyq beldeýin birlesip qurý tujyrymdamasy alǵash ret usynylǵanyn eske saldy. Bul «Bir beldeý – bir jol» bastamasynyń negizgi quramdas bóliginiń biri sanalady. Sonyń arqasynda Eýrazııanyń logıstıkalyq kartasy túbegeıli jańardy.
Eki el arasynda dıplomatııalyq qarym-qatynas ornaǵan kezden bastap, memleketter óńirdegi óz yqpalyn kórsete bastaǵan. Halyqaralyq qaýymdastyq eki el áriptestiginiń tıimdi bolǵanyn moıyndap, joǵary baǵalap keledi.
– «Ortalyq Azııa – Qytaı» mehanızmi yntymaqtastyqtyń jańa úlgisi bolyp sanalady, bul format halyqaralyq qaýymdastyqqa óńirlik qaýipsizdik pen turaqty damýdy kórsetip otyr. Osy joly da sammıtte kóptegen nátıjeli isterge qol jetip, álem nazaryn aýdarady dep senemin, – dep atap ótti ol.
Taǵy bir sarapshy – Qytaıdyń Saýda mınıstrligi janyndaǵy Halyqaralyq saýda jáne ekonomıkalyq yntymaqtastyq akademııasynyń Eýrazııa ınstıtýtynyń professory Lıý Hýatsınniń sózinshe, 2023 jyly ótken alǵashqy «Ortalyq Azııa – Qytaı» sammıtinen bastap taraptar arasyndaǵy saýda-ekonomıkalyq baılanys jaqsy nátıjege jetti.
– 2024 jyly Qytaı men Ortalyq Azııa elderi arasyndaǵy saýda kólemi 94,8 mlrd dollarǵa jetip, rekord tirkedi. Qazaqstan Qytaıdyń aımaqtaǵy eń iri saýda seriktesi ǵana emes, negizgi ınvestıtsııalyq baǵyty, – dedi ol.
Sarapshynyń pikirinshe, Qytaı men Ortalyq Azııa arasyndaǵy yntymaqtastyq mehanızmi Qazaqstan men Qytaıdyń ózara ekonomıkalyq jáne saýda yntymaqtastyǵyn tereńdetýge jańa múmkindikter beredi.
– Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵyty boıynsha «Qytaı – Eýropa» júk poıyzdarynyń sany turaqty túrde artyp keledi. 2024 jyly ekijaqty saýda kólemi rekord ornatyp, 43,82 mlrd dollarǵa jetti. Qazaqstanǵa baǵyttalǵan qytaılyq ınvestıtsııalar kólemi ósti. Almaty oblysyndaǵy qýaty 100 MVt kún elektr stantsııasy, Soltústik Qazaqstan oblysyndaǵy «Aıtszıý» qazaqstan-qytaı agroónerkásiptik parki jáne «Qorǵas» HShYO – eki el arasyndaǵy yntymaqtastyqtyń mańyzdy bóligine aınaldy, – dedi spıker.
Sondaı-aq ol vızasyz rejım engizilgennen keıin, 2024 jyly Qytaıdan Qazaqstanǵa kelgen týrıster sany 655 myń adamǵa jetkenin, bul kórsetkish 2023 jylmen salystyrǵanda 78%-ǵa artqanyn tilge tıek etti.
– Halyqaralyq deńgeıde Astanada ótetin ekinshi «Ortalyq Azııa – Qytaı» sammıti úlken mańyzǵa ıe. Osy mehanızm aıasyndaǵy yntymaqtastyq álemdik ekonomıkanyń damýyna jańa serpin berip, úles qosady, – dep túıindedi Lıý Hýatsın.
Qytaı Halyq ýnıversıtetiniń Halyqaralyq zertteýler ınstıtýtynyń professory Sıýı Tsınhýa keıingi jyldary Qytaıdyń jańa energetıkalyq tehnologııalarynyń damyp jatqanyn aıtady. Osyǵan baılanysty Qazaqstan men Qytaı arasynda «jasyl» energetıka salasyndaǵy yntymaqtastyq kúsheıdi. «Bir beldeý – bir jol» bastamasy Jasyl ınvestıtsııalar qaǵıdatynyń (GIP) Ortalyq Azııadaǵy óńirlik keńsesine aınalýda. Bul ortalyq Qytaıdyń qarjy ınstıtýttarymen birlesip, Qazaqstan men Ortalyq Azııadaǵy «jasyl» jobalarǵa kapıtal tartýmen aınalysady.
– Birinshi «Ortalyq Azııa – Qytaı» sammıtinde jarııalanǵan energetıkalyq áriptestik qarqyndy damydy. «Jasyl» ınfraqurylym boıynsha baılanys nyǵaıyp, dástúrli energetıkalyq yntymaqtastyq negizinde jańartylatyn energııa kózderine zer salyndy, – dedi sarapshy.
Sıan Tszıaotýn ýnıversıtetiniń quqyq mektebiniń professory Sofııa Ýshýrova taqyrypqa basqa qyrynan qarap, Qytaı men Ortalyq Azııa elderi arasyndaǵy mádenı-gýmanıtarlyq yntymaqtastyqtyń keńeıip kele jatqanyn sóz etti.
– IT, «jasyl» energetıka jáne logıstıka baǵyttarynda birlesken bilim berý jobalary iske qosylyp jatyr. Birqatar mamandyqtar boıynsha dıplomdardy ózara taný jumystary júrgizilýde. Mádenı festıvaldar ótkizilip, ǵylym men ınnovatsııa salasyndaǵy jobalar júzege asyrylyp jatyr, – dedi sarapshy.
Keıingi jyldary Qytaı men Qazaqstan óńirleri arasyndaǵy kópjaqty yntymaqtastyq belsendi damydy. Shandýn provıntsııasynyń Saýda departamentiniń málimetinshe, Qazaqstan Qytaıdyń shyǵys bóligi úshin de Ortalyq Azııadaǵy eń iri saýda seriktes atandy. 2024 jyly Shandýn men Qazaqstan arasyndaǵy ımport-eksport boıynsha saýda kólemi 11,21 mlrd ıýan (shamamen 1,5 mlrd dollar) bolǵan. Bul – Shandýn provıntsııasy men Ortalyq Azııanyń bes eli arasyndaǵy jalpy saýdanyń 50%-dan astamyn quraıdy.
Qazaqstan sonymen qatar Ortalyq Azııadaǵy negizgi ınvestıtsııalyq el. Qazir Shandýn provıntsııasynda ornalasqan qytaılyq kompanııalar Qazaqstan ekonomıkasyna shamamen 300 mln dollar ınvestıtsııa quıǵan.
QHR ShUAR Halyq úkimetiniń tóraǵasy Erkın Týnııaz bıyl mamyr aıynda Shyńjańda ótken «Uly Altaı» halyqaralyq konferentsııasynda Qytaı tarapy Qazaqstanmen shekaralyq ótkizý beketterin jańǵyrtý, sondaı-aq Altaı taýlary mańynda halyqaralyq týrıstik marshrýt qurý boıynsha yntymaqtastyqty ilgeriletýge nıetti ekenin jetkizdi.
– Qytaı Transkaspıı halyqaralyq kólik dáliziniń jáne «Qytaı – Eýropa» temirjol baǵytynyń áleýetin keńeıtýge, óńirdegi avıatsııalyq jelini damytý isine at salysýǵa daıyn, – dedi ol.
Qytaıdyń resmı statıstıkasyna sáıkes, 2024 jyldyń qorytyndysy boıynsha, Qazaqstan men Shyńjań arasyndaǵy taýar aınalymy 161 mlrd ıýan (shamamen 22 mlrd dollar) boldy.
«Ortalyq Azııa – Qytaı» sammıti eń alǵash 2023 jyldyń 19 mamyrynda Qytaıdyń Sıan qalasynda ótken edi. Onda Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Ortalyq Azııa elderiniń Qytaımen bolashaq yntymaqtastyǵynyń negizgi baǵyttaryn aıqyndap, birqatar bastamalar usynǵan bolatyn.