Inklıýzıvti bilim berýdi damytý ortalyǵy - erekshe balalarǵa arnalǵan biregeı mektep
Progressıvti bilim berý júıesi mindetteriniń biri - erekshe qajettilikteri bar balalardy oqytý protsesine ınklıýzıvti tásilderdi engizý. Inklıýzıvti bilim berý tujyrymdamasy ıÝNESKO-nyń bilim berý salasyndaǵy kemsitýshilikke qarsy kúres týraly Konventsııasynda, múmkindigi shekteýli adamdardyń bilim berý salasyndaǵy qaǵıdattary, saıasaty jáne tájirıbesi týraly Salamanka deklaratsııasynda jarııalanǵan dene, psıhologııa, aqyl-oı, mádenı, etnıka, til jáne basqa da jeke erekshelikterine qaramastan barlyq balalardy tárbıeleýge teń quqyqtar týraly oıǵa negizdeldi.
2011 jyly Qazaqstanda ınklıýzıvti bilim berý qajettiligi týraly «2011-2016 jyldarǵa arnalǵan QR bilim men ǵylymdy damytýdyń memlekettik baǵdarlamasy» bekitildi. Dál sol kezde ınklıýzıvti bilim berýdi damytýǵa, múmkindigi shekteýli balalarǵa qolaıly jaǵdaı jasaýǵa, kadrlar daıarlaýǵa, damý erekshelikteri bar balalarmen jumys isteý úshin ádisteme usynymdaryn ázirleýge mańyzdy baǵdarlar jasaldy», – deıdi Áıgerim Kúderınova.
Inklıýzııa erekshelikterin eskere otyryp, bilim júıesinde keńes zamanyndaǵy bilim berý qyzmetiniń tájirıbesin alýǵa sheshim qabyldanǵan. Sol kezeńnen bastap múmkindigi shekteýli jáne erekshe qajettilikteri bar balalardy jalpy bilim berý ortasyna beıimdeý qamtamasyz etilgen.
«Muny ártúrli júıelerdiń birigýi dep aıtýǵa bolady. ıAǵnı, Keńes Odaǵy mektepteriniń tájirıbesi, jalpy bilim beretin mektepter bazasynda arnaıy túzetý synyptary ashylǵan kezdegi ınklıýzııanyń tolyq emes ıntegratsııalaný áreketteri. Muny ishinara ınklıýzııa dep ataýǵa bolady. Múmkindigi shekteýli balalar bólek mektepte oqymaı, barlyǵymen teń dárejede bilim aldy. Negizgi bilim berý jumystarynan basqa pedagogtar olarmen tárbıe jumystaryn, úıirme sabaqtaryn ótkizdi», – deıdi arnaıy jáne ınklıýzıvti bilim berýdi damytý ortalyǵynyń dırektory.
Onyń aıtýynsha, alǵashqy otandyq defektologtar Máskeý men Sankt-Peterbýrg ýnıversıtetterinde bilim alǵan. Keıin Qazaqstan táýelsizdik alǵannan soń mundaı kadrlardy el ishinde daıyndaý, defektologııa bólimderin ashý, múmkindigi shekteýli balalarǵa jan-jaqty kómek kórsetý júıesin qurý jáne damytý qajet boldy. Sol kezde qazirgi Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń bazasynda Abaı atyndaǵy defektologııa fakýlteti ashylyp, Qaraǵandy pedagogıkalyq ınstıtýtynda da osy fakýltet jumysyn bastady. Alaıda, mamandar tapshy boldy. Ýaqyt óte kele pedagogıka qaýymdastyǵynan kásibı mindetter men olardy sheshýdiń jańa tásilderi talap etildi.
1992 jyly pedagogıka ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstandaǵy zamanaýı arnaıy bilim berý júıesiniń jetekshi ǵalymy jáne uıymdastyrýshysy Roza Súleımenova elimizdegi alǵashqy ınklıýzıvti bilim berýdiń ulttyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵynyń ashylýyna septigin tıgizdi. Sol kezeńde Túzetý pedagogıkasynyń ortalyǵy dep ataldy. Mine, jyldar óte «Arnaıy jáne ınklıýzıvti bilim berýdi damytýdyń ulttyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵy» RMM elimizde ǵana emes, TMD-da da ǵylymı jáne praktıkalyq qyzmetti úılestiretin jalǵyz mekemege aınaldy.
«Inklıýzıvti bilim berý ortalyǵyna 3 jyl buryn keldik, ol kezde ulym 2,5 jasta edi. Balamnyń anyq sóılemeıtinin baıqadyq. Ulym bir jarym jasynda alǵash ret sóıledi, sodan keıin únsiz qaldy. Qatty alańdap, birden mamandardyń kómegine júgindik. Ortalyqqa kelgen 3 jyl ishinde balam anyq sóıleı bastady. Muǵalim nátıje men tájirıbeni damytý úshin kóptegen úı tapsyrmasyn beredi. Olardyń damytý sabaǵyn ótkizetini unaıdy.
Men mundaı adamdardy kóp kezdestirgen joqpyn. Balalarmen jumys isteý ońaı emes, múmkindigi shekteýli balany tárbıeleý, tapsyrmany eki ese qıyndatýy múmkin. Durys tásildi bilý qajet. 2020 jyly karantın kezinde qyzmetkerler tolyqqandy damý protsesin toqtatpaý úshin balalarmen onlaın-sabaq ótkizýdi jalǵastyrdy. Sondaı-aq ortalyqtyń tehnıkalyq jabdyqtalý aýqymy da tańǵaldyrady, árbir oqytýshynyń kabınetteri oqý baǵdarlamasy men ádistemesine sáıkes jabdyqtalǵan. Balalar munda qyzmetkerlerdiń balalarǵa jáne olardyń ata-analaryna degen jaqsy qarym-qatynasy, sondaı-aq erekshe atmosfera úshin kelgendi unatady», – deıdi ata-ana.
Ortalyq jetekshisi Áıgerim Kúderınovanyń aıtýynsha, uıymnyń baǵyttarynyń biri – múmkindigi shekteýli balalarǵa arnaıy bilim berý salasyndaǵy ádisteme usynymdary, oqý baǵdarlamalary, normatıvtik-quqyqtyq aktilerdi ázirleý. Sondaı-aq munda pedagogtarǵa arnalǵan biliktilikti arttyrý kýrstary ótkiziledi.
«Biz joǵary oqý oryndarymen baılanys ornatyp, pedagogtar úshin biliktilikti arttyrý kýrstaryn ótkizip kelemiz. Sondaı-aq QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń jobasy retinde normatıvtik quqyqtyq bazany ázirleımiz. ıAǵnı búginde engizilip jatqan ınklıýzıvti bilim berý salasyndaǵy barlyq qaǵıda dál osy jerde ázirlenip jatyr. Kezinde ǵalymdarymyzdyń ǵylymı jobalary psıhologııalyq-medıtsınalyq-pedagogıkalyq konsýltatsııalar sııaqty arnaıy bilim berý uıymdary jelisin damytýdyń negizine aınaldy. Ǵylymı qyzmetten basqa, biz balalardy ońaltý jáne oqytýmen de aınalysamyz. Ortalyq qabyrǵasynda ońaltý jáne jańa tehnologııalardy engizý bólimi jumys isteıdi. Sondaı-aq erekshe bilim berý qajettilikterin baǵalaýdy júrgizemiz. Jyl saıyn 1000-ǵa jýyq múmkindigi shekteýli bala ońaltý jáne keńes berý qyzmetterin alady», – dep túsindirdi Áıgerim Kúderınova.
Ortalyqtyń kózdegeni – múmkindigi shekteýli balalarǵa psıhologııalyq-pedagogıkalyq qoldaý kórsetýge arnalǵan arnaıy bilim berý uıymdarynyń jelisin damytý boldy. Basqasha aıtqanda, bul psıhologııalyq-medıtsınalyq-pedagogıkalyq konsýltatsııalar jelisiniń ashylýyna qyzmet etken mamandardyń ǵylymı jumysy. Qazirgi ýaqytta elimizde psıhologııalyq-medıtsınalyq komıssııanyń 82 kabıneti bar, sondaı-aq 207 psıhologııalyq-pedagogıkalyq túzetý kabıneti jumys isteıdi. Qazaqstanda 14 ońaltý ortalyǵy bar.
«Psıhologııalyq-pedagogıkalyq túzetý kabınetinde bala logoped, defektolog, psıholog sııaqty arnaıy pedagogtardyń kómegin alady. Bul mamandardyń barlyǵy psıhologııalyq jáne fızıologııalyq buzylýlardy jeńýge kómektesedi. Mundaı jumystyń modeli bizdiń ǵalymdardyń zertteýleri negizinde jasaldy. 2002 jyly bizdiń ortalyq Roza Súleımenovanyń basshylyǵymen, múmkindigi shekteýli balalardy áleýmettik jáne medıtsınalyq-pedagogıkalyq túzeý arqyly qoldaý týraly Zańnyń qabyldanýyna bastama kóterdi. Osy Zań aıasynda múmkindigi shekteýli balalarǵa keshendi kómek kórsetýdiń, densaýlyq saqtaý, bilim berý, áleýmettik qorǵaý jáne t.b. salalardaǵy memlekettik organdarmen ózara is-qımyldyń negizgi tarmaqtary jazyldy», - deıdi Á.Kúderınova.
Byltyr arnaıy jáne ınklıýzıvti bilim berý ortalyǵynyń ǵalym-mamandary aýtıstik spektrdiń aýrýlary bar balalardy psıhologııalyq-pedagogıkalyq túzeý arqyly qoldaý boıynsha baǵdarlama ázirledi. 2020 jyldan bastap barlyq mektepte pedagog-assıstent laýazymy engizildi, ol oqý protsesine, onyń ishinde aýtızmi bar balalarǵa kómektesedi.
«Meniń egiz ulym bar, olar 7 jasta. Eki jastarynda olarǵa aýtızm elementteri bar psıho-sóıleý damýynyń keshigýi, sensorlyq-motorly alalııa dıagnozy qoıyldy. Balalar sóılemedi, olar bizdiń sózimizdi de túsinbeıtin. Kóp mamandarǵa bardyq. Uldarymyzdy ártúrli memlekettik jáne jekemenshik ortalyqtarǵa apardyq. Túrli ádistemelerdi qoldanýǵa tyrystyq, biraq nátıje shamaly boldy», – deıdi «Arnaıy jáne ınklıýzıvti bilim berýdi damytýdyń ulttyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵy» RMM tárbıelenýshileriniń anasy Aınur Esjanova.
Keıin Aınurǵa ınklıýzıvti bilim berý ortalyǵyna júginýdi usynady. Oǵan muǵalimniń sabaq oqytýy unaǵan. Buǵan deıin basqa ortalyqtarda balalar oqytýshylarmen jalǵyz qalyp, ata-analar oqý protsesiniń qalaı ótip jatqanyn kóre almaıtyn.
«Ortalyqta pedagogtar bizdiń balalarymyzdyń jaǵdaıyn eskere otyryp, jeke túzetý ádisin ázirledi. Bizge balalardy túsinýge, olardyń minez-qulqyna durys jaýap berýge, minez-qulyq reaktsııalaryna túsinikteme berýge úıretti. Balalardy birdeńe mazalasa nemese bir jeri aýyrsa, olar túsindire almaıdy. Olar kóbine ózderiniń jaǵdaıyn emotsıonaldy túrde bildiredi, bul keıde áleýmettik problemalarǵa ákeledi.
Sóıtip, jarty jyl boıy ortalyqqa baryp júrdik. Bizdiń balalarmen jumys jasaǵan mamandar ártúrli jaǵdaıdy nemese zattardy beıneleıtin naqty fotosýretterdi qoldana otyryp, balama baılanys ádisin paıdalanýdy usyndy. Fotosýretter arqyly balalar bizge óz qalaýyn osylaı kórsetti. Sondaı-aq sabaqta dene jattyǵýlar ádisi qoldanyldy. Fotosýretterdi paıdalana otyryp, kún kestesin jasadyq jáne balalarǵa ne jetkizgimiz keletinin úırettik. Sonymen qatar toptyq áleýmettený sessııalaryna qatystyq.
Ortalyq sensorlyq ıntegratsııa sabaqtaryn da ótkizdi, kúndelikti túrli jaǵdaıǵa baǵyttalǵan vızýaldy qoldaý ádisterin qoldandy. Sýretterde beınelengen qarapaıym áńgimeler arqyly balalar ómirde ózin qalaı ustaý kerektigin úırendi. Sabaq bastalǵan sátten bir aı ótken soń, balalardyń biri sýretterdi shyndyqpen baılanystyra bastady. Bala býynǵa bólip sóılep, qarapaıym suraqtarǵa jaýap berdi, amandasyp, qoshtasý sózderin qoldana bastady. Tynyshtalyp, ózine ne qajet ekenin anyq bildiretin boldy.
Kóp uzamaı balalarmen poıyzǵa mindik. Normotıpti balalardyń ata-analary úshin bul jaǵdaı eleýsiz bolyp kórinedi, alaıda biz úshin olardyń damýy men minez-qulqyndaǵy serpilis jetistik sanalady. Olardy saparǵa aldyn ala daıyndadyq, áńgimeler aıttyq, poıyzdaǵy adamdardyń minez-qulqyn beıneleıtin fotosýretterdi kórsettik. Sonyń arqasynda balalar ózin sabyrly ustady, uldarymmen vagon meıramhanasyna baryp, tamaqqa tapsyrys berip, birge as ishtik», – deıdi Aınur.
Bıyl Aınurdyń balalary pedagogıkalyq komıssııadan sátti ótip, qyrkúıek aıynda túzetý mektebiniń 1-synybyna bardy. Olar qalam ustap, jaza bastady.
«Basynda psıhıatrlar balalardyń oqýǵa beıimdiligi joq ekenin aıtty. Ártúrli maman men ortalyqtarǵa baryp, nátıje bolmaǵan kezde, olardyń aıtqany durys shyǵar dep oılaǵanmyn. Biraq arnaıy jáne ınklıýzıvti bilim berýdi damytýdyń ulttyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵy pedagogtarynyń arqasynda biz naqty nátıjeniń jemisin kórdik. Árıne, áli de kóp jumys kútip tur, alǵashqy qadam jasaldy. Balalarymmen bir-birimizdi túsine bastaǵanymyz – sabaqtyń eń áserli tusy. Biz bir-birimizdiń tilekterimizdi eskerýdi úırendik», – dedi ol.
Jyl saıyn ortalyq bazasynda 400-ge jýyq pedagog biliktiligin arttyrady. Arnaıy pedagogıka salasy belsendi túrde damyp kele jatqanyna qaramastan, respýblıkada kásibı kadrlardyń, jańa baǵyttaǵy mamandardyń jetispeýshiligi anyq baıqalady. Máselen, kásibı terapevt, erte aralasý mamany, beıimdelgen dene tárbıesi muǵalimi tapshy.
«Bizdiń ortalyqtyń árbir qyzmetkeri – joǵary deńgeıdegi naǵyz kásibı mamandar. Ortalyqta psıhologııal ǵylymdarynyń kandıdaty, ǵalym Álııa Ersarına jumys isteıdi. Ol balalardyń psıhologııalyq-pedagogıkalyq saraptamasy men erekshe qajettilikterdi baǵalaý boıynsha kóptegen ǵylymı eńbekter jazǵan. Onyń jumystaryn elimizde ǵana emes, sonymen qatar Reseı men Ýkraına elderiniń psıhologııalyq-medıtsınalyq-pedagogıkalyq mamandary qoldanylady. Álııa Ersarına psıhologııalyq-medıtsınalyq-pedagogıkalyq keńes berý negizine komandalyq baǵalaý uǵymyn engizdi. Eger buryn balanyń jaǵdaıyn bir maman baǵalasa, qazir usynylǵan tehnıkanyń arqasynda komandalyq tásil qoldanylady. Balany zertteı otyryp, damýdyń buzylý sebepterin túsinýge bolady», – dep túsindirdi Á.Kúderınova.
Álemde, sondaı-aq Qazaqstanda ınklıýzıvti bilim berý qarqyndy damyp keledi. Alaıda, biryńǵaı tásilder jetispeıdi. Sondyqtan QR BǴM tapsyrmasy boıynsha ortalyq qyzmetkerleri ınklıýzıvti bilim berýdi engizý tájirıbesi bar jalpy bilim beretin mektepterdi úılestirýdi qolǵa aldy.
«Bizdiń mekemeniń janynan resýrs ortalyǵyn ashtyq, endi psıhologııalyq-pedagogıkalyq qoldaý jáne erekshe bilim berý qajettilikterin baǵalaý erejelerin ázirleý josparda bar. Balalar erekshe qajettilikteri bar oqýshylarmen jumys isteıtin kásibı muǵalimderden ýaqtyly jáne saýatty kómek ala alady», – deıdi ortalyq basshysy.
Áıgerim Kúderınovanyń kózdegen taǵy bir maqsaty bar. Ol 1977 jyly salynyp, ondaǵan jyl boıy jóndeý júrgizilmegen ortalyqtyń jańa ǵımaratqa kóshkenin qalaıdy.