Inflıatsııa, qymbatshylyq, mol salyq túsimi - QQS artsa ne bolady
Elimizde jańa salyq kodeksi ázirlenip jatyr. Qyrkúıek aıynda Ulttyq ekonomıka mınıstrligi qosylǵan qun salyǵyn (QQS) 12%-dan 16%-ǵa kóterýdi usyndy. Bul óz kezeginde respýblıkalyq bıýdjetke qosymsha 2,4 trln teńge qarajat túsiredi. Mınıstrliktiń paıymynsha mundaı ózgeris el ekonomıkasyna oń paıdasyn tıgizedi eken. Bul ózgeris bızneske qalaı áser etedi? Taýarlar qymbattaı ma? QQS mólsherlemesin arttyrý jaıynda sarapshylar ne deıdi? Bul týraly tolyǵyraq Kazinformsarapshysynyń materıalynan oqı alasyzdar.
Qosylǵan qun salyǵy degen ne?
Qosylǵan qunǵa salynatyn salyq, keıde qosylǵan qun salyǵy – janama salyq túri. Bul qosylǵan qunnyń memlekettik bıýdjetke aýdarylatyn bóligi, ıaǵnı bıýdjettiń mańyzdy kózderiniń biri. Kásiporyn bir jaǵynan, satylǵan ónimderden qosymsha qun salyǵyn alýshy da, ekinshi jaǵynan, jabdyqtaýshylardan óndiris quraldaryn satyp alýshy retinde qosylǵan qun salyǵyn tóleýshi de bolady.
Qosylǵan qun salyǵyn tóleýshiler salyq kodeksinde belgilenedi. Memlekettik bıýdjetke tólenetin qosylǵan qun salyǵynyń kólemi óndirýshiniń satqan taýary úshin eseptelgen salyq pen jabdyqtaýshylarǵa shıkizat, materıaldar, otyn men energııa ónimderi úshin tólengen qosylǵan qun salyǵynyń aıyrmasy negizinde esepteledi. Naqtyraq aıtqanda, salyq tóleýshiler qosylǵan qun salyǵyn taýarlardy óndirýge (jumystardy oryndaýǵa, qyzmet kórsetýge) jumsalǵan materıaldyq shyǵyndy shegere otyryp esepteıdi.
Úkimet QQS-ty nege kóterip jatyr?
Elimizde jańa Salyq kodeksi ázirlenip jatyr. Qazirgi ýaqytta Ulttyq ekonomıka mınıstrligi «Ashyq NQA» portalynda konsýltatıvtik qujat jarııalady. Qujat barysynda qosymsha qun salyǵy (QQS) mólsherlemesin kóterý, korporatıvti tabys salyǵynyń ártaraptandyrylǵan stavkasyn engizý, jeke tabys salyǵy boıynsha progressıvti shkalany engizý (tapqan tabysyna oraı salyq bólinisin ádil qamtamasyz etý), arnaıy salyq rejımin reformalaý, tabak ónimderine aktsız stavkasyn kezeń-kezeńimen arttyrý, jer jáne múlik salyǵy máseleleri qarastyrylǵan.
Ulttyq ekonomıka mınıstrligi QQS mólsherlemesin 12%-dan 16%-ǵa deıin arttyrýdy usyndy. Budan bıýdjetke qosymsha 2-2,4 trln teńge túspek. Ulttyq ekonomıka mınıstri Álibek Qýantyrov mólsherlemeniń ózgerýi tek 121 821 (5,5%) salyq tóleýshige qatysty bolatynyn atap ótti. Onyń aıtýynsha, QQS mólsherlemesi birinshi kezekte ımporttyq taýarlarǵa ósedi. Sondaı-aq otandyq taýar óndirýshilerdi yntalandyrý úshin jeńildikter saqtalady.
«Bul Ulttyq qordan respýblıkalyq bıýdjetke beriletin kepildendirilgen transfertterdiń kólemimen birdeı. Qosymsha kirister osy transfertterdiń mólsherin qysqartýǵa múmkindik beredi. Tıisinshe, Ulttyq qordyń jınaqtaý fýnktsııasyn kúsheıtedi. Al túsken qarajat áleýmettik salaǵa baǵyttalady», -deıdi mınıstr.
Bul rette Álibek Qýantyrov Qazaqstandaǵy qosylǵan qun salyǵy Reseımen salystyrǵanda tómen ekenin aıtty.
«Bizde básekelestik Reseıge qaraǵanda tómen. Reseıdiń ekonomıkasy bizdiń ekonomıkamen salystyrǵanda segiz ese úlken. Árıne, olardan básekelestik boıynsha qysym bar. Olar 20% (qosylǵan qun salyǵy) tóleıdi, biraq Qazaqstanǵa eksport jasaǵanda sony qaıtaryp alady. Ózderińiz bilesizder, bizdiń azyq-túlik dúkenderinde Reseıden ákeletin taýarlar kóp. Bizdiń eksporttaýshylarǵa, ımporttaýshylarǵa osyndaı qysym bolyp jatyr. Jalpy baǵaǵa ondaı úlken áser bolmaıdy», - dedi Á. Qýantyrov.
Kodekstiń jańa jobasy 2024 jyldyń birinshi toqsanynda Parlament talqysyna usynylýy tıis. 2022 jyldyń 1 qańtarynan bastap QQS tóleýshi retinde tirkeletin kásiporyn aınalymynyń mınımaldy shegi 20 myń AEK (1 AEK – 3450 teńge) bolyp bekitilgen edi. Al 2025 jyldan QQS mólsheri ósýi múmkin.
Astanada Ulttyq ekonomıka mınıstri Álibek Qýantyrov, «Atameken» UKP Tóralqa tóraǵasy Raıymbek Batalov, memlekettik organdar men bıznes ókilderiniń qatysýymen QQS mólsherlemesin arttyrý máselesi talqylandy. Kásipkerler qazirden bastap alańdaýshylyq bildirip otyr. Mınıstrlik ókilderi ekonomıkanyń túrli salalaryndaǵy kásipkerlerdi tyńdap, mólsherlemeni kóterýge qatysty túsinikteme berdi.
«Bizge mólsherlemeni kóterýge túrtki bolǵan dáıekter men saraptama kóbirek kerek. Qazir analıtıka azdyq etedi. Saraptama QQS ne úshin kóterilip jatqanyn túsiný úshin qajet. Aldyn ala esepteýimiz boıynsha, QQS mólsherlemesin kóterý ınflıatsııanyń ósýine ǵana emes, naqty mánde JІÓ ósý qarqynynyń jylyna 1%-ǵa tómendeýine ákeledi. Bul jaıt Memleket basshysynyń ulttyq ekonomıka kólemin eki ese ulǵaıtý týraly tapsyrmasyn oryndaýǵa qaýip tóndiredi. Bizge kóbirek dáıek kerek. Onyń ústine kásipkerlerdiń basym bóligi QQS mólsherlemesin kóterýge qarsy», – dedi «Atameken» UKP basshysy Raıymbek Batalov talqylaý barysynda.
Ulttyq ekonomıka vıtse-mınıstri Azamat Amrın jańa Salyq kodeksine usynystar ázirleý kezinde QQS mólsherlemesin belgileýdiń birneshe nusqasy, onyń ishinde ony saralaý qarastyrylǵanyn atap ótti.
«Birinshi kezekte, fıskaldy fýnktsııa – nysanaly transferttiń ornyna qosymsha 2,4 trln teńge. Ony biz qazir jyl saıyn 2 trln teńge kóleminde Ulttyq qordan alyp otyrmyz. Endi qordan almaıtyn bolamyz. Memlekettiń shyǵyn artyp keledi. Jyl saıyn biz bıýdjet sektoryna 3,5 trln teńgege jýyq qarajat jumsaımyz. Atap aıtqanda, Bıznestiń jol kartasy, Qarapaıym zattar ekonomıkasy baǵdarlamalary, aýyl sharýashylyǵy. Ekinshi másele, QQS - kásipkerlerdiń salyǵy emes. Bul sizderge salynatyn salyq júktemesi emes. Bul - janama salyq, salyq júktemesi koeffıtsıentinde ol joq. Bızneske múlde tıisip jatqanymyz joq, bul - tutynýshy júktemesi», – dep túsindirdi Azamat Amrın kásipkerlerge.
«Іri kásiporyndarǵa qıyn bolady»
Aldaǵy ózgerister jaıly túsinikteme bergen ekonomıst Arman Baıǵanov QQS mólsherlemesin kóterý kútiletin shara ekenin aıtty.
«Muny kútý kerek edi, óıtkeni birtindep fıskaldyq saıasat pen retteletin bıznestiń basqa baǵyttary kórshi eldermen, ásirese Reseımen baılanysty bolýy kerek. Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq (EAEO) elderimen syrtqy saýdanyń shamamen 94-95%-y Reseıdiń úlesine tıesili. Ásirese, fıskaldyq saıasatta alshaqtyqtar kóp bolsa, eń aldymen, bizdiń ekonomıkamyzǵa keri áser tıgizýi múmkin», - dedi Arman Baıǵanov Kazinform agenttiginiń analıtıkalyq sholýshysyna bergen suhbatynda.
Sarapshynyń pikirinshe, QQS mólsherlemesiniń ósýi jergilikti bıznestiń básekege qabilettiligin arttyrýǵa kómektesedi, alaıda bul eńbek ónimdiligine baılanysty bolady.
«Reseıde kóptegen qyzmet túrlerinde eńbek ónimdiligi áldeqaıda joǵary. Eńbek ónimdiligi neǵurlym joǵary bolsa, soǵurlym shyǵyndar tómen, al kiris joǵary bolady. Sondyqtan QQS mólsherlemesi joǵary bolǵanyna qaramastan, olardyń bıznesi básekege qabiletti», - dep túsindirdi sarapshy.
«QQS mólsherlemesin kóterý otandyq bızneske qalaı áser etedi?» degen saýalǵa sarapshy beıimdelýge týra keletinin, ıaǵnı taýarlar men qyzmetterdiń baǵasy kóteriletinin jasyrmady.
«Bul ásirese QQS tóleıtin iri óndirýshilerge qatysty. Buryn keıbir kásiporyndar qosylǵan qun salyǵyn tólemeý úshin birneshe jeke kásipker, jaýapkershiligi shekteýli seriktestikterge bólinip, olardy týystarynyń atyna tirkep keldi. Al endi kelesi jyldan bastap enshiles kompanııalardyń aınalymy sol kásiporynnyń birtutas aınalymy retinde esepteletin bolady»-dedi Arman Baıǵanov.
«Bul shara joǵary ınflıatsııaǵa ákelýi múmkin»
Degenmen ol Qazaqstanda salyq aýyrtpalyǵy basqa elderge qaraǵanda áldeqaıda tómen ekenin aıtady. Sonymen qatar sarapshy bul shara ınflıatsııanyń kóbeıýine ákep soǵýy múmkin ekenin atap ótti.
«Tıimdilik pen eńbek ónimdiligin arttyrsa, keleshekte ony eńserýge bolady. Eńbek ónimdiliginiń artýyna baılanysty shyǵyndar, taýardyń ózindik quny azaıady. Bul ońaı emes, óıtkeni keıbir salalarda, ásirese aýyl sharýashylyǵynda eńbek ónimdiligi tómen. Sonymen qatar, keıbir aımaqtarda halyq tyǵyzdyǵy tómen, bul naryqtyń az ekenin bildiredi. Keıbir óńirler shalǵaıda ornalasqan jáne logıstıkalyq shyǵyndar joǵary, sondyqtan ondaı jerlerde eńbek ónimdiligin arttyrý qıynǵa soǵady», - dep túsindirdi ol.
Ekonomıst Rasýl Rysmambetov QQS stavkasynyń kóterilýi tutyný baǵasynyń ósýine birden áser etedi degen pikirde. Sondyqtan óndirýshiler bir nárseni únemdeýdiń joldaryn izdeıtin bolady.
«QQS-ty birden 4 tarmaqqa kóterý – táýekeli kóp qadam. Salyq ósken kezde óndirýshiler, saýdagerler bir nárseni únemdeýge, bıznesti tómen salyq aımaǵyna shyǵarýǵa, ortalyq keńselerin QQS 12 paıyz deńgeıinde saqtalǵan kórshi memleketterge aýystyrýǵa múmkindik izdeı bastaıdy. Sondyqtan mundaı sharaǵa qatysty suraqtar óte kóp», - dedi Rasýl Rysmambetov Kazinform agenttiginiń sholýshysyna bergen suhbatynda.
Onyń málimetinshe, eń kóp QQS 5-6 kompanııa ǵana tóleıdi. Sondaı-aq, ol kelesi jyly mólsherleme ósetin bolsa, ınflıatsııanyń da údeýin kútýge bolatynyn aıtady.
«Kóptegen sarapshylar bul durys qadam ekenin aıtyp jatyr. Óz basym buny aldymen pılottyq rejımde júzege asyrý kerek edi dep esepteımin», - dep túıindedi sarapshy.
Aıta keteıik, Bul salyqty álemniń 137 memleketi paıdalanady. Qosylǵan qun salyǵynyń eń kóp mólsheri Majarstanda tirkelgen. Onda salyq 24 %-dy quraıdy. Al Reseı, Ulybrıtanııa, Ózbekstan, Armenııa, Ýkraına, Moldavııa syndy elderde 20 paıyz. Maltada 19 %-dy qurap otyr.
