Indýstrııalyq jobalardyń nátıjesinde 2010 jylǵa qaraı elordadaǵy óndiris kólemi eki ese arttyrylmaq

Astana. Mamyrdyń 20-sy. QazAqparat /Raıhan Qońyr/ - Elordada ekonomıkany ártaraptandyrý jáne óndiristik kásiporyndardyń básekege qabilettiligin arttyrý maqsatynda Indýstrııalyq parkke ınvestıtsııalyq jobalardy ornalastyrý odan ári jalǵasa beredi.

Bүginde Indýstrııalyқ parktiң aýmaғynda jalpy somasy 120 mlrd teңge bolatyn 30 joba jүzege asyrylyp jatyr. Onyң tөrteýi - «serpindi» joba. Jobalar sәtimen iske assa, 2010 jylғa қaraı өndiris kөlemi eki ese arttyrylmaқ. Atap aıtқanda, gofrokarton, beton, betonғa arnalғan қospalar, құrғaқ қospalar, құrylys shynysynan jasalғan bұıymdar, sәýlet-құrylys bұıymdaryn, jyldam құrylatyn үıler shyғarý, jelimdik zat jәne lıft құraldaryn, eskalatorlar men metall құrylymdaryn, avtomatıkalyқ jyldamdyқ өlsheý құralyn, premıým-klasty avtomobıl shınalaryn, polıkrıstall kremnııin өndeý, lokomotıv құrastyrý, jıһaz, spırt, alkogolsiz sýsyndar өndirisin ұıymdastyrý josparlanady. Atalғan sharalar Astananyң өsip-қalyptasý үstinde ekenin kөrsetedi. Onjyldyқ beleske shyққan elordada oңdy ister men tolymdy jұmys jasaldy. Өtken jylғy әleýmettik-ekonomıkalyқ damý kөrsetkishter jaman bolғan joқ. Saýsaқ bүgip sanasaқ, atқarylғan istiң қaı-қaısysy da «eң basty» deýge tұrarlyқ. Degenmen, қalanyң keregesin keңeıtken jaңa Esil aýdanynyң құrylýy өzgeshe jaңalyқ boldy. Jalpy aýmaғy 31,2 myң gektardy қamtıtyn jaңa aýdanda ұıymdastyrý sharalary tolyқ sheshildi. Қalada өnerkәsip, shaғyn jәne orta kәsipkerlik, құrylys, jer, jol jәne kөlik қatynasy, energetıka men ekologııa, әleýmettik saıasat jәne tұrғyndardyң әl-aýқaty, bilim berý, densaýlyқ saқtaý syndy maңyzdy salalardy aқsatyp almas үshin қarymdy қoldaý jasaldy. Elordanyң әkimi Imanғalı Tasmaғambetov 2008 jyl boıynsha әleýmettik-ekonomıkalyқ damýynyң қorytyndysyn jasaý barysynda esepti kezeңniң maңyzdylyғyn atap aıta kelip, қala ekonomıkasyna daғdarys eleýli әser etkenin aıtty. «Alaıda, biz қalanyң әleýmettik-ekonomıkalyқ damý balansyn saқtaýғa қol jetkizdik. Makroekonomıkalyқ kөrsetkishter osynyң dәleli», dedi қala basshysy. Sonymen, өtken jyly Astanada өnerkәsiptik өnim өndirý kөlemi 84,1 paıyzdy құrady. Shyғarylғan өnim kөlemi, jұmys jәne қyzmet kөrsetý ? 270 mlrd teңge, өtken jylғa қaraғanda 4,2 paıyzғa joғarylady. Negizgi kapıtaldaғy ınvestıtsııa kөleminiң azdap tөmendeýine қaramastan, bıýdjetke tүsken salyқ tүsiminiң kөlemi 496 mlrd teңgege jetti. Қarjylandyrýdyң barlyқ kөzderi esebinen 1 mıllıon 250 myң sharshy metr tұrғyn үı salynyp, paıdalanýғa berildi. Nәtıjesinde өtken jylғy kөrsetkishpen salystyrғanda 5,4 paıyzғa kөterildi. Қala basshylyғynyң daғdarysқa қarsy қabyldanғan sharalary men әleýmettik-ekonomıkalyқ jaғdaıdy tұraқtandyrýғa arnalғan Mýnıtsıpaldy baғdarlama erejeleri nazar aýdararlyқ. Baғdarlamanyң maңyzdy әri basty baғyty - shaғyn jәne orta bızneske қoldaý kөrsetý. Ony nesıelendirýge memleket қarjysynan 30 mıllıardқa jýyқ қarjy қarastyryldy. Osy jәne өzge de sharalardyң nәtıjesinde үstimizdegi jyly kәsipkerlik salanyң shyғaratyn өnimderiniң kөlemi 313,2 mlrd teңgege өsedi dep kүtilýde. Jalpy, atalғan Baғdarlama naқty ekonomıka sektoryndaғy қarjy aınalymyn tolyқtyrý jәne ınvestıtsııalyқ қýatty saқtap tұrýғa baғyttalady. Құrylys sektoryn tұraқtandyrýғa jәne үleskerler mәselesin sheshýge, қala mekemelerindegi қysқartýlar men jalaқy қaryzynyң өsýine jol bermeýge jұmsalady. Sondaı-aқ, bıýdjet shyғyndaryn oңtaılandyryp, salyқ jınaýdy joғarylatý һәm ınflıatsııa deңgeıin ұstap tұrý kөzdelgen. Astana әkiminiң aıtýynsha, қıyndyқtarғa қaramastan, әleýmettik salany jyldan jylғa memlekettik қarjylandyrý naқty өsip keledi. 2009 jyly damytýғa arnalғan jınaқtalғan shyғyn 28 mlrd teңgeni құraıdy, ol 2008 jylғa қaraғanda 14 paıyzғa joғary. Halyқty әleýmettik қorғaý jәne kedeıshilikti tөmendetý jөninde birқatar oңdy sharalar atқaryldy. 2008 jyldyң қaңtar-jeltoқsan aılarynda jergilikti bıýdjetten bөlinetin әleýmettik tөlemderdiң jalpy somasy 1 326 052,7 myң teңgeni құrady. «Jergilikti өkiletti organdardyң sheshimderi boıynsha mұқtaj azamattardyң jekelegen sanattaryna әleýmettik kөmek» baғdarlamasy boıynsha jalpy somasy 950 967,2 myң teңgege әleýmettik kөmek kөrsetildi. Barlyқ әleýmettik kөmek aқshalaı tөlem retinde berildi. Atap aıtқanda, 18 jasқa deıingi balalarғa beriletin memlekettik jәrdemaқyғa 15 829,4 myң teңge bөlindi. Memlekettik ataýly әleýmettik kөmek ? 36 183,2 myң teңge boldy. Tұrғyn үı jәrdemaқy үshin 48 748,3 myң teңge bөlinse, Otan soғysyna қatysýshylar men mүgedekterge jәne maıdanda қaza tapқan adamdardyң jesirlerine tұrғyn үılerin kүtip ұstaýғa 100 792,1 myң teңge berildi.Degenmen, қalada sheshýin kүtken mәsele shashetekten. Әsirese, kүn sanap halқy өsip kele jatқan қalada қazirgi kүni balabaқshalar asa қajet. Osy kүnniң өzinde kezek kүtken 25 myңғa tarta sәbıdiң eresekterine balabaқshadan gөri, mektep jaқyn bolyp tұr. Әkimdiktiң esebinshe, soңғy үsh jylda osy mәseleni jeңildetý үshin 28 balabaқsha kerek. Sonymen birge «100 mektep» jobasy aıasynda әrқaısysy 1200 oryndyқ 8 mekteptiң қabyrғasy kөteriletin bolady. 2011 jyly jalpy bilim berýge arnalғan 27 mektep құrylysy josparlanýda. Өtken esepti jyl kezeңinde 150 aýla jaңartylyp, 120 lıft aýystyryldy, 188 tұrғyn үıdiң syrt kelbeti jәne 97 jertөle jөndeldi. Ras, bұl is-sharalar kez-kelgen eldiң, kez kelgen shaһaryndaғy kүndelikti әri mindetti atқarylýғa tıisti jұmystar. Degenmen, Astananyң jөni bөlek. Bir jaғynan, қym-қýyt tirliktiң үdesinen shyғý үshin, ekinshiden, өzgelerdiң on jylda atқaratyn sharýasyn bir jylda eңserý үshin tabandap emes, қaryshtap jүrip eңbektenýge týra keledi. Sonymen, osydan on jyl bұryn қandaı edik, bүgingi taңda ne bitirgen ekenbiz, salystyryp kөrelik... Tұrmystyң tұrғysynan қarasaқ, on jyl bұryn zaman da, қoғam da, adamdardyң өz talғamy men talaby da azdap қarapaıym edi. Mәselen, on jyl bұryn үstel үstinen tapjylmaıtyn aқ, қara telefon apparattary aradaı yzyңdap, қalta telefonyna, ıaғnı ұıaly baılanys құralyna aınalyp, eңbektegen baladan eңkeıgen қarııanyң қolyna kөshedi dep kim oılady? «Dөңgelengen dүnıe tөrimizde» dep jүrgende domalaқ jerdiң tәmam halқyn jelige baılaғan қasқa құlyndaı etip, ınternetke telip қoıdy. «Shet elde kөshedegi temir jәshikten kүn demeı, tүn demeı, aқshaңdy alyp jүre beresiң»-di құlaқ estýshi edi, құlaқ estigen basymyzғa, odan қasymyzғa kelip, қaltasynda elektrondy tөlem kәrtishkesiniң tүr-tүri bar қazaқ bankomattardy «shekesinen shertip» jүretin boldy. Babalarymyz қara taқtany қolymen ұstap kөrmese de, balalarymyz ınteraktıvti taқtada қarany da, handy da jaңyldyrýdy «ishten bilip» týyp jatyr. Bұl, demek, sananyң azattyғy! Osy on jyldy қala қalaı eңseripti, jekelegen mәlimetterge қaraıyқshy: Basty oljamyz - adamdarymyz. Iңgәlaғan elorda sanaқshylardy esepten jaңyldyra bastady. Қalalyқ Statıstıka basқarmasynyң naýryz aıynyң basynda shyғarғan esebine қaraғanda, elorda tұrғyndary 648 311 adam bolyp edi, endi alty jүz elý myңғa tartyp қaldyқ. On jyl bұryn bұl jerdi 219 myң adam meken etetin. 1998 jyly bar bolғany 136 myң sharshy metr tұrғyn үı aýmaғy paıdalanýғa berilipti. On jyl өtken soң onyң ot ornyndaı ornymyz oshaқ ornyndaı өsip, 1 mıllıon 250 myң sharshy metrge astyқ. Endi, ol kezde aımaқtyқ jalpy өnim 44 mıllıard teңgeden kөbeımepti. 2008 jyly attaı 600 mıllıard bolғan soң, құlashty keңinen sermeımiz ғoı. Әý basta қalanyң bıýdjeti 9,5 mıllıard teңgeden on jylda өsip, 270 mıllıard boldy. Kәsipkerlik salada 7 716 shaғyn bıznes өkilderi tirlik etetin. On jyl bұryn olardyң sany 9 ese өsip, 66 056 birlikke kөbeıdi. 1998 jyly қalalyқtardyң ortasha jalaқysy 12 myң teңgege birde jetip, birde jetpeıtin. Al kәzir ortasha aılyқ 80 myңnyң shamasynda. Jұmyssyzdar 2,5 paıyz edi, endi 0,6 paıyzғa tүsti. Әleýmettik jәrdemaқy 105 mıllıon teңge bolsa, bүgin mıllıard teңgeden asyp tүsti. Astana қalasy saıası-әkimshilik ortalyғynan mәdenı-rýhanı ordaғa aınalyp keledi. Onyң bir kөrinisi - 1998 jyly osy salada 605 adam eңbek etse, 2008 jyly 1950 maman tirkeldi. Irgeli medıtsıanlyқ ұıymdar sany 35 bolatyn. Byltyr olardyң sany 50-ge kөterildi. On jyl bұrynғy 37 mekteptiң bireýi ғana қazaқsha bolatyn. Bүginde 62 mekteptiң 20-sy қazaқ tilinde oқytady. Osynaý jetistikterdiң nәtıjesindeı, byltyrғy Astana toıy halyқaralyқ deңgeıdegi eleýli oқıғa boldy. Degenmen, Elbasy қala basshylyғyna әleýmettik jaýapkershiliktiң salmaғy bұdan aýyrlaıtynyn eskertti. Elordalyқtar қaı jaғynan alғanda da basқa өңirlerge үlgi bolýy, eң bastysy - қala қaýipsiz, әri yңғaıly meken bolýy kerek. Sonymen қatar, astanalyқtar da өzderi үshin atқarylyp jatқan sharalarғa dem berip, tıisinshe bұқaralaқ қoldaý jasaýғa tıis. Әkim aқpanda halyқ aldynda myna mәseleni ashyp aıtty. Elektr қýatyn jetkizý men tasymaldaý baғasynyң өsýine baılanysty, қosymsha құn salyғyn қosa eseptegende, kVt/saғaty 5,95 teңge bolady. ıAғnı, onyң құny bar-joғy 29 tıynғa өsti degen sөz. Sondaı-aқ, қolғa alynғan jekelegen sharalarғa saı, қatty otynnyң baғasy өsti. Tұrғyndar ekinshi toқsannan bastap jylýғa sharshy metrine 66 tıynnan 71 tıyn, ıaғnı 7 paıyz artyқ tөlemek. Basқa tarıftarғa bıyl baғa kөterilmeıdi. Aınalyp kelgende, bұl sharalar eger daғdarys sozylyp ketken jaғdaıda қalada әleýmettik-ekonomıkalyқ ahýaldy tıisinshe saқtap tұrýғa baғyttalyp otyr. Astana әzirge dotatsııada otyrғan aımaқtyң biri ekeni bәrimizdiң қaperimizde. Demek, negizgi eki mәseleni - қalanyң keshendi damýy men kommýnaldyқ sharýashylyқty өrkendetý baғytyn teң ұstaý mindeti tұr. Mәselen, 2008 jylғy қalanyң bıýdjetinde 14 mıllıard teңge tұrғyn үıdi damytýғa berildi. Al 2009 jylғy respýblıkalyқ bıýdjetten Astanaғa 79 349 440 myң teңge somasynda naқty transfertter bөlý kөzdelgen. Onyң ishinde Қazaқstan Respýblıkasy Prezıdentiniң 2009 jylғy naýryzdyң 6-syndaғy «Daғdarys arқyly jaңarý men damýғa» atty Joldaýyna saı, Is-sharalar josparyna, ıaғnı «Jol kartasyn» iske asyrýғa 7 138 007 myң teңge қarastyrdy. Onyң ishinde қala ekonomıkasyn tұraқtandyrýғa 5 040 191 myң teңge, ınvestıtsııalyқ jobalardy iske asyrýғa 66 714 869 myң teңge, densaýlyқ saқtaýғa, әleýmettik қorғaýғa arnalғan aғymdaғy transfertter үshin 456 373 myң teңge bөlindi. Eýrazııa kindiginde, Batys pen Shyғysty jalғap jatқan Astana қaı jaғynan alғanda da sәndi de saltanatty, mәndi de mәdenıetti қalaғa aınalýyna tolyқ negiz bar. Soғan sәıkes jobalar jәne josparlar da jetkilikti.