Indýstrııalandyrý: Qazaqstannyń hımııa ónerkásibi qalaı damýda
Jalpy, sońǵy 10 jylda eldiń ındýstrıaldy damý memlekettik baǵdarlamasyn kezeń-kezeńmen júzege asyrýdyń arqasynda salanyń nyq irgetasy qalandy. 2010-2019 jyldary aralyǵynda hımııa ónimderi óndirisiniń kólemi 4,5 ese ósip, 104,1 mlrd teńgeden 475,1 mlrd teńgege jetti. Shyǵarylatyn ónimder qatary tolyǵa tústi. Osy jyldyń 11 aıynyń da qorytyndysy jaman emes. Qańtar-qarasha aralyǵynda hımııa óndirisiniń kólemi 427,2 mlrd teńgege jetti.
Hımııa ónerkáibi munaı hımııasy, agrohımııa, tutynýshylyq hımııa dep birneshe topqa bólinedi. Olardyń ishinde elimizde saladaǵy eń joǵary ósimdi agrohımııa kórsetip otyr. Onyń atalǵan saladaǵy úlesi 20 paıyzǵa jetedi. Tutynýshylyq hımııanyń da áleýeti joǵary. Sońǵy ýaqytta saýda oryndary sórelerdinde turmystyq hımııanyń otandyq ónimderi men kosmetıkalyq zattary tolyqtyra túsýde. Bul salada negizinen qatty kir sabyn, suıyq sabyn, óndiristik maqsattaǵy tazartý zattary, kir jýý untaǵy, sýsabyn, as úıge jáne tazalaý jumystaryna qajetti suıyqtyqtar, zararsyzdandyrǵysh suıyqtyqtar men jeke gıgıenaǵa arnalǵan zattar shyǵarylady.
Máselen, ótken jyly elimizde 29,9 myń tonna turmystyq hımııa shyǵaryldy. Bıylǵy nátıjede de joǵary. Koronavırýs ınfektsııasy týyndatqan pandemııa saldarynan elimizde hımııa ónerkásibindegi zararsyzdandyrǵysh suıyqtyqtar men antıseptıkke suranys artty. 2020 jyldyń 10 aıynda ótken jylmen salystyrǵanda zararsyzdandyrǵysh suıyqtyqtar óndirisi 2 esege ósti.
QR Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstrliginiń dereginshe, 2010-2019 jyldary bul salaǵa salynǵan ınvestıtsııa 7,8 ese artyp, 21,6 mlrd teńgeden 168,1 mlrd teńgege jetti. Indýstrııalandyrý kartasy boıynsha 83 kásiporyn iske qosylyp, 5,3 myń jańa jumys orny ashyldy. Al 2020 jyldyń 11 aıynda Qazaqstannyń hımııa ónerkásibiniń negizgi kapıtalyna salynǵan ınvestıtsııanyń kólemi 205,4 mlrd teńgege jetip otyr. Bul kórsetkish 2011 jyldyń 11 aıyndaǵy ınvestıtsııa kóleminen 2,3 esege kóp. Atyraý oblysynda gaz-hımııa kesheni qurylysynyń júrgizilýine baılanysty jobalardyń júzege asyrylýy arqasynda bastapqy kúıdegi plastmass óndirisine ınvestıtsııa salý kórsetkishiniń artqany baıqalady.
Sońǵy 10 jylda hımııa ónerkásibi ónimderiniń eksporty 2 esege ósip otyr. Otandyq kásiporyndar shyǵarǵan ónimder Reseı men Qytaıdan bólek Túrkııa, Úndistan, Japonııa, Birikken Arab Ámirlikteri syndy elderdiń naryǵyna jol tartty. Otandyq ónim saýdalanatyn naryqtardyń geografııasy da keńeıip keledi. Eksport qurylymynda qazaqstandyq kúkirt Marokko, Brazılııa, sary fosfor Germanııa, Polsha, Chehııa, Danııa, Úndistan, AQSh, Japonııa, mıneraldy tyńaıtqyshtar Ózbekstan, Ýkraına, Tájistan, Qyrǵyzstan, Argentına, Aýǵanstan, Qytaı elderiniń naryqtaryna jetkiziledi. Máselen, ótken jyly atalǵan elderde 309 mln dollardyń kúkirti, 218 mln dollardyń sary fosfory, 86 mln dollarǵa jýyq qarajatqa mıneraldy tyńaıtqyshtar jetkizilgen bolatyn. Al Atyraý munaı óńdeý zaýyty óndire bastaǵan jańa taýar – paraksılol ótken jyldan beri Qytaı naryǵyna shyǵyp jatyr. Al 2020 jyldyń qańtar-qazanynda elimiz hımııa ónerkásibiniń 761,4 mln dollarlyq ónimin eksportqa shyǵardy. Bul 2019 jyldyń 10 aıyndaǵy kólemnen 18 paıyzǵa kóp. Naqty mánde Qazaqstannyń hımııa ónerkásibi taýarlarynyń eksportqa shyǵarylǵan kólemi 4 336,5 myń tonnany qurady. Eksportqa shyǵarylǵan taýarlardyń ishinde sary fosfordyń, kúkirttiń barlyq túriniń, N-ksıloldyń, NP-tyńaıtqyshtardyń jáne ózge de totyqtar men hrom hlorıdiniń úlesi basym. Jańa naryqtar da paıda boldy. Atap aıtqanda ammafos Túrikmenstanǵa, trıpolıfosfat natrııi Kıprge, jaqpa maılar Qytaıǵa jetkizile bastady.
Salada 738 kásiporyn jumys isteıdi. Olardyń qatarynda saladaǵy óndiristiń negizgi kólemin qamtamasyz etip otyrǵan «Qazfosfat» JShS, «Aqtóbe hrom qospalary zaýyty» AQ, «QazAzot» AQ, «Talas Investment Company» syndy 9 iri kásiporyn bar. Bıyl olardyń qataryna ónerkásiptik jáne medıtsınalyq maqsattaǵy gaz óndiretin jetekshi álemdik óndirýshi Linde kompanııasy qosyldy. Kompanııa Qaraǵandy oblysynda ónerkásiptik gaz óndiretin, quny 28,5 mlrd teńge bolatyn jańa zaýytyn Temirtaý qalasynda saldy. Zaýyt «Arselor Mıttal Temirtaý» AQ-yn shoıyn, bolat jáne metallprokat óndirisi úshin qajetti ottegi jáne azotpen qamtamasyz etedi.
Búginde otandyq hımııa ónerkásibi salasynyń damýy naryqtyq áleýetke ıe jańa ónim shyǵarýdy yntalandyrýǵa baǵyttalǵan álemdik standarttarǵa saı keledi. Elimiz 2025 jylǵa deıin «Eýrohım» JShS, «Aral soda» JShS, «Qazaq soda» JShS syndy kompanııalardyń birqatar eksportqa baǵdarlanǵan jobalaryn júzege asyrýdy josparlap otyr. Bul jobalar sheteldik ınvestorlardyń qatysýymen «Bıznestiń jol kartasy - 2020» jáne 2020-2025 jyldarǵa arnalǵan Indýstrıaldy-ınnovatsııalyq damý memlekettik baǵdarlamalary aıasynda iske asyrylmaq. Al bul salanyń salalyq jáne tehnologııalyq quzirettiligin arttyryp, turaqty jańa jumys oryndarynyń qurylýyna sep bolmaq.
Jalpy, taıaý bolashaqta hımııa ónerkásibin damytý joǵary qosylǵan quny bar ónimder men taýarlardyń jańa túrlerin shyǵarýǵa, sonymen qatar 2025 jylǵa deıingi eldiń ındýstrıaldy-ınnovatsııalyq damý baǵdarlamasyna sáıkes ekologııalyq jáne energııa qamtymdy óndiristi arttyrýǵa baǵyttalmaq. Bul rette ósimdik shıkizattarynyń negizinde kosmetıkalyq zattar óndirisin damytýdyń keleshegi zor ekendigin aıta ketken oryndy.
