IKOMOS mıssııasy BUU Búkilálemdik muralar tizimine usynylǵan nysandardy aralaıdy

ASTANA. KAZINFORM – Osy jyldyń qyrkúıeginde IKOMOS mıssııasy elimizge kelip, ıÝNESKO-nyń materıaldyq emes mádenı mura tizimine usynylǵan nysandardy aralaıdy. Bul týraly Mádenıet jáne aqparat mınıstrliginen málim etti.

- 2013 jyly Mádenıet jáne aqparat mınıstriniń buıryǵymen alǵash ret Qazaqstan Respýblıkasynyń Materıaldyq emes mádenı murasynyń Ulttyq tizimi bekitildi. Onyń quramyna materıaldyq emes mádenı muranyń 45 elementi kirdi. 2024 jyly osy ulttyq tizbege tolyqtyrýlar engizildi jáne búgingi kúni oǵan 79 element qosyldy. Sońǵy 10 jylda Qazaqstan ıÝNESKO-nyń Adamzattyń materıaldyq emes mádenı murasynyń reprezentatıvtik tizimine qazaq halqynyń 14 elementin engizdi. Onyń ishinde altaýy qazaq mádenıetine qatysty», - dedi vedomstvodan agenttik saýalyna oraı.

Usynylǵan málimetke sáıkes, tizimge engen qazaq mádenıetine qatysty elementter mynalar:

• Dombyra kúıin oryndaý óneri
• Qazaq kúresi
• Asyq oıyny
• Qazaq jylqyshylarynyń dástúrli kóktemgi merekelik ádet-ǵuryptary: bıe baılaý, aıǵyr qosý, qymyzmuryndyq
• Ulttyq bı Orteke
• Betashar (úılený rásimi).

Jalpy túrki murasynyń bóligi sanalatyn 8 element mynalar:

1. Kıiz úı jasaý sheberligi
2. Aıtys
3. Naýryz
4. Qatyrma nan
5. Qorqyt murasy
6. Toǵyzqumalaq
7. Saıat qustarmen ań aýlaý
8. Qojanasyrdyń aýyzsha folklory.

- Ótken jyldyń 2-7 jeltoqsan aralyǵynda Paragvaı astanasy Asýnsonda ótken ıÝNESKO-nyń materıaldyq emes mádenı murany qorǵaý komıteti otyrysynyń 19-sessııasynda Adamzattyń materıaldyq emes mádenı murasynyń reprezentatıvtik tizimine ejelgi qazaq salt-dástúrleriniń biri Betashar engizildi. Sondaı-aq, qazaq mádenıetine jatatyn element – Salburyn Materıaldyq emes mádenı murany qorǵaý týraly Konventsııanyń úkimetaralyq komıtetiniń bekitýinde. Onyń nátıjeleri komıtet otyrysynyń qorytyndylary boıynsha aıtylady. Nomınatsııalardy qaraý tsıkli 3-4 jyldy quraıdy. Bul nomınatsııalar 2022 jyly berilgen. Sondaı-aq, Qazaqstannyń qatysýymen keste – Sıýzanna óneri boıynsha kópultty nomınatsııany Ózbekstan úılestiredi jáne 2024-2025 jyldar tsıklinde tapsyrý josparlanǵan. Sonymen qatar, 2024 jyly Qazaqstan Materıaldyq emes mádenı murany qorǵaý týraly halyqaralyq konventsııa aıasynda kezekti ret merzimdi baıandama usyndy, - dedi mınıstrlikten.

Foto: Maqsat Shaǵyrbaı/Kazinform

Qazaqstan Dúnıejúzilik mura tiziminde 10 tarıh jáne mádenıet eskertkishin 3 nomınatsııamen usynylǵan. ıÝNESKO-nyń Búkilálemdik mádenı mura tizimine Qazaqstannyń alǵashqy nomınatsııasy 2003 jyly - Túrkistan oblysyndaǵy Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesi orta ǵasyrdaǵy sáýlet óneriniń jaýhary retinde engizilgen. ıÝNESKO tizimine ekinshi atalym 2004 jyly engizilgen. Bul - Almaty oblysyndaǵy Tamǵaly shatqalynyń petroglıfteri.

- 1988 jyly ıÝNESKO-nyń birneshe baǵytty qamtıtyn «Jibek joly jan-jaqty zertteý – dıalog joly» halyqaralyq jobasy bastaldy. Qazaqstan Ortalyq Azııadaǵy dala joly» baǵytynyń belsendi qatysýshysy boldy. Nátıjesinde Qazaqstan óz aýmaǵynda Uly Jibek jolynyń tórt negizgi bóligin (Semırechensk, Syrdarııa, Saryarqa jáne Kaspıı mańy) anyqtady. 2014 jyly Qazaqstan Semırechensk bóliginiń 8 tarıhı jáne mádenı eskertkishteri Qytaı men Qyrǵyzstan birlesken Talǵar, Qaramergen, Qoılyq, Aqtóbe, Qostóbe, Qulan, Órnek, Aqyrtas qalshyqtary ıÝNESKO tizimine usyndy, - dep naqtylaıdy vedomstvodan.

Qazirgi ýaqytta ıÝNESKO-nyń Dúnıejúzilik mura ortalyǵynyń qaraýynda eki nomınatsııa jobalary bar:

1. «Mańǵystaý jerasty meshitteri» (jerasty meshitteri Beket ata, Karaman ata, Shopan ata, Shakpak ata, Sýltan epe).
2. «Jibek joly: Ferǵana-Syrdarııa dálizi» ( Otyrar, Saýran, ıAssy, Syganak, Jankent qalashyqtary, Jetyasar oazısiniń eskertkishteri).

- 2025 jylǵy qyrkúıekte IKOMOS mıssııasy nomınatsııalanǵan nysandardy aralaý maqsatynda keledi dep josparlanyp otyr, - dedi Mádenıet mınıstrligi.

Aıta keteıik, «Qazaqtyń etnografııalyq kategorııalar, uǵymdar men ataýlarynyń dástúrli júıesi» atty kóptomdyqta: «Salburyn – saıat adam aıaǵy jetpeıtin alys qıyrǵa toptanyp, uzaq ýaqytqa ań aýlaýǵa shyǵý» degen anyqtama berilgen.

Al IKOMOS – Eskertkishter men kóztartarlyq oryndardy saqtaý jónindegi halyqaralyq keńes. Bul halyqaralyq uıym qyzmeti búkil álemdegi mádenı-tarıhı oryndardy saqtaý men qorǵaýǵa baǵyttalǵan. Ol 1964 jyly Venetsııa hartııasy qabyldanǵannan keıin bir jyldan soń qurylǵan. Keńes BUU Búkilálemdik muralar tizimine qosýǵa usynylǵan nysandarǵa baǵalaý júrgizedi.

Buǵan deıin habarlaǵanymyzdaı, ıÝNESKO-nyń «Álem jady» baǵdarlamasyna Abaı qoljazbasyndaǵy «Qara sózder» kirýi múmkin.