Ibrahım kelisimderi degenimiz ne
ASTANA. KAZINFORM — 2020 jyly AQSh deldaldyǵymen qol qoıylǵan Ibrahım kelisimderi Izraıl men arab elderi arasyndaǵy ózara is-qımyldyń jańa modeliniń negizin qalady, dep habarlaıdy Kazinform menshikti tilshisi.
Ibrahım kelisimderi nemese Ibrahım kelisimi — Izraıl men birneshe arab elderi arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynastardy qalypqa keltirýge baǵyttalǵan birqatar kelisim.
Bul ataý ıýdaızm, ıslam jáne hrıstıan dinderi ortaq rýhanı ata-babasy dep sanaıtyn injil paıǵambary Avraamǵa (Ibrahım) qatysty.
Bastama 2020 jyldyń tamyz aıynda jarııalandy, al 15 qyrkúıekte Aq úıde qujattarǵa resmı qol qoıý rásimi ótti. Oǵan AQSh prezıdenti Donald Tramptyń deldaldyǵymen Birikken Arab Ámirlikteri, Bahreın jáne Izraıldiń syrtqy ister mınıstrleri men kóshbasshylary qatysty.
Bul kelisimder Mysyr (1979) jáne Iordanııamen (1994) jasalǵan beıbitshilik kelisimderinen keıin Izraıldiń arab elderimen qarym-qatynasyn resmı túrde qalypqa keltirý jolyndaǵy alǵashqy qadam boldy.
Keıinirek bul bastamaǵa 2020 jyldyń jeltoqsanynda Marokko, al 2021 jyldyń basynda Sýdan qosyldy. Bul rette Sýdan búgingi kúnge deıin kelisimdi ratıfıkatsııalaý protsesin aıaqtaǵan joq.
Qupııa baılanystardan resmı dıplomatııaǵa deıin
Kelisimder Izraıl men arab elderi arasyndaǵy uzaq merzimdi, beıresmı yntymaqtastyqty resmı túrde resimdeýge degen umtylysqa negizdelgen. 2010 jyldary ishinde aımaq memleketteri Irannyń ósip kele jatqan yqpaly men onyń ıadrolyq baǵdarlamasyna qatysty ortaq alańdaýshylyqtar aıasynda birtindep jaqyndaı tústi.
Aımaqtaǵy qaýip kúsheıgen saıyn barlaý agenttikteri men joǵary laýazymdy sheneýnikter arasynda baılanys ornatyldy, al 2018 jylǵa qaraı Izraıl sheneýnikteriniń Parsy shyǵanaǵy memleketterine saparlary ádettegi jaǵdaıǵa aınaldy.
Bul protsess 2020 jyly sharyqtaý shegine jetti, sol kezde Izraıl men BAÁ Tramptyń beıbitshilik josparynda kózdelgendeı, Batys jaǵalaýynyń keıbir bólikterin anneksııalaý josparlaryn toqtata turý úshin qarym-qatynasty qalypqa keltirýge kelisti.
Marokko úshin beıbit kelisimge qaraı jasalǵan qadam Qurama Shtattardyń Rabattyń Batys Saharadaǵy egemendigin moıyndaýymen, al Sýdan úshin terrorızmdi demeýshi memleketter tiziminen shyǵarylýymen jáne halyqaralyq qarjylyq kómekke qol jetkizýimen qatar júrdi.
Jańa dıplomatııa retindegi ekonomıka
Osy arada kelisimderdiń máni elshiler almasýynan áldeqaıda asyp túsedi. Ibrahım kelisimderine qatysýshylar ózara ınvestıtsııalar, saýda, týrızm, sondaı-aq tehnologııa almasýǵa jáne áskerı yntymaqtastyqqa jol ashty.
Qol qoıylǵannan keıingi alǵashqy jyldary Izraıl men kelisimderge qatysýshylar arasyndaǵy saýda birtalaı ósti, birlesken energetıkalyq jáne kólik jobalary paıda boldy, al eki taraptyń zertteý ortalyqtary birlesken zertteýler júrgize bastady.
— Ekonomıkalyq ózara táýeldilik turaqty beıbitshiliktiń negizin qalaıdy. Taraptar energetıka, logıstıka jáne ǵylym salalarynda ortaq múddelerdi damytqan kezde áskerı qaqtyǵys yqtımaldyǵy tómendeıdi, — dep atap ótti Taıaý Shyǵys zertteý ortalyqtarynyń sarapshylary.
Ibrahım kelisimderi dıplomatııalyq tabystaryna qaramastan arab áleminde ártúrli reaktsııa týdyrdy. Taıaý Shyǵys úkimetteriniń kópshiligi bul bastamany qoldady, biraq Palestına máselesinde ilgerileýshiliktiń bolmaýyna baılanysty saqtyq tanytty.
Keleshegi jáne keńeıýi
Ibrahım kelisimderine qol qoıylǵannan beri Vashıngton olardyń geografııalyq aýqymyn keńeıtý nıetin birneshe ret málimdedi. 2025 jyly Tramp ákimshiligi Sırııa, Lıvan jáne Saýd Arabııasyn osy formatqa qosý múmkindigi týraly jumysty jarııalady. Buryn keńeıtý týraly kelissózge Ortalyq Azııa jáne Afrıkanyń birneshe memleketine qatysty bolǵany týraly habarlanǵan bolatyn.
Aımaq úshin Ibrahım kelisimderi tek dıplomatııalyq serpilis qana emes, sonymen qatar qaqtyǵys saıasatynan pragmatıkalyq yntymaqtastyq modeline kóshýdiń kórsetkishi boldy. Olardyń tabysy ekonomıkalyq ashyqtyqty Taıaý Shyǵystaǵy uzaq ýaqytqa sozylǵan qaqtyǵystardy sheshýge shynaıy kózqaraspen biriktirýge bola ma, joq pa, soǵan baılanysty bolady.
Buǵan deıin Tramp Qazaqstan Ibrahım kelisimine qosylǵan birinshi el ekenin málimdedi.