Ibn Sına on ǵasyr buryn qazirgi karantınniń negizgi qaǵıdattaryn qalady
Adamzat tarıhynda karantın uǵymy Islam órkenıetine tıesili. Medıtsına uǵymynyń irge tasyn qalaýshy - Abý Álı Ibn Sına osydan on ǵasyr buryn qaterli dertterdiń adamnan adamǵa juǵý joldaryn eń alǵash zerttep, oǵan qarsy turýdyń amaldaryn oılastyrǵan. Tarıhqa úńilsek, Ibn Sına qala qaqpasyn jabý, meshit pen bazarda kópshiliktiń jınalýyna tyıym salý, obadan kóz jumǵan adamdardyń kıimderin órteý sekildi nusqaýlyqtardyń arqasynda Úrgensh shaharynyń halqyn aman saqtap qalǵan. Bul osydan on ǵasyr buryn bolsa da, qazirgi karantınniń negizgi qaǵıdattaryn qalady.
Іndettiń aldyn alý sharalaryn saqtamaý saldarynan Malaızııadaǵy koronavırýsqa shaldyqqan bir ǵana adam namaz kezinde 200 musylmannyń osy indetpen aýyrýyna sebep bolǵanyn jaqsy bilemiz. Al Ońtústik Koreıada COVID-19 anyqtalǵan myńdaǵan azamattyń jartysyna jýyǵy Iısýs-Sınchondjı shirkeýiniń zııaratshylary bolyp shyqqan», - deıdi Altaı Ábıbýllaev.
«Búginde álemde koronavırýsty 1 mıllıon 600 myńnan astam adam juqtyrsa, toqsan bes myńnan astam adam kóz jumdy. Bul sandar kún saıyn artýda. Osy kózge kórinbes jaýmen kúreste din men din ókilderiniń orny erekshe. Qaýipti vırýstyń aldyn alý úshin álem ǵıbadathanalary dinı minájattardy, kópshilik dinı sharalardy shekteýge kiristi.
«Qarýsyz soǵysta» din kóshbasshylary men halyqaralyq dinı uıymdardyń, onyń ishinde Álemdik jáne dástúrli dinder lıderleri seziniń turaqty qatysýshylarynyń qoǵam aldyndaǵy jaýapkershiligi erekshe. Olar saqtyq sharalaryn qamtamasyz etýde, ózine qarasty din ókilderi men halyqty aýyzbirshilikke shaqyrýda aldyńǵy shepten kórindi. Mundaıda Muhammed Paıǵambarymyzdyń (s.a.s) «Eger qandaı da bir jerde juqpaly aýrý tarasa ol jerge barmańdar. Eger sol jerde bolsańdar, onda ol jaqtan ketpeńder jáne qashyp shyǵýǵa áreket jasamańdar. (Sebebi, bul aýrýdy taratýǵa septigin tıgizedi)», – degen hadısiniń qazirgi tańda mańyzy erekshe.
Konfessııaaralyq jáne órkenıetaralyq dıalogty damytý jónindegi N.Nazarbaev ortalyǵynyń seriktesi áıgili Ál-Azhar ýnıversıteti jaman derttiń órshýine baılanysty: «Eger memlekette jamaǵatpen shoǵyrlanyp oqylǵan namaz vırýstyń taralýyna sebep bolsa, jamaǵatpen namazǵa ýaqytsha barmaýǵa ruqsat etiledi», – degen pátýa shyǵardy.
Osy baǵytta jamaǵatty juqpaly vırýstan saqtap qalatyn dinı qararlar birqatar musylman elderinde jaryq kórýde. Qos kıeniń saqshysy – Saýd Arabııasy aqpan aıynan bastap el aýmaǵyna sheteldikterdi kirgizbeý týraly sheshim qabyldady. Ýmra paryzyn oryndamaq bolǵan Saýdııa azamattaryn da bul nıetin keıinge qaldyrýǵa shaqyrdy. Jyl saıyn álemniń túkpir-túkpirinen 12 mıllıonnan astam adam jınalatyn Musylman qaýymnyń bes paryzynyń birin óteý 2020 jyly shilde aıynyń sońyna josparlanǵan bolatyn. Degenmen, qazirgi tańnyń ózinde Mekkedegi Qasıetti meshit pen Mádınadaǵy Paıǵambar meshiti tuńǵysh ret bos. Kóptegen musylman elderinde koronavırýstan qaza tapqandardyń janaza namazyn oqýdyń, marqumdardy jerleýdiń arnaıy tártibi bekitildi.
Musylman elderi arasynda qaterli aýrýdan eń kóp japa shekken – Iranda kópshiliktiń narazylyǵyna qaramastan qasıetti Meshhed men Kýmda qalalaryndaǵy meshitter jabyldy.
Birikken Arab Ámirlikterinde ortalyq meshitter tolyq jabylmasa da zalalsyzdandyrý men kilemderdi saǵat saıyn dezınfektsııalaýdyń qatań sharalary qolǵa alynǵan. Túrkııa eliniń Múftııaty da barlyq meshitterdi jabý jaıly uıǵarymǵa keldi.
Katolıtsızmniń ortalyǵy sanalatyn Vatıkan ǵıbadat etý amaldaryn zııaratshylarsyz atqarý jaıly sheshim qabyldaǵan. Rım papasy Frantsısktiń ózi ýaǵyzdardy beınebaılanys arqyly jetkizýde. Orys Pravoslav Shirkeýiniń basshysy Máskeý jáne Búkil Reseı Patrıarhy Kırıll reseılik qoǵam arasynda indettiń taralmaýy men aldyn alýǵa erekshe ún qosty.
Ulybrıtanııa, Germanııa, Shvetsııa, Nıderlandy sekildi elderdegi din ókilderi ádette minájat etý kezinde ortaq ydystan birlese sýsyn ishetin dinı dástúrler men qol alysý mindetteıtin rásimder tolyǵymen toqtatyldy. Iýdaızm dinin ustanýshylar Izraılde de jergilikti ravvınder Keńesi ǵıbadat etýshilerdi qol alysyp amandasýdan, kıeli nysandardy, onyń ishinde «Jylaý» qabyrǵasyn súıý amaldarynan bas tartýǵa májbúr.
Elimizde 17 jyl boıy ótetin Álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylary Seziniń maqsat múddeleriniń biri – dinaralyq tatýlyq, adamzat tirshiligine qatysty barlyq ortaq qundylyqtardy nasıhattaý. Osyǵan deıin Sezge jıylǵan dinı kóshbasshylar álemdegi qaqtyǵystar men túrli teris dinı aǵymdardyń kesirinen bolatyn kıkiljińder men qantógisterdiń adamzatqa qaýip ekenindigine nazar aýdarǵan bolsa, endigi jerde «tilsiz jaý», dinder men órkenıetter arasyndaǵy túsinispeýshilik pen qaqtyǵystardy keıinge shegertip, álemdik qaýymdastyqty bir ymyraǵa keltirip, adam ómirin saqtaý jáne indetpen kúresý jolynda «bir jaǵadan bas, bir jeńnen qol shyǵarýǵa» shaqyrǵan sekildi.
Іndet qaýipi osy oı-paıymdy barlyq elderge moıyndatyp berdi. Qıyndyqpen betpe-bet kelgen elimiz shuǵyl ári qajetti memlekettik sheshimder qabyldap, aýrýmen kúres úzilmeı jalǵasýda. Juqpaly indettiń taralýyna tosqaýyl qoıý úshin, buryn sońdy bolmaǵan saqtyq sharalary iske asýda. Dárigerler adam ómirin saqtaýda tynymsyz eńbek etýde. Qoǵamnyń mańyzdy bir bóligi retinde Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy da shuǵyl sharalardy qolǵa aldy.
Qazirgi indet adamzat órkenıeti men kúndelikti tynys-tirshilikke fýndamentaldy ózgerister engizip, sana-sezimimiz ben kózqarasamyz úırengen salalardy tanymastaı ózgertýi yqtımal. Ǵasyrlar boıy qalyptasqan dinı dástúrler men qaǵıdattar ǵana emes, memlekettik basqarý júıesi, áleýmettik saıasat, halyqaralyq qatynystar, dıplomatııa, álemdik ekonomıkanyń qurylymy, qarjy ınstıtýttary, básekelestiktiń negizgi fılosofııasy, ınvestıtsııalar tartý, týrızm, avıatsııa, medıtsına, energetıka, qorshaǵan ortany qorǵaý, ǵylym, ǵarysh, jańa aqparattyq tehnologııalar, memleketter arasyndaǵy ıntegratsııa úderisi, vıza júıesi, halyqaralyq uıymdar, kishi jáne orta bıznes, jeke kásipkerlik, óndiris, logıstıka jáne basqa da mańyzdy salalar álemdik, aımaqtyq ári ulttyq deńgeılerde kúrdeli ózgeristerdi bastan keshirip, reformalanatyny sózsiz. Tilsiz jaýdyń saldary men aýyrtpashylyǵy – jańa jahan júıesiniń qalyptasýyna túrtki bolmaq.
Jer betin mekendegen barlyq janǵa tóngen ortaq qaýip adamdardy qaıyrymdylyq pen ıgilikke, izgilik pen meıirbandylyqqa, jamandyqpen kúresýde múddeles bolýǵa úıretýde, bul ıgi úrdis qarqyn alýda. Adamzat ataýlynyń barlyǵy jaratylysynan beıbitshilik pen túsinistikke, sabyrlyq pen qanaǵatqa, qarapaıymdylyq pen ádildikke boı usynady. Adam boıyndaǵy bul qasıetterdi dinder men dinı ustanymdar bekemdeı túsýde.
Qalaı desek te, bul pandemııadan keıin álem men adamzat tirshiligi burynǵydaı bolmasy aıdan anyq. Іndet adam evolıýtsııasyn sapaly jańa satyǵa kóterýi múmkin. Jer betin jaılaǵan úreı men qaýip adamdardyń bir-birine meıirim tanytýyna, óz ómiri, jeke bas gıgıenasy men ekologııa máselelerine jaýapkershilikpen qaraýyna, memleket pen otbasylyq qarjy kózderin ysyrapshylyqqa salmaı, týǵan jer men otbasynyń qadir-qasıetin aıqyndap, orny jetpes baqyt ekenine jańadan kóz ashqandaı», - dep oıyn túıindeıdi «Konfessııaaralyq jáne órkenıetaralyq dıalogty damytý jónindegi N.Nazarbaev ortalyǵynyń» Basqarma tóraǵasy Altaı Ábıbýllaev.
