Ǵalymdar kıik popýlıatsııasy týraly: halyqqa paıdasy tıetin qundy resýrs
ASTANA.KAZINFORM - Kıik popýlıatsııasyn retteýdiń bıologııalyq negizdemesin jasaýshylardyń biri, ǵalym Konstantın Plahov 4 mıllıon popýlıatsııadan 20-25 paıyzyn qaýipsiz alyp qalýǵa bolatynyna senimdi, dep habarlaıdy Kazinform tilshisi.
Kıik sanynyń baqylaýdan shyǵyp ketkeni sonsha, tipti tabıǵattyń ózi munsha janýardy qorektendirý úshin qalpyna kelip úlgermeı jatyr. QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty Pavel Kazantsevtiń málimdeýinshe, janýarlardyń qarnynan tas pen qara topyraq tabylyp jatyr. Bul tabynnyń sońynda júrip, aldyńǵy júrip ótkenderden qalǵan-qutqanyn jeıtin álsiz janýarlarda bolady. Bul da janýarlardyń qyrylýyna sebep bolýy múmkin. Biraq másele munymen bitpeıdi. Bıdaı egilip, mal jaıylyp jatqan aýylsharýashylyq alqaptaryn ýlandyrmaý úshin dıqandar qyrylǵan kıikterdiń óleksesin jınaýǵa májbúr.
- Olardyń qoregi taýsylyp, qyrylyp jatyr. Men Zoologııa ınstıtýtynyń málimetterine, mınıstrliktiń resmı derekterine súıenip aıtyp otyrmyn. Bir ǵana Qaraǵandy oblysynda 5 myń bas qyryldy, olardyń barlyǵy tabıǵı jolmen qyryldy, - dep atap ótti depýtat.
Biraz ýaqyt buryn kıikter joıylýdyń az-aq aldynda bolsa, qazir olardyń sany kóbeıip, janýarlardy shegirtkege teńeıtin boldy. Olar egis alqaptaryn otap qana qoımaı, áreń shyqqan bıdaıdy taptaıdy. Olar tipti adamdardan, dıqandardyń tehnıkasynan qoryqpaıdy.
- Egis ýaqyty 15 mamyrdan 30 mamyrǵa deıin sozylady. Osy ýaqytta biz bıdaı egemiz, dál osy kezde egiske kıik tólderi keledi, olar traktordan qoryqpaıdy. Janýarlar 10 metrge júgirip, qaıta oralady. Jyl saıyn solaı. Olardy fermadan fermaǵa, aýyldan aýylǵa aıdaımyz, boldy. Basqa jol joq. Biz dıqan, ósimdik ósirýshi retinde egistik jerimiz – bıdaıdy qorǵaımyz, – deıdi aqmolalyq dıqan Nursultan Sopıev.
Janýarlardyń bul túrin saqtap qalý úshin memleket kóp kúsh jumsady. Biraq sharýalar onyń da shegi bolýy kerektigine senimdi.
Qazaqstandyq sarapshylar qoǵamy kıik sanyn qalaı retteýge bolatynyn uzaq oılady. Kóptegen usynystar da boldy. Tipti olardyń sanyn kóbeıtý ıdeıasy da boldy. Aqyrynda, Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligi dala bókenderiniń kóbeıýin retteýge ǵylymı negizdeme aldy.
Múıizderi men tuıaqtary
Aqyrynda olar dala bókenin etke paıdalanýdy uıǵardy. Shıkizat óńdeýmen 13 kásiporyn aınalysýy múmkin ekeni habarlandy. Olar táýligine 3700 basqa deıin qabyldap, etin bólshektep satamyz dep ýáde berip otyr.
Kıik popýlıatsııasyn retteýge múmkindik beretin bıologııalyq negizdeme týraly aıtatyn bolsaq, ony Qazaqstan Respýblıkasy Ǵylym jəne joǵary bilim mınıstrligi Zoologııa ınstıtýtynyń ǵalymdary daıyndaǵan. Olar jabaıy janýarlar popýlıatsııasyn turaqty basqarý salasyndaǵy Aýstralııa, Fınlıandııa, Kanada, AQSh, Ońtústik Afrıka jáne basqa elderdiń halyqaralyq tájirıbesine taldaý jasady.
Qujatty ázirleýshilerdiń biri Konstantın Plahovtyń aıtýynsha, 4 mıllıon popýlıatsııaly kıikterdiń 20-25 paıyzyn qaýipsiz joıýǵa bolady. Olardan et qana emes, dári-dármek óndirýge, terisin óńdeýge bolady.
– Bizdegi kıikter – tolyq paıdalanýǵa bolatyn resýrs. Birinshiden, onyń múıizderin farmatsevtıka salasynda qoldanýǵa bolady. Qytaılyqtar bizden satyp alýǵa yntaly. Keńes dáýirinde osy shıkizat arnaıy farmatsevtıkalyq, medıtsınalyq klınıkalyq synaqtardan ótip, tıimdiligin rastaǵan «Saıtorın» preparaty jasaldy. ıAǵnı, bul máseleni bizdiń farmatsevtıkalyq kompanııalar qolǵa alatyn bolsa, nege júzege asyrmasqa. Saıtorın gıpoksııaǵa qarsy ózin dáleldedi, baýyr qyzmetin jaqsartýǵa kómektesedi,-dedi ol.
Ǵalymnyń aıtýynsha, kıik kóptegen salalarda ekonomıkalyq paıda ákeletin ári jańartylatyn resýrs.
- Kıiktiń terisine kelsek, terisi jumsaq - odan joǵary sanattaǵy áıelder qolǵabyn jasaıdy. Ol tipti mýzykalyq aspap jasaǵanda da qoldanylady: fortepıano, roıal, akkordeon. Bul bylǵarynyń eń joǵary sanaty. Al ishki aǵzalarynan ıt pen mysyq sııaqty úı janýarlaryna azyq jasaýǵa bolady, - dedi QR Zoologııa ınstıtýtynyń bıotsenologııa jáne ańtaný zerthanasynyń meńgerýshisi Konstantın Plahov.
Ol keńestik kezeńdegi kıikterdi turaqty túrde kommertsııalyq óndirý tájirıbesin eske aldy. Sonda kıikterdiń eń kóp tirkelgen sany 1 mıllıon 200 myń boldy. Al 600 myńnan astamy óndirýge jiberildi. Jyl saıyn esepteýler júrgizilip, sonyń negizinde óndirý kórsetkishi belgilendi.
Árıne, mundaı ýtılıtarlyq kózqaras kóptegen janýarlar quqyǵyn qorǵaýshylardy renjitýi jáne syn týdyrýy múmkin. Biraq ǵalymdar kıikter azyq jetispeýshiliginen dalada bosqa qyrylǵansha, elge, halyqqa paıdasyn tıgizgeni durys ekenine senimdi. Eń bastysy - retteý protsesimen áýestenip ketpeý jáne kıikterdi qaıta quryp ketýden saqtaý.
Osyǵan deıin Batys Qazaqstanda kıik sanyn retteý jumysy qalaı júrgizilip jatqany týraly jazdyq.