Halyq esebinen paıda tabý joly — Smaıylov energetıka salasyndaǵy olqylyqtardy atady
ASTANA. KAZINFORM — Joǵarǵy aýdıtorlyq palatada energetıka salasyndaǵy memlekettik aýdıttiń qorytyndylary qaraldy.
Qazaqstanda elektr energetıkasy salasyndaǵy memlekettik saıasatty iske asyrý tıimdiligine júrgizilgen aýdıt aıaqtaldy. Onyń qorytyndylary Álıhan Smaıylovtyń tóraǵalyǵymen ótken Joǵarǵy aýdıtorlyq palatanyń otyrysynda qaraldy.
Aýdıtorlyq is-sharalar:
- Energetıka mınıstrligin;
- «Samuryq-Energo» AQ;
- «KEGOC» AQ;
- «Elektr energııasy men qýaty naryǵynyń qazaqstandyq operatory» AQ;
- «Jańartylatyn energııa kózderin qoldaý jónindegi qarjy-esep aıyrysý ortalyǵy» JShS jáne basqa da uıymdardy qamtydy.
Energetıka mınıstrliginiń derekteri boıynsha, Qazaqstanda 233 elektr stantsııasy jumys isteıdi. Degenmen respýblıka boıynsha elektr energııasyna suranystyń 78%-y jylý elektr stantsııalarynyń esebinen qamtamasyz etiledi. Gaztýrbınalyq stantsııalardyń energııa óndirisi artyp, olardyń úlesi 9,6%-ǵa jetti. Gıdroelektr stantsııalarynyń jalpy elektr energııasyn óndirýdegi úlesi shamamen 8,5%-dy, al jańartylatyn energııa kózderiniń úlesi 3,9%-dy quraıdy.
Joǵary aýdıtorlyq palatanyń aýdıt qorytyndysynda óńirlerde energııa óndirý men tutyný arasynda teńgerimsizdik bary atap ótildi. Qýattardyń basym bóligi soltústik aımaqta ornalasqan, al tutyný kóleminiń tórtten biri ońtústikke tıesili. Jalpy tek Pavlodar, Shyǵys Qazaqstan jáne Soltústik Qazaqstan oblystary ózin-ózi tolyq qamtamasyz etip otyr. Energetıka salasyndaǵy negizgi problemalardyń biri — salanyń damýy úshin belgilengen josparlar men is-sharalardyń oryndalmaýy. Atap aıtqanda, tarıf saıasatynyń ashyqtyǵyn qamtamasyz etý, aktıvterdi jańǵyrtý jáne t. b.
Sala áli de sheteldik jabdyqqa táýeldi. Elektr energııasyna suranys artyp keledi, al generatsııalyq stantsııalar tozyp jatyr. Kóbi keńes zamanynan beri jumys isteıdi. Olardyń ónimdiligi tómendep, apat táýekeli artyp keledi. Jalpy eldegi barlyq energııa óndirýshi qýattardyń tozý deńgeıi 55%, al elektrmen jabdyqtaý jelileriniń tozý kórsetkishi 76%-ǵa jetken.
Salada shamamen 4,5 myń maman jetispeıdi. Negizgi sebepteri — jastardyń qyzyǵýshylyǵynyń tómendigi jáne jalaqynyń azdyǵy.
Energetıka mınıstrliginde elektr energııasyn óndirý men ótkizýge ketken shyǵyndardy monıtorıngteý fýnktsııasy joq. Bul energııa kompanııalary úshin shekti tarıfterdiń negizdiligine áser etedi. Aýdıt shekti tarıfterge, qýat pen teńgerýshi naryqtaǵy tarıfterge qatysty kemshilikterdi anyqtady. Elektr stantsııalary úshin tarıfter jarııa tyńdaýsyz bekitiledi, al smetalar men esepter jarııalanbaıdy.
«Elektr energııasy men qýaty naryǵynyń qazaqstandyq operatory» AQ (KOREM) teńgerimdeýshi elektr energııasyn satyp alý-satý boıynsha esep aıyrysý ortalyǵy retinde belgilengen. Biraq bul operatsııalar aqparattyq qaýipsizdik boıynsha testileýden ótpegen jáne ónerkásiptik paıdalanýǵa engizilmegen baǵdarlamalyq qamtý arqyly avtomatty túrde júzege asyrylady. Teńgerimdeýshi naryqtaǵy tarıfter keıbir mándi tańdaýda tańdaýshylyq pen sýbektıvtilikke jol beretin formýlalar negizinde bekitilgen. Nátıjesinde tarıf 34,7 mlrd teńgege negizsiz arttyrylyp, bul shyǵyndy túpkilikti tutynýshylar ótegen.
Elektr energııasy naryǵynda provaıderlerdiń sany artyp keledi. Qazir olardyń sany 18 zańdy tulǵaǵa jetken. Olardyń qyzmet quny rettelmeıdi, al jetkiziletin elektr energııasynyń kólemi men baǵasy sharttyq qatynastarǵa negizdelgen. Bul tutyný men óndirýdiń naqty kólemderin jasyrýǵa múmkindik berip, naryqtyń ashyqtyǵyna nuqsan keltiredi. Tek 2024 jyldyń ózinde provaıderler naryq operatorlaryn aınalyp ótip, 187 uıymnan 13,7 mlrd kVt*saǵ elektr energııasyn (shamamen 200 mlrd teńge) satyp alǵan jáne taratqan. Sondaı-aq maınerlerdiń biryńǵaı satyp alýshy «Jańartylatyn energııa kózderin qoldaý jónindegi qarjy-esep aıyrysý ortalyǵy» JShS-ny aınalyp ótip, syrtqy kompanııalardan teńgerimdeýshi jetkizýshi arqyly elektr energııasyn satyp alǵany anyqtaldy. 2024 jyldyń ózinde olar 901 mln kVt*saǵ (shamamen 13 mlrd teńgeden astam) energııa tutynǵan. Otyrysta Joǵary aýdıtorlyq palata tóraǵasy Álıhan Smaıylov bul máselege erekshe nazar aýdardy.
— Eń aldymen, Energetıka mınıstrligi tarapynan óndiris kólemine, tutynýǵa jáne naqty tarıfterge monıtorıng júrgizilýi tıis. Aýdıt derekterine sáıkes maınerler Biryńǵaı satyp alýshyny aınalyp ótip, 1 mlrd kVt*saǵ-qa deıin elektr energııasyn tutynyp otyr. Energııa tapshylyǵy jaǵdaıynda maınerlerdiń elektr qýatyn osylaı baqylaýsyz tutynýyna qalaı jol berýge bolady? , — dedi Álıhan Smaıylov Energetıka mınıstrliginiń ókilderine.
Mınıstrlik ókilderi maınerlerge qatysty qajetti lıtsenzııalaý mehanızmderi ázirlengenin atap ótti.
— Lıtsenzııalaý — bir másele. Olar energııany provaıderler arqyly rettelmeıtin baǵamen satyp alady. Saldarynan shyǵyndar tutynýshylarǵa júktelip jatyr. Balanstyq provaıderlerdiń sany artyp keledi. Bul — halyq esebinen esh qıyndyqsyz paıda tabýdyń joly. Al sizder buǵan jol berip otyrsyzdar. Baqylaýdyń tıimdi mehanızmderi joq, — dedi Joǵary aýdıtorlyq palata tóraǵasy.
Naryqty tereń zerttemeý jáne marketıngtik zertteýler júrgizbeý saldarynan «KEGOC» AQ-ǵa 4 joba boıynsha merdigerler jabdyqty 2-3 ese qymbat baǵamen jetkizgen. Jalpy artyq shyǵyn 2,2 mlrd teńge.
Sońǵy 10 jylda «Samuryq-Energo» AQ toby nebári 4 jańa jobany iske asyrǵan. Bul 2024 jyly bekitilgen Damý strategııasy boıynsha aldaǵy 10 jylǵa josparlanǵan 25 jobanyń iske asyrylýyna kúmán týdyrady. Toqtatylǵan jobalarǵa baılanysty «Samuryq-Energo» AQ-nyń tıimsiz shyǵyndary 199 mlrd teńgeni quraıdy. Eń irileri: Balqash JEO qurylysy — 102 mlrd teńge, Ekibastuz GRES-2-niń № 3 energoblogy — 61,2 mlrd teńge.
Jalpy aýdıt nátıjesi boıynsha anyqtalǵan qarjylyq zań buzýshylyqtar 66 mln teńge boldy. Bıýdjet qarajatyn tıimsiz josparlaý 9,5 mlrd teńgeni, qarajat pen aktıvterdi tıimsiz paıdalaný 104,7 mlrd teńgeni qurady. Barlyǵy 72 rásimdik jáne 35 júıeli buzýshylyq tirkeldi.
Osyǵan deıin Álıhan Smaıylov «108 jastaǵy» sıyrǵa sýbsıdııa tólengenin rastaǵanyn jazǵanbyz.