Ǵylym óńirdiń damýyna qyzmet etýi kerek – tarıhshy Aqan Ońǵaruly

PETROPAVL. QazAqparat – Soltústik Qazaqstan oblysynda mamandardyń aldynda ǵasyrǵa jýyq jınalyp, biraq birizdilenbegen arheologııalyq murany zertteý mindeti tur. Joba eki jylǵa shaqtalǵan. Іske asyrýǵa Manash Qozybaev atyndaǵy Soltústik Qazaqstan ýnıversıteti, SQO tarıhı-mádenı murany qorǵaý, qalpyna keltirý jáne paıdalaný jónindegi memlekettik ınspektsııa, SQO tarıhı-ólketaný mýzeıi jáne Á.Marǵulan atyndaǵy arheologııalyq ınstıtýt qatysady. Osyǵan oraı QazAqparat tilshisi Á.Marǵulan atyndaǵy arheologııalyq ınstıtýtynyń dırektory, tarıhshy Aqan Ońǵarulynan aýqymdy joba aıasynda qandaı jumys atqarylatynyn bildi.

Aqan Ońǵarulynyń aıtýynsha, 2023-2024 jyldarǵa arnalǵan joba tórt baǵyt boıynsha iske asyrylady.

Birinshisi – Soltústik Qazaqstan ýnıversıteti bazasynda arheologııalyq mamandardy daıarlaý.

«Arheologııa – qolǵa kúrek ustap qazý emes, ol keshendi ǵylym - arheozoologııa, topyraqtaný, geologııa sııaqty salalardy zertteý barysynda qamtıdy. Sondyqtan jastar jan-jaqty bilim alyp shyǵady.

Bul olardyń bolashaqta kóptegen salada jumys isteýine múmkindik ashady, ıaǵnı, tek qana tarıhshy-arheolog qana emes, aıasy tar eńbegi joǵary baǵalanatyn mamandyq ıesi bola alady.

Ekinshisi – SQO-daǵy mádenı-tarıhı eskertkishter tolyq málimetter bazasynyń tolyq elektrondy nusqasyn jasap shyǵý.

Sol boıynsha jergilikti jerlerde eskertkishterdi saqtaý men qorǵaýǵa qatysty ınspektsııamen birlese jumys isteımiz.

Nátıjesinde 2 jyl ishinde SQO-da bar eskertkishterdiń tolyq tizimin jasaý oıymyzda bar.

ıAǵnı osy kúnge deıin zerttelgen eskertkishterdiń arhıvtik qujattaryn retke keltirý, taldaý, júıeleý.

Qorytyndysy retinde tas dáýirindegi nemese Orta ǵasyrdaǵy Soltústik Qazaqstan oblysy degen eńbekter paıda bolýy tıis.

Jumys barysynda ushý apparattaryn - dron qoldanamyz, bul jergilikti jerdi skanerleýge múmkindik beredi. Osy keshendi jumystyń bir baǵytynyń nátıjesinde, eskertkishterdi túgendeımiz, olardyń árqaısysyna pasport, esep kartasyn jasap, SQO tarıhı-mádenı murany qorǵaý, qalpyna keltirý jáne paıdalaný jónindegi memlekettik ınspektsııasyna tapsyramyz. Olar bul eskertkishterdiń saqtalýyn, buzylmaýyn baqylaýǵa alady», - deıdi Aqan Ońǵaruly.

Tarıhshynyń aıtýynsha, aldymen, árıne, qordaǵy materıaldar saralanady. Olardyń barlyǵy kartaǵa engiziledi, tas dáýirinen bastap orta ǵasyr kezeńi qamtylmaq.

Bul bolashaqta shyǵatyn arheologııalyq ekspedıtsııaǵa baǵytty tańdaýǵa kómetesedi.

Nátıjesinde mamandar qaı jerde ne bar ekenin, qaı aýdanda qandaı eskertkish saqtalǵanyn, nege basymdyq berý qajettigin aldyn ala bilmek.

«Biz qandaı eskertkishterimiz bar ekenin bilmeıinshe, ári qaraı jumys isteý múmkin emes. Keshendi zertteý bolǵandyqtan eskertkishterdi jergilikti ýnıversıtettegi zerthanalardy iske qosa otyryp, jańa ádispen pánaralyq zertteýler júrgize, basqa dáýir eskertkishterin tabý oıymyzda bar. Osylardy taýyp, bazasyn jasap, kelesi kezeńge kóshemiz. Qandaı eskertkishterdi zertteımiz, ol Qazaqstan tarıhyna ne beredi? Osyndaı maqsatta jumys istemekpiz», - deıdi ınstıtýt dırektory.

Al úshinshi baǵyt boıynsha SQO-da 4-5 arheologııalyq ekspedıtsııa jasaqtalmaq. Osy joba aıasynda baǵyt belgili boldy. Bıyl negizinen óńirdiń batys, ońtústik-batys aýdandary qamtylmaq, ol – Ǵabıt Músirepov atyndaǵy aýdan, Tımırıazev aýdany jáne basqalary.

«Tórtinshi úlken másele – biz arheolog bolǵandyqtan, SQO-da úlken tarıhy bar, 60 jyl úzbeı jumys istegen arheologııalyq ekspedıtsııanyń murasyn ári qaraı jalǵastyrý. Jádigerlerdiń mýzeı qorynda shań basyp jatpaýyn, olardy jańa zamanaýı ádis negizinde basqa ǵalymdardy tarta otyryp, ekinshi dem berý.

ıAǵnı SQO tarıhı-ólketaný mýzeıimen jumys isteý, ol jerde 300 myńnan astam qor bar. Oǵan biz kásibı arheologtardy tarta otyra jumys isteımiz. Olardyń ishinde biregeı jádigerler bar. Bul, árıne, bir-eki jyldyq jumys emes, bes jylda atqarylady dep josparlap otyrmyz.

Jumysqa ár salanyń mamandary engen. Jalpy fılıaldyń shtaty 6 adamnan turady. Biraq, bizdiń ınstıtýtta 117 qyzmetker bolsa, onyń barlyǵyn SQO-nyń murasyn zetteý úshin jumyldyramyz, kerek bolsa aıasy tar mamandyqtardy da shetten tartamyz.

Ǵylym bir bólek bolmaýy kerek, ǵylym – óńirdiń damýyna jumys isteýi qajet. Ol degen ekonomıkasy, týrızmi, ınfraqurylymy jáne taǵy basqalary. Qazir, máselen jurt bul óńirde tek Botaı qonysyn ǵana biledi.

Sondyqtan basqa qandaı eskertkish bar, olardy ashqan jaǵdaıda, mýzeılendirgen jaǵdaıda oǵan týrıst bara ma, joq pa? Ǵylymı-negizdeý bizdiń jumys, qalǵan iske asyrý, halyqqa taratý – jergilikti atqarýshy bıliktiń sharýasy», - deıdi Aqan Ońǵaruly.

Tarıhshynyń aıtýynsha, SQO-da arheologııalyq murany zertteýde atqaratyn jumys óte kóp.

Ǵasyrǵa jýyq ýaqytta jınalǵan jádigerlerdiń barlyǵyn zamanaýı ádis – geoaqparattyq tehnologııalar, pánaralyq zertteýler boıynsha retke keltirý qajet.