ǴUMAR QARASh
Jastaıynan jetim qalyp, aǵaıyn-týystarynyń qamqorlyǵymen aýyl moldasynan oqyp, saýat ashady. Keıinnen Ýfa qalasyndaǵy joǵary dinı bilim beretin medresesinde oqyǵan. Keıbir derekterde Ystambulda oqyp bilim alǵan.
Aqyn óleń-tolǵaýlarynda, kósemsózderi men maqalalarynda zaman, ómir, din-sharıǵat, tabıǵat, mahabbat, taǵy basqa máseleler týraly tolǵanady, patsha úkimetiniń otarlaýshylyq saıasatyn, jergilikti ákimderdiń eki júzdiligin synap, halyqqa adal qyzmet etýge úndeıdi. Óz tili men mádenıetin saqtaı otyryp, ǵylym, bilimge umtylýdy, mádenıetti elderden úlgi alýdy nasıhattaǵan.
1902 jyldan óz aýylynda bala oqytqan. 1911-1913 jyldary «Qazaqstan» gazetiniń jumysyna at salysqan. Sol jyldary Orynbor qalasynda, Sháńgereı Bókeevtiń qamqorlyǵymen, el aýzynan jınaǵan ádebı muralardy qurastyryp, «Shaıyr», «Kóksilder» atty eki jınaq jarııalaǵan.
Ǵumar Qarashtyń «Bala tulpar, «Qarlyǵash», «Týmysh», «Aǵatulpar», «Turymtaı» dep atalatyn bes poezııalyq, «Oıǵa kelgen pikirlerim», «Órnek», «Bádel qajy» deıtin úsh zertteý kitaby jaryq kórgen.
Ǵumar Qarash 1917 jylǵy Aqpan tóńkerisinen keıin uıymdasqan «Alash» partııasyna, Alashorda úkimetine úlken úmitpen qarap, «Alashtyń azamattaryna», «Neden qorqam?», «Kún týdy» atty arman men úmitke toly óleńderin jarııalaıdy. 1917 jylǵy mamyrda Ordada ótken Bókeı qazaqtarynyń jalpy sezine, sol jyly 5-13 jeltoqsanda Orynborda ótken 2-jalpyqazaq sezine qatysyp, baıandama jasaıdy.1918 jyly Ordadaǵy pedagogıkalyq tehnıkýmda sabaq beredi. Bókeı gýbernııalyq atqarý komıteti muǵalimderiniń 1-sezine (24qyrkúıek, 1918 jyl), 1918-1920 jyldary ótken Bókeı gýbernııalyq atqarý komıteti keńesteriniń 1-, 2-, 3-, 4-sezderine delegat bolyp qatysqan.
1919 jyly Bókeı gýbernııalyq atqarý komıtetinde qyzmet isteıdi, kommýnıstik partııa músheligine ótedi. Qazaqtyń tuńǵysh pedogogıkalyq jýrnaly «Muǵalimge» basshylyq etip, sol jýrnalda «Pedagogıka» atty eńbegin jarııalaıdy. 1920 jyly Bókeı gýbernııalyq atqarý komıtetinde bólim basqarǵan. 1921 jylǵy 12 sáýirde Qunanshapqan degen jerde qaraqshylar qolynan qaza tabady.
Ǵumar Qarash - HH ǵasyrdyń bas kezindegi «Qazaq durystyǵy», «Qazaqstan», «Aıqap», «Durystyq joly», «Shora», «Abaı» sııaqty gazet, jýrnaldarda «Bul qaı zaman?», «Tirishilik talasy», «Tánsiz jan joq», «Jastarǵa», «Árıne kúneltý kerek», «Ult jáne týǵan el», «Áser», «Qazaqtar haqynda», «Zań máselesi», «Júgensizdik adamǵa jol ma edi?», taǵy basqa maqalaryn jarııalaǵan.
Ǵumar Qarash shyǵarmalaryn «Ǵumar Qarash balasy», «Ǵumar Qarashuly», «Ahýnd Ǵumar Qarashuly», «Ǵumar ál-Qarashı», «Bókeı eliniń balasy», «Ǵumar Qarash», «Ǵ.Q», «Ǵ.Mushtaq», «Ǵabdolla Mushtaq», «Orazaqaı», «Qazaqaev», «Ǵumar Qarashev» degen esimdermen jarııalap otyrdy.
Ǵumar Qarash shyǵarmalary qazaq tilinde mektep oqýlyqtarynda, orys tilinde jaryq kórgen «Qazaq poezııasynyń antologııasy» (1958) men «Qazaqstan aqyndary» (1978) jınaǵynda, merzimdi baspasóz betterinde jarııalanǵan.
Óleń, tolǵaýlary men fılosofııalyq oı-tolǵamdary jáne áńgime, maqalalary 1994 jyly jaryq kórdi («Zamana», Almaty, «Ǵylym» baspasy, 1994).
Derek kózi:
Qazaqstan ulttyq entsıklopedııasy 3 tom