Grýzııa Qazaqstannan ınvestıtsııa tartýǵa múddeli
Týrızmnen túsken rekordtyq tabys jáne jańa jobalar
Ulttyq týrızm ákimshiliginiń baspasóz qyzmeti málimetine qaraǵanda, 2022 jyldyń qarashasynda Grýzııanyń týrıstik sektory 2021 jylǵy pandemııa kezeńinen (183 paıyzdan joǵary) ǵana emes, sonymen birge tipti indetke deıingi sońǵy jylmen salystyrǵanda 0,2 paıyzdan astam joǵary kiristilikke qol jetkizdi. 2022 jyldyń qańtarynan qazanyna deıingi aralyqta Grýzııanyń týrıstik sektordan alǵan tabysy 2,85 mlrd dollardy qurap otyr.
Ótken jyldan beri Grýzııanyń Qara teńiz jaǵalaýynda, Batýmı mańynda damyp kele jatqan eń qomaqty týrıstik joba – Batýmı tusynda palma tárizdi jasandy aral qurylysy. Bul úshin Ambassador Batumi Island kompanııasyna 90 gektarǵa jýyq teńiz aıdyny berilgen. Aralda júzge jýyq vılla men 500 bólmeli qonaq úı ornalaspaq. Sondaı-aq, ol jerde saýda ortalyqtary, akvapark, ıahta klýby, oqý oryndary, jaǵalaý salynady. Quny 100 mıllıon dollarlyq joba memlekettik mártebe alady, ıaǵnı erekshe mańyzǵa ıe bolmaq.
Grýzııa týrızmin damytyp júrgen qazaqstandyqtar
Grýzııada qazaqstandyq kapıtal salynǵan 120-dan astam kompanııa tirkelgen. Olar negizinen týrızm, qonaqúı, logıstıka, jyljymaıtyn múlik jáne qurylys salalarynda jumys isteıdi. Degenmen, Grýzııanyń týrıstik salasyndaqyzmet kórsetip júrgen qazaqstandyq bıznesmenderdiń sany az. Olar osy salada shaǵyn kásipkerlikpen aınalysady. Biraq týrızm ekonomıkanyń eń qarqyndy damyp kele jatqan salasy retinde mega masshtabtaǵy ınvestıtsııalardy qajet etpeıdi.
Óskemen qalasynan Grýzııaǵa barǵan jas bıznesmen Málıka Ahmedjanova Tbılısıde týrıstik bıznespen aınalysady. Ol Grýzııada bıznes júrgizýdiń oń jáne teris jaqtaryn aıtyp berdi.
«Basty sebep desek, múmkin, birinshi orynda qarapaıym grýzın halqynyń qazaqtarǵa degen aq nıetti kózqarasy men sybaılas jemqorlyqtyń joqtyǵy shyǵar. Bul jerde polıtsııa qyzmetkerleriniń aldynda qorqynysh sezimi bolǵan emes. Birde dosymmen birge kólikpen kele jatqanymda bizdi toqtatyp, tekserdi. Sypaıy túrde kólikte neni aýystyrý kerektigin túsindirip, sát-sapar tiledi. «Aıyppul jazyp beremiz, osy jerde shesheıik», degendeı eshteńe bolǵan joq. Bul men úshin eseńgireterlik jaıt boldy. Munda bıznes júrgizý de ońaıyraq, qaǵazbastylyq joq. Jeke kásibińdi ashý óte ońaı. Barlyǵy qarapaıym – Ádilet úıine kiresiń, 10 mınýt, boldy. Buǵan qosa, sybaılas jemqorlyq joq. Oǵap tap bolyp kórmedik. Grýzın, aǵylshyn tilderin bilgen jón. Bazarda Qazaqstannan ekenimdi bilgende bir zattardy tegin bergen kezder de boldy. Ázerbaıjandar qazaqtarmen kezdeskende qýanady. Bizdiń tilimiz ázerbaıjan tiline óte uqsas eken. Bazarda qazaqsha bir sózdi estigendikten ǵana jeńildik jasaǵan jaǵdaı boldy», - dedi Málıka Ahmedjanova.
Degenmen, ol Grýzııada ómir súrýdiń teris jaqtaryn da atap ótti.
«Mundaǵy bank júıesi Qazaqstandaǵydaı jaqsy damymaǵan. Ortalyq jylytý júıesi joq, keıbir páterlerde jaı kondıtsıoner ǵana bar. Sońǵy ýaqytta páterdi jalǵa alý da aıtarlyqtaı qymbattap (2023 jyly – red. eskertpesi) ketti. Ótken qysta Tbılısıde eki bólmeli páterdi 350 dollarǵa jaldaǵan edik. Al qazir qala ortalyǵynda 800 dollardan tómen baǵaǵa páter taba almaısyń», - dedi Grýzııa astanasynda bir jyl turyp jatqan qazaqstandyq kásipker.
«Kez kelgen basqa eldegideı Grýzııada da sybaılas jemqorlyq bar. Biraq bul qoǵamnyń aýqatty, bılik basyndaǵy múshelerine qatysty. Sonymen qatar memleket halyqaralyq mýltıkorporatsııalarmen jumys isteýge jumyldyrylǵannan keıin shaǵyn jáne orta bıznes elde kedergisiz jáne eshqandaı parasyz jumys isteı alady. Buǵan Grýzııada tabysty damyp kele jatqan kóptegen kórneki bıznes-úlgiler jáne sheneýnikterdiń para alýymen baılanysty faktilerdiń joqtyǵy dálel», - deıdi sarapshy Aleksandra Erlanger.
Sheteldik ınvestıtsııalardyń rekordtyq kólemi
2022 jyly Grýzııaǵa tikeleı sheteldik ınvestıtsııalardyń kólemi rekordtyq deńgeıge, tarıhı maksımýmǵa jetti jáne 2 mlrd dollardan asty. Aldyn ala baǵalaýǵa sáıkes, 2022 jyly Grýzııaǵa tikeleı sheteldik ınvestıtsııalardyń kólemi 2021 jylǵy naqtylanǵan derektermen salystyrǵanda birden 61,1 paıyzǵa ósti.
Tikeleı sheteldik ınvestıtsııalardyń kózi negizinen Eýropalyq odaq elderi boldy. Olarǵa el ekonomıkasyna quıylǵan ınvestıtsııalardyń jartysyna jýyǵy tıesili. Atap aıtqanda, Eýropalyq odaqtyń ınvestıtsııalary eki eseden astamǵa ósip, 859,6 mıllıon dollarǵa jetti. Bul Grýzııaǵa quıylǵan tikeleı sheteldik ınvestıtsııalardyń jalpy kóleminiń 43 paıyzyna teń.
Bul el Qazaqstan kásipkerleri úshin de tartymdy. Degenmen, Qazaqstan ınvestorlary bul tizimde kósh bastap turǵan joq. Tipti, alǵashqy bestikke de kirmeıdi.
Grýzııa ekonomıkasynyń tartymdylyǵy nede ?
Qazaqstan Respýblıkasynyń Grýzııadaǵy qurmetti konsýly Georgıı Djahýtashvılı 2021 jyly qazaqstandyq kapıtal Grýzııada bank, port, munaı jáne áýe kompanııalarǵa salynǵanyn aıtady. Munan keıin kóbinese jyljymaıtyn múlikke nemese basqa orta bızneske aqsha salatyn kóptegen jeke tulǵa da bar.
Grýzııa Premer-Mınıstri Iraklıı Garıbashvılı ekonomıkanyń sheteldik ınvestorlar úshin tartymdylyǵyn eldegi saıası turaqtylyqpen baılanystyrady. Saıasatker óz eliniń bıýdjet ashyqtyǵy boıynsha álemde birinshi orynda turǵanyn eske salyp ótti. Qazaqstandyq ınvestorlar úshin ınvestıtsııa salýǵa bolatyn sektorlar tiziminde týrızm kólik pen logıstıka salalarynan tómen tur.
Georgıı Djahýtashvılı Grýzııa Qazaqstan úshin eń aldymen logıstıkalyq múmkindikteri, sondaı-aq salyq salý, sybaılas jemqorlyqtyń tómen kórsetkishi jáne is júrgizýdeǵi yńǵaılylyǵy turǵysynan óte mańyzdy jáne tartymdy el dep sanaıdy.
Bul elimiz úshin Grýzııanyń paıdalanylmaǵan áleýetin kórsetedi.
«Jalpy, Grýzııa tranzıttik el retinde úlken áleýetke ıe. Buǵan ásirese erkin saýda týraly kelisim múmkindik berip otyr. Bizge ózimizdi halyqaralyq logıstıkalyq hab turǵysynda tanytý, dáliz úlgisindegi ótkizýshi úlgisi qyzmetinen hab qyzmetine kóshý qajet. Bul da Qazaqstannyń qyzyǵýshylyǵyn týdyrary sózsiz. Qazaqstan Qytaıdan Eýropaǵa deıin sozylyp jatqan zamanaýı Jibek jolynyń qatysýshysy ekendigi belgili. Biz azııalyq jáne qytaılyq kompanııalar Grýzııa arqyly Eýropaǵa jáne keri baǵytta júk tasymaldaǵanyn qalaımyz. Eýropa da, Azııa da – óte jaqsy ósip kele jatqan naryq. Jáne de soǵan oraı Qazaqstansyz, Ázerbaıjansyz, osynaý búkil tizbekke qatysatyn eldersiz ony jasaý múmkin emes. Tipti maqsatqa saı kelmeıdi. Sondyqtan seriktestik qarym-qatynasty tereńdetý óte mańyzdy. Al ol únemi sol baǵytta jumys isteýdi jáne jaqsarta túsýdi talap etedi», - dedi Georgıı Djahýtashvılı.
Grýzııada «Batýmı munaı termınaly», «Batýmı teńiz porty», «Rompetrol» (100 paıyz aktsııasy Qazaqstannyń «QazMunaıGaz» ulttyq kompanııasyna tıesili halyqaralyq munaı kompanııasy»), «Halyq bank Grýzııa», «Eır Astana» áýe kompanııasynyń ókildigi syndy birqatar iri qazaqstandyq kompanııa jumys isteıdi.
«Batýmı teńiz porty» men «Rompetrol» Grýzııa naryǵynda 10 jyldan astam ýaqyttan beri jumys isteıdi jáne iri jumys berýshi ári salyq tóleýshi sanalady. Máselen, «Rompetrol Georgia» Grýzııanyń munaı ónimderin satý naryǵynyń shamamen 21 paıyzyna ıelik etedi.
Aıta keterligi, Qazaqstan Grýzııaǵa shıki munaı, munaı ónimderi, astyq, alıýmınıı, ferroqorytpalar men relster eksporttaıdy. Al Grýzııadan sharap, sháı, tabıǵı nemese jasandy mıneraldy sýlar, temir jol júk nemese tramvaı vagondaryn ımporttaıdy.
Sheteldik ınvestorlar qandaı qıyndyqtarǵa tap bolady?
Georgıı Djahýtashvılı sheteldik ınvestorlar úshin qıyndyqtardyń da bar ekendigin atap ótedi. Onyń aıtýynsha, tym kóp problema qordalanyp qaldy. Olardyń keıbireýleri sot júıesine, keıbireýleri memlekettik bıýrokratııaǵa jáne basqa sebepterge baılanysty uzaqqa sozylǵan.
«Qoldaý qajet. Sonda qazaqstandyq kapıtal tipti úsh ese artýy múmkin», - dep atap ótedi ol.
Qazaqstannyń Grýzııadaǵy Elshisi Baýyrjan Muhamedjanov otandyq BAQ-ta kóterilgen máselelerdi sheshýdiń memleketaralyq tetikteri týraly aıtty.
«Ózara tıimdi ekonomıkalyq jáne ınvestıtsııalyq qatynastardy damytý úshin barlyq jaǵdaılar jasalǵan. Saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq jónindegi úkimetaralyq komıssııa jumys isteıdi. Qomaqty sharttyq-quqyqtyq baza (70-ten astam qujatqa qol qoıylǵan) bar. Mádenı-gýmanıtarlyq yntymaqtastyq tabysty júzege asyrylýda», - dedi Elshi.
Ol Qazaqstan men Grýzııa aýmaǵy arqyly Shyǵysty Batyspen baılanystyratyn iri transkontınentaldy kólik dálizderi ótetinin atap ótti. Onyń paıymynsha, TRASEKA aıasynda jumysty jalǵastyrý, Aqtaý jáne Batýmı porttaryn paıdalana otyryp, Qazaqstan men Grýzııa arasynda júkterdi tasymaldaýdy júzege asyrý qajet.
«Elderimiz Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵytyn damytý aıasynda belsendi yntymaqtasýda. 2017 jyldyń sońynda «Baký-Tbılısı-Kars» temirjol dálizi iske qosyldy. Bul bizdiń elder arqyly Eýropadan Ortalyq Azııa men Qytaıǵa, sondaı-aq keri baǵytta tranzıttik tasymaldardy edáýir arttyrýǵa múmkindik beredi», - dedi Baýyrjan Muhamedjanov.
Dıplomattyń atap ótýinshe, aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy yntymaqtastyqty damytýda da mol áleýet bar.
«Qazaqstandyq astyq óndirýshiler Grýzııaǵa jáne Grýzııanyń tranzıttik áleýetin eskere otyryp, Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵytymen basqa elderge astyq eksportynyń kólemin ulǵaıtýǵa daıyn. Sondaı-aq, qazaqstandyq isker toptardyń Grýzııa ekonomıkasyna, atap aıtqanda qurylys pen týrıstik sektoryna ınvestıtsııa salýǵa úlken áleýeti ári qyzyǵýshylyǵy bar», - dedi Qazaqstan Elshisi.
Qazaqstandyqtar Grýzııaǵa emin-erkin jete alady
Qazaqstannan Grýzııaǵa kóptegen áýe reısimen jetip, keri qaıtýǵa bolady. 2021 jyldyń basynan bastap turaqty tikeleı áýe reıster jańartyldy. Jańadan Kýtaısı baǵyty ashyldy. Bul Qazaqstannan keletin týrıstik aǵynnyń artýyna jáne bıznes-baılanystardyń jandanýyna yqpal etti.
Air Astana áýe kompanııasy aptasyna úsh ret «Almaty – Tbılısı – Almaty», sondaı-aq «Almaty – Batýmı – Almaty» baǵyttarynda turaqty reısterdi júzege asyrady. Sonymen qatar SCAT áýe kompanııasy aptasyna bir ret «Aqtaý – Tbılısı – Aqtaý» baǵyty boıynsha turaqty reısterdi oryndaı bastady. FlyArystan áýe kompanııasy «Aqtaý – Kýtaısı», «Atyraý – Kýtaısı», «Shymkent – Kýtaısı» baǵyttary boıynsha turaqty reısterdi júzege asyrady.
Grýzııada Qazaqstan azamattary úshin 365 kúnge deıin vıza talap etilmeıdi. Al Grýzııa azamattary Qazaqstanda 90 kúnge deıin vızasyz júre alady.
