Ǵylymda aýyzbirlik asa mańyzdy – Kenjehan Matyjanov

ASTANA. KAZINFORM – Keshe elimizdiń ǵylymı qaýymdastyǵy tarıhı sheshim qabyldady. Budan bylaı Qazaqstanda bir ǵana Ulttyq ǵylym akademııasy jumys isteıdi. Bul ózgeris ǵylymǵa ne beredi? Ǵalymdar úshin qandaı jańa múmkindik ashylady? Kaz.inform.kz tilshisi M.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń dırektory, fılologııa ǵylymynyń doktory, akademık Kenjehan Matyjanovtan osy máselege oraı jedel suhbat aldy.

— Kenjehan Іslámjanuly, keshe elimizdiń ǵylymı keńistiginde mańyzdy, tipti tarıhı oqıǵa boldy desek artyq aıtpaspyz. Akademıkterdiń jalpy jınalysynyń sheshimimen qoǵamdyq birlestik jabylyp, endi elde bir ǵana Ulttyq ǵylym akademııasy qaldy. Degenmen, keıbir azamattar muny «Ǵylym akademııasy jabylypty» dep qate túsinip qalǵan sııaqty. Keshegi jınalystyń mańyzy qandaı, sizder qabyldaǵan sheshimniń máni nede? 

— Iá, keshe shynymen de mańyzy úlken tarıhı oqıǵa boldy. Qoǵamdyq birlestik retinde tirkelgen Ulttyq ǵylym akademııasynyń quramyndaǵy tájirıbeli, tanymal ǵalymdar biraýyzdan sheshim qabyldap, Prezıdent janyndaǵy memlekettik Ulttyq ǵylym akademııasynyń quramyna ótti. Bul — bir akademııanyń jabylyp, ekinshisiniń ashylýy emes. Bul — ǵylymdy uıymdastyryp, ony memlekettik qamqorlyqqa alý jónindegi Memleket basshysynyń strategııalyq sheshimine sáıkes jasalǵan mańyzdy qadam. ıAǵnı, osy máselege keńirek qarap, ony tek qurylymdyq turǵydaǵy emes, ulttyq múdde deńgeıinde jasalǵan qadam dep qaraý kerek. 

Bolashaqta ǵalymdardyń jumysyn memlekettik turǵyda josparly túrde nátıjeli júzege asyrýǵa múmkindik jasaıtyn úlken shara bolady dep esepteımiz. Keshe akademııa músheleri osyny ashyp aıtty. Barlyǵy rızashylyq bildirip, qoldaý kórsetti. 

Sol sebepti, atalǵan sheshimdi tek birjaqty, «myna akademııa jabylyp qalypty, ana akademııa qaıtadan qurylyp jatyr» degen turǵyda qaraýǵa bolmaıdy. Bul — tek formaldyq ózgeris emes, ǵylymnyń mazmuny men baǵytyn jańasha uıymdastyrýdyń basy.

— Qoǵamdyq birlestik jabylǵan soń, onyń músheleri búgin Prezıdent janyndaǵy Ulttyq ǵylym akademııasynyń quramyna ótti. Akademııa irilenip, onyń áleýeti artty deı alamyz ba?

— Osyndaı sheshimdi Ulttyq ǵylymı akademııanyń burynǵy akademıkteri burynnan kútken edi. Muny túptiń túbinde, ǵylymnyń damýyna, kórkeıýine, memlekettik múddege jumys isteýge yqpal etetin úlken sheshim dep esepteý qajet. 

Árıne, ǵylym degen — akademııa quramynda jumys isteý emes, bul — asa tereń jaýapkershilikti, baıyptylyqty qajet etetin sala. Kóptegen ǵylymı jańalyq pen iri jetistikter akademııa músheliginsiz de júzege asady. Biraq, dál osy sheshim — ǵalymdarǵa degen memlekettik qamqorlyqtyń artýy turǵysynan óte mańyzdy. Bul — ǵalymdardyń eńbegin baǵalaý, mártebesin arttyrý jolyndaǵy naqty qadam. 

«Akademııa ǵalymdarǵa ne beredi?» degen kezde ǵalymdardyń osy ýaqytqa deıin jasaǵan mol tájirıbesin jas býynǵa jetkizý, ǵylymı sabaqtastyqty kúsheıtý, ǵylymı saıasatty eldiń múddesine saı túzý máselelerin aıtý kerek. 

— Ǵylymnyń damýy úshin ártúrli jastaǵy býyndar arasyndaǵy sabaqtastyq pen birlikti kúsheıtý qanshalyqty mańyzdy? 

— Sabaqtastyq — ǵylymnyń tiregi. Óz mektebi bar, halyqaralyq deńgeıde moıyndalǵan ǵalymdardyń tájirıbesin jastarǵa berýi — mańyzdy másele. Akademııanyń jumysy osyny júıeleýge baǵyttalady. Jas ǵalymdarǵa jol ashylyp jatyr. Akademııanyń jańa quramy osy baǵyttaǵy jumystardy jandandyrady dep senemiz. 

— Búginde memleket tarapynan ǵylymǵa qandaı qoldaý kórsetilip jatyr?

— Keıingi eki jylda ǵylym salasyna qajetti deńgeıde qoldaý kórsetilip jatyr. Prezıdent sheshimimen Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrligi jeke qurylym retinde bólinip shyqty. Ulttyq ǵylym akademııasyna mártebe berilip, akademıkterge jáne ǵylymmen aınalysatyn azamattarǵa memlekettik qoldaý kórsetile bastady. Ótken jyly ǵana «Ǵylym jáne tehnologııalyq saıasat týraly» jańa Zań qabyldandy. Qarjylandyrý kólemi artyp keledi, halyqaralyq baılanystardyń keńeıip jatqany qýantady. 

Sondaı-aq keıingi jyldary jas ǵalymdarǵa degen qoldaý kúsheıdi. Jas zertteýshilerge arnalǵan granttar men sheteldik taǵylymdamalar júıesi engizildi. 

Osynyń barlyǵy — ǵylymdy uıymdastyrý men onyń sapasyn arttyrýǵa arnalǵan júıeli reformalardyń bir bóligi. Ulttyq ǵylym akademııasynyń jańa mártebege ıe bolýy, onyń quramynyń jastarmen qosa, tájirıbesi mol mamandar men óz isin biletin akademıktermen tolyǵýy — bolashaqqa úlken baǵdar beretin qadam. 

Ulttyq ǵylym akademııasynyń jańa quramyna sáttilik tileımiz! Іrgeli eńbekterdi júzege asyrýda bul Akademııanyń atqaratyn mindetteri kóp. 

— Áńgimeńizge raqmet!