«Gendik modıfıkatsııalanǵan ónimderden múldem bas tartý kerek pe?» - respýblıkalyq basylymdarǵa sholý
***
«Egemen Qazaqstan» gazetiniń búgingi sanynda «150 000 000» taqyrybymen materıal berildi. Kásipker Saýranbaı Dónenbaev osynsha teńgege óz aýylyna mektep-ınternat saldyrǵan eken. Buǵan deıin týǵan aýyldarynyń tórinen meshit salyp bergen kásipkerler týraly qýana habarlaıtyn jýrnalıst aǵaıyndar: «Saýranbaı degen kásipker qıyr jaılap, shet qonǵan malshylardyń balalary jatatyn ınternat salyp beripti», degen jańalyqqa kádimgideı tańǵalyp qalǵan.Saýranbaı Dónenbaevtyń ózi de kezinde ınternattyń nanyn jep ósken qara domalaq balalardyń biri bolǵan eken. Óz úıi, óleń tósegindeı kóringen sol ınternattyń arqasynda bilim alyp, azamat dárejesine kóterilgen ol, búginde, mine, óńiri túgili, el tanyǵan belgili kásipkerge aınaldy. «Aýyl turǵyndarynyń aqshasy da, azyǵy da tórt túlik mal ekeni belgili. Al tórt túlikti shyǵynsyz ósirip, tabysqa jetý úshin malshylar únemi qystaý men jaılaýda júrýi kerek. Al balalarynyń oqýyn oılaǵan ata-analar alysqa uzap, mal baqqylary kelmeıdi. Tipti, «aıyna 150 myń teńge aılyq tóleımin» deseń de kónbeıtinder bar. Al olardyń 4-5 balasy úshin qystaý men jaılaýdan mektep salyp bere almaısyń ǵoı. Sondyqtan osy Jarlysý aýmaǵyndaǵy malshylardyń balalary jatatyn ınternat salýdy kópten beri oılap júr edim, mine, búgin sol oıym júzege asyp, ıyǵymnan bir aýyr júk túskendeı jeńildep qaldym», - dep túsindirgen ol.
«Egemen Qazaqstan» gazetiniń jazýynsha, keshe bul másele komıtet tóraıymy Darıǵa Nazarbaevanyń jetekshiligimen ótken Májilistiń Áleýmettik-mádenı damý komıtetiniń otyrysynda keńinen talqyǵa tústi. Depýtattar aldynda Mádenıet jáne aqparat mınıstriniń orynbasary Arman Qyryqbaev baıandama jasady. Otyrysta bes túıindi jaıt qaraldy. Memlekettik tildi damytýdyń máselelerin sheshý Elbasynyń Jarlyǵymen bekitilgen Tilderdi damytý men qoldanýdyń 2011-2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasynda qarastyrylǵan. Alaıda kedergiler bar. Vıtse-mınıstr olardy bylaısha tarqatyp berdi: qoǵamdaǵy memlekettik tildi meńgerý deńgeıiniń ártektiligi, eldiń qoǵamdyq-saıası ómirine memlekettik tildiń áli de bolsa baıaý engizilýi jáne til mádenıetiniń tómendigi. Jalpy, memlekettik tildi meńgerý úsh maqsatqa bólip qarastyrylǵan. «Memlekettik til - ult birliginiń basty faktory» atty birinshi maqsatta el azamattarynyń memlekettik tildi meńgerý júıesin qurý kózdeledi. Maqala «Tildi damytýda júıelilik qajet» degen taqyryppen berilgen.
***
Búgingi «Alash aınasy» gazetiniń «oı kókpary» «Gendik modıfıkatsııalanǵan ónimderden múldem bas tartý kerek pe?» degen saýaldy ortaǵa salyp otyr. Dál qazirgi tańda álem ǵalymdarynyń gendik modıfıkatsııalanǵan ónimder týraly pikir ekige jarylǵany mamandar paıymdaýymen usynylyp, naqty máseler talqylanǵan. Mysaly saıasatker, medıtsına ǵylymynyń doktory,
professor Erasyl Ábilqasymov: «Biz tez arada gendik modıfıkatsııalanǵan ónimderden múldem bas tartýymyz kerek. Óıtkeni atalmysh ónimderdiń halyq densaýlyǵyna zııany óte úlken. Negizi, bul ónimderdiń artynda keıbir memleketterdiń strategııasy tur. Olar jer betindegi keıbir elderdiń sanyn azaıtý úshin túrli áreketter jasaıdy. Osy maqsatta narkotıkalyq zattar, aýrýlar taratyp, adamdardy gomoseksýalızmge, araqqa, temekige tartyp, halyqtyń tuqymyn tuzdaı qurtý úshin jaman ádetterge úndeıdi» dese, Qazaq taǵamtaný akademııasynyń zerthana meńgerýshisi, medıtsına ǵylymynyń doktory, professor Musa Aıtjanov bul pikirdi joqqa shyǵaryp: «Joq, meniń oıymsha, gendik modıfıkatsııalanǵan ónimderge shoshı qaraýdyń qajeti joq. Buryn gendik madıfıkatsııalanǵan ónimderdi tórt paıyzǵa sheıin paıdalaný qaýipsiz bolsa, qazir 0,9 paıyz mólsher belgilengen. ıAǵnı, jalpy, kúndelikti iship-jeıtin tamaǵymyzdy 100 paıyz dep alatyn bolsaq, sonyń ishinde gendik modıfıkatsııalanǵan ónimderdiń úlesi 0,9 paıyzdan aspaýyn qadaǵalasaq, ondaı ónimder qaýipsiz dep eseptelinedi. Shyny kerek, búgingi kúni atalmysh ónimder elimizde kóp tarala da qoıǵan joq. Sondyqtan olarǵa birjaqty baǵa berip, múldem bas tartý kerek deý asyǵystyq bolar edi» deıdi. Avtor materıaldyń túıinin «Qazaqstan halal óndirisi» qaýymdastyǵynyń prezıdenti Marat Sársenovtyń: «Ras, búgingi kúni gendik modıfıkatsııalanǵan ónim týraly talasty pikir kóp. Álem ǵalymdarynyń júrgizip jatqan tájirıbesine sensek, nátıje jaǵa ustatarlyqtaı. Biraq biz ózimiz irgeli zertteýler jasap, bir sheshimge kele qoıǵan joqpyz. Sondyqtan áli de bolsa sheshim qabyldamas buryn ózimiz gendik modıfıkatsııalanǵan ónimderge ǵylymı zertteýler jasap, synap kórýimiz kerek dep oılaımyn»,- dep túıindeıdi.
Osy basylymnyń Dat aıdarynda belgili saıasatker, «Abaı-aqparat» qoǵamdyq qorynyń vıtse-prezıdenti Aıdos Sarymmen bolǵan «Ákimder men mınıstrler bizdiń jalǵa alǵan menejerlerimiz» atty suhbat berilip otyr. Saıasatker «Intellektýaldy zerdelik áleýetimizdi júdetpeýdiń joldaryn tilge tıek etip, ulttyq ıdeologııa jaıly «Qazir qoǵam «qazaq qandaı ult?», «ulttyń bolashaǵy qandaı bolýy kerek?» degen syndy saýaldarǵa jaýap berýge tyrysqan. "Úsh qazaqtyń basy qosylǵan jerde túrli klýbtar qurylyp jatqany qazaq ultynyń oıanǵanynyń belgisi. Sonymen birge, qazaq óziniń metafızıkasyn, rýhanı keńistigin, ekzıstentsııasyn izdeýde. Ár qazaqty «biz kimbiz?», «qaıda bara jatyrmyz?» degen suraqtar mazalaýy ult retinde belgili bir dárejege kóterilgenimizdi aıǵaqtaıdy. Mundaı áńgimeler túbi bir jerdi jaryp shyǵady», deıdi ol. Sonymen birge Taǵdyr taýqymetin tartqan el eshkimge áńgirtaıaq oınata almaıtynyn sóz ete kele Alash ıdeıasyna toqtalady. Ol óz sózinde: Tarıhı jolymyzǵa kóz salyńyzshy... Qasym handardyń zamanynan beri kóshpeli halyqtardy biriktirý ıdeıasy - Alash ıdeıasy boı kóterdi. Endi odan bas tartýǵa haqymyz joq. Altyn ordanyń maqsaty da, Shyńǵyshan handyǵynyń múddesi de kúlli kóshpeli jurttyń basyn bir jaǵadan shyǵartatyn ımperııalyq ıdeıa edi. Osy ıdeıanyń negizinde Alash ıdeıasy boı kóterdi. Munyń astarynda jańarǵan túrkishildik ıdeıasy jatyr. Keıbir alashtanýshy aǵalarymyz Alashordashylar osydan bir ǵasyr buryn qabyldaǵan strategııalyq baǵdarlamalardy aktýaldi dep oılaıdy. 1917 jylǵy baǵdarlamany osy kúnmen sabaqtastyrǵysy keledi. Menińshe, bul da durys emes. Ideıalar árqashan damyp otyrady. Alash ıdeıasynyń basty maqsaty qazaq ultyn azat etý. Osyny negizge alsaq, qatelespeımiz. Al qalǵan ıdeıanyń jerge, tilge, dinge qatysty quramdas bólikteri zamanǵa saı damýy kerek. 1917 jylǵy Alash zııalylary bekitken baǵdarlama sol kezdegi bilim deńgeıi, túsinik, ekonomıkalyq, saıası, fılosofııalyq oılaýdyń kemeldengen úlgisi dep túsingen jón. Arada bir ǵasyrǵa jýyq ýaqyt ótti. Qanshama jańalyq, ózgeris boldy. Abaı árbir býyn úshin ózinshe Abaı bolady. Búginginiń oqyrmany Abaıdy 40-70 jyldyń túsinigimen qabyldaı almaıdy. Alash ıdeıasyna da solaı túısiný kerek», deıdi. Osyndaı qyzǵylyqty pikirler arqyly berilgen suhbattan ár oqyrman óz kerektisin taba jatar.
***
«Ekspress-K» gazetiniń jazýynsha, polıtsııa qyzmetkerleriniń kinásinen aıaqsyz qalǵan Soltústik Qazaqstan oblysynyń turǵyny Ivan Rojnov olardy on jyl bas bostandyǵynan aıyrýdy talap etýde. Basylymnyń málimetinshe, bul oqıǵa bıylǵy aqpanda bolǵan. I.Rojnov laborant bolyp jumys istegen mektepte noýtbýk joǵalǵan kórinedi. Onyń urlyǵy boıynsha polıtsııa atalǵan jigitti aıyptaıdy. Birneshe saǵatqa sozylǵan tergeýdi toqtatý úshin jábirlenýshi atalǵan is boıynsha moıyndaýdy jón sanaıdy. Keıin polıtsııa ony Petropavlǵa alyp ketedi. Sol jerde I. Rojnov qashyp ketý múmkindigin iske asyrady. Qyryq gradýsty aıazda orman ishimen týystarynyń úıine bara jatqan ol adasyp ketedi. Tek eki kúnnen keıin ǵana jigit razezge shyqqannan soń, oǵan kómek kórsetiledi. Jeńil aıaq kıimniń saldarynan aıazdy kúnderi onyń aıaǵy úsip ketedi. Birneshe kúnnen keıin jigittiń tizeden tómen eki aıaǵyna da ampýtatsııaǵa jasaýǵa týra keledi.
