Ǵaryshtaǵy qoqys jahandyq ekonomıkaǵa qater tóndirýi múmkin
ASTANA. KAZINFORM – Ulybrıtanııa ǵarysh agenttiginiń atqarýshy dırektory Pol Beıt orbıtadaǵy beıbereketsizdik GPS, spýtnıktik ınternet jáne qarjy tranzaktsııalary turaqtylyǵyna qaýip tóndiretindigin aıtty, dep habarlaıdy Kazinform agenttiginiń menshikti tilshisi.
Ǵaryshtyq tehnologııa jáne ekonomıka
Brıtandyq «Chatem Haýs» taldaý ortalyǵynda ótken «Ǵaryshtyq qaýipsizdik» konferentsııasy barysynda sarapshylar ǵaryshta qoqystardyń tez kóbeıýi spýtnıkterge ǵana emes, sonymen birge jahandyq ekonomıkaǵa da qaýip tóndiretindigin alǵa tartyp otyr.
- Ǵarysh ınfraqurylymy ekonomıkamyzdyń jáne bolashaq ekonomıkalyq ósimniń negizi sanalady. Munyń bári spýtnıktik tehnologııalarǵa baılanysty: telekommýnıkatsııadan bastap navıgatsııaǵa jáne transshekaralyq qarjylyq operatsııalarǵa deıin, - dep túsindiredi Ulybrıtanııa ǵarysh agenttiginiń atqarýshy dırektory Pol Beıt ǵaryshtyq qaýipsizdiktiń mańyzdylyǵyn túsindire kele.
Onyń aıtýynsha, klımattyń negizgi aýyspaly ózgeristeriniń 60 paıyzdan astamy ǵaryshtan birshama jaqsy ólshenedi. Al ǵaryshtyq tehnologııalar Ulybrıtanııa jalpy ishki óniminiń shamamen 16 paıyzyn qamtamasyz etip otyr. McKinsey konsaltıngtik kompanııasynyń boljamynsha, 2035 jylǵa qaraı álemdik ǵarysh sektory úsh esege ósip, jylyna 2,3 trln dollarǵa jetedi.
Alaıda, ǵaryshtyq ınfraqurylymnyń damýymen qatar, orbıtada qoqystardyń jınalýyna baılanysty qaýip arta túsýde. Bul aýyr zardaptarǵa ákelýi yqtımal.
Ǵaryshtaǵy qoqys qateri
- 30 jyl buryn orbıtada 500-ge jýyq spýtnık bolǵan. Al búginde olardyń sany 10 myńǵa jetip otyr. Sondaı-aq oǵan ǵarysh qoqystarynyń mıllıondaǵan bólshekterin qosyńyz, - dedi Pol Beıt.
Ol ǵarysh keńistigindegi bılik endi úkimetterge ǵana tıesili emes ekenin atap ótti - bul qazir jeke kompanııalar men jańa oıynshylar qyzmetiniń alańy.
AQSh Ǵarysh kúshteriniń aǵa keńesshisi Ron Lerch spýtnıkter sanynyń kúrt artqanyn, bul orbıtalardyń shamadan tys júktelýine ǵana emes, sonymen birge soqtyǵysý qaýpiniń joǵarylaýyna ákeletindigin atap ótedi.
- 2019 jyldan bastap ǵarysh apparattarynyń sany 400 paıyzǵa ósti. Al Qytaı óziniń orbıtalyq flotyn 2010 jylǵy 40 spýtnıkten 2025 jyly shamampen bir myńǵa deıin arta tústi, - dedi ol.
Eýropalyq ǵarysh agenttiginiń málimetinshe, búginde Jer orbıtasynda sekýndyna 15 shaqyrym jyldamdyqpen qozǵalatyn 130 mıllıonnan astam qoqys qaldyǵy bar. Kólemi nebári birneshe mıllımetr bolatyn kishkene qoqystyń ózi spýtnıktiń nemese ǵarysh stantsııasynyń korpýsyn tesýge qabiletti.
Álemdik ekonomıkaǵa tıgizer saldary
Ǵaryshtaǵy qoqys máselesi álemdik ekonomıkanyń negizgi aspektilerine, onyń ishinde navıgatsııalyq júıelerdiń dáldigine, spýtnıktik ınternettiń turaqtylyǵyna jáne qarjylyq tranzaktsııalardyń qaýipsizdigine áser etedi. Máselen, ornalasqan ornyn anyqtaýdyń jahandyq júıesin jeti kúnge óshirý Ulybrıtanııa ekonomıkasyna kún saıyn shamamen 10 mlrd dollar shyǵyn ákeledi. Jahandyq aýqymda bul negizgi salalardyń eleýli qarjylyq shyǵyndary men sátsizdikterine ákelýi yqtımal.
Brıtandyq sarapshylar dál qazirgi sátte búkil álem boıynsha 43 mıllıon adam spýtnıktik ınternetke arqa súıeıtindigin, al 2029 jylǵa qaraı olardyń sany 110 mıllıon adamǵa deıin artýy múmkin ekendigin alǵa tartady. Spýtnıktik baılanysqa qoljetimdilik ásirese balamaly baılanys ádisteri shekteýli shalǵaı aımaqtar úshin aıryqsha mańyzǵa ıe.
Spýtnıktik júıeler sonymen qatar klımattyń ózgerýin monıtorıngileýde, muzdyqtardyń erýin, teńiz deńgeıin jáne tabıǵı apattardy taldaýda mańyzdy ról atqarady. Bul derekterdiń joǵalýy jahandyq ekologııalyq máselelermen kúresýdi kúrdelendire túsedi.
Kessler áseri nemese problemany sheshý joldary
Sarapshylar ǵarysh qoqysy Kessler áserine - soqtyǵysýdyń tizbekti reaktsııasyna ákelýi múmkin. Onda qoqystar jańa fragmentterdi týdyryp, bul orbıta keńistigin odan ári paıdalanýǵa jaramsyz etedi. Halyqaralyq ǵarysh stantsııasy soqtyǵysýdy boldyrmaý úshin birneshe ret jaltarýyna týra kelgen bolatyn. Ǵarysh týrızmniń damýymen ǵaryshkerler jáne jolaýshylar úshin qaýipter artady.
Máseleni sheshý úshin orbıtany tazalaý tehnologııalary jasalyp jatyr. Eýropalyq ǵarysh agenttigi 2028 jylǵa qaraı Jerge taqaý orbıtadan iri nysandardy joıý úshin ClearSpace-1 mıssııasyn iske asyrýdy josparlap otyr. Alaıda, mundaı sharalar tek saldarymen kúresedi, biraq sebepterin joıa almaıtyndyǵy anyq.
Sondyqtan Eýropalyq ǵarysh agenttigi 2050 jylǵa qaraı «aınalmaly ǵaryshtyq ekonomıka» modelin — orbıtanyń ózinde qoqystardy qaıta óńdeýdi usynady. Japondyq LignoSat aǵash spýtnıgi sııaqty jańa spýtnıktik tehnologııalar Aı men Marsty zertteýde bıomaterıaldardy paıdalaný perspektıvalaryn kórsetip otyr. Olar soqtyǵysqan kezde ońaı ydyraıdy jáne atmosferada janyp ketedi.
Buǵan deıin qaraǵandylyq oqýshy ǵarysh qoqysyn jınaý júıesin usynǵanyn jazǵan edik.