Eýropa elderinde atom energetıkasy qalaı damyp jatyr
ASTANA. KAZINFORM – Qazaqstanda atom elektr stantsııasyn salý jónindegi jalpyulttyq referendým ótetini belgili. Osy oraıda, Kazinform tilshisi Eýropalyq odaqtyń birneshe eldindegi atom energetıkasynyń jaı-kúıi men damýyn zerttep kórdi.
Belgııa reaktorlardyń jabylýyn 10 jylǵa keıinge qaldyrdy
Belgııada qýaty 5761 MVt bolatyn eki atom elektr stantsııasy jumys isteıdi. Elde elektr energııasyn tutyný 1990 jyldan bastap ósti. Al 2016 jyly atom energetıkasy memlekettiń elektr energııasynyń 51,3 paıyzyn qamtamasyz ete bastady. Eldegi alǵashqy kommertsııalyq atom elektr stantsııasy 1974 jyly jumysyn bastaǵanyn aıta ketken jón.
Bir qyzyǵy, 1913 jyly Katangada sol kezdegi belgııalyq Kongo ýran kenin tapty. Biraq HH ǵasyrdyń ortasynda Belgııa ýran qory aıtarlyqtaı az elderdiń birine aınaldy. Ekinshi dúnıejúzilik soǵysqa deıin de Amerıka Qurama Shtattary Belgııa kolonııasyndaǵy ýran qoryna qyzyǵýshylyq tanytqan bolatyn. Ótken ǵasyrdyń 40-50 jyldarynda Belgııa óziniń kolonııasy arqyly AQSh-taǵy ýrannyń negizgi jetkizýshileriniń biri boldy. Bul saýda qatynastary Belgııaǵa azamattyq maqsatta ıadrolyq tehnologııalarǵa qol jetkizýge múmkindik berdi. Nátıjesinde, 1952 jyly elde SCK•CEN ıadrolyq zertteýler oqý ortalyǵy quryldy.
Birinshi Doel 1 atom elektr stantsııasy 1974 jyly paıdalanýǵa berildi. Kelesi on jyl ishinde jelige taǵy alty reaktor qosyldy. Biraq soǵan qaramastan, Belgııa 2025 jylǵa qaraı atom energetıkasynan tolyǵymen bas tartýǵa sheshim qabyldaǵan edi. Alaıda 2022 jyldyń naýryzynda eki reaktordyń jabylýyn taǵy 10 jylǵa keıinge qaldyrý týraly sheshim qabyldandy.
Brıýssel dıplomatııalyq akademııasynyń keńesshisi, Belgııa advokattar alqasynyń múshesi Jan Brabander atom energetıkasyn damytýǵa qatysty Eýropa ekige bólinetinin atap ótken.
– Mysaly, Frantsııa AES damýyn belsendi túrde ilgeriletip keledi. Germanııada olardy «qatyrý» týraly sheshim qabyldandy. Jeke ózim de atom elektr stantsııasynyń bolashaǵyn jan-jaqty baǵalaımyn. Bir jaǵynan, bir kúni stantsııany óshirý kerek ekenin túsiný kerek. Bul kóp ýaqyt pen aqshany qajet etedi. Ekinshi jaǵynan, bul zııandy shyǵaryndylarsyz «taza energııa» sanalady. Taǵy bir másele - AES energııasynyń quny. Atom elektr stantsııasynyń qurylysy qymbat sala bolyp sanalady jáne qandaı tehnologııany tańdaý kerektigin anyqtaý mańyzdy, – deıdi sarapshy.
Sondaı-aq ol eskeretin kóptegen faktor bar dep sanaıdy.
– Tutastaı alǵanda, bul zııandy shyǵaryndylarsyz «taza energııa» esebinde, sondyqtan atom elektr stantsııalarynyń sózsiz artyqshylyǵy bar. Belgııa atom elektr stantsııasyn salǵan álemdegi alǵashqy elderdiń biri boldy. Bul bizge tek paıdalaný ǵana emes, ıadrolyq qaldyqtardy tıimdi kádege jaratý tájirıbesin berdi. Ol óte kúrdeli protsess. Búginde Belgııada elge energetıkalyq qajettilikterdi jeńýge kómektesetin eki atom elektr stantsııasy jumys isteıdi, – dep túıindedi Jan Brabander.
Chehııada energııanyń úshten birin atom elektr stantsııasy óndiredi
Chehııada elektr energııasynyń úshten birin óndiretin alty ıadrolyq reaktor bar. Alǵashqy kommertsııalyq ıadrolyq reaktor 1985 jyly paıdalanýǵa berildi. Bul rette Úkimet atom energetıkasynyń bolashaǵyn berik ustanady. Máselen, Chehııa úkimeti 2040 jylǵa qaraı ıadrolyq qýattyń aıtarlyqtaı ósýin kózdeıdi.
Eýrodaq depýtat Tomash Zdehovskıı atom energetıkasy Chehııa sııaqty el úshin eń jaqsy sheshim dep sanaıdy.
– Bizde atom elektr stantsııasyn paıdalanýdyń jaqsy tájirıbesi bar. Chehııada ıadrolyq otynmen jumys isteıtin eki stantsııa bar – «Dýkovanı» jáne «Temelın». Eki stantsııa da Chehııadaǵy barlyq energııanyń úshten birinen astamyn óndiredi. Bul bizge salanyń turaqtylyǵyn qamtamasyz etýge kómektesedi. Biz energııany kórshilerimizge eksporttaı alamyz. Mysaly, Avstrııaǵa nemese Germanııaǵa, – deıdi ol.
Sarapshy referendýmdardyń mańyzdylyǵy týraly da aıtyp ótti.
– Barlyq referendým demokratııalyq memleketterdiń oń kórsetkishi bolyp sanalady. Halyq daýys berýge, adamdarǵa sheshim qabyldaýǵa quqyly. Mysaly, eger Chehııada atom energetıkasy máselesi boıynsha referendým ótkizilse, halyqtyń úshten ekisinen astamy beıbit atom úshin daýys beretinine senimdimin, – dep qorytyndylady sarapshy.
Majarstan AES-terge ınvestıtsııa salyp jatyr
Majarstanda eldiń elektr energııasynyń jartysyna jýyǵyn óndiretin tórt ıadrolyq reaktor bar. Alǵashqy kommertsııalyq ıadrolyq reaktor 1982 jyly paıdalanýǵa berilgen. 1956 jyly Vengrııanyń Atom energııasy jónindegi ulttyq komıteti quryldy, al 1959 jyly eldiń alǵashqy zertteý reaktory synı deńgeıge jetti. 1966 jyly Majarstan men keńes odaǵy arasynda atom elektr stantsııasyn salý týraly memleketaralyq kelisimge qol qoıyldy. 1967 jyly Býdapeshtten ońtústikke qaraı 100 shaqyrym jerdegi Paksh alańy tańdaldy. 1971 jyly 880 MVt Atom zaýytyna tapsyrys berildi, alǵashqy bloktyń qurylysy 1974 jyly, al ekinshisi 1979 jyly bastaldy. Tórt VVER-440 reaktory (V-213 modeli) 1982-1987 jyldar aralyǵynda iske qosyldy.
Majarstandaǵy «Paksh» elektr stantsııasy MVM hungary electricity Ltd (Magyar Villamos m Envek, MVM) memlekettik kompanııasynyń enshiles kásiporny bolyp sanalatyn MVM paks Nuclear Power Plant Ltd kompanııasyna tıesili. Majarstan Parlamenti eki jańa energetıkalyq reaktordyń qurylysyna tolyq qoldaý bildirip, qol qoıǵan.
Eýrodaq depýtaty Androsh Laszlo (Vengrııa) elde qyryq jyl boıy qaýipsiz jumys istep kele jatqan Paksh qalasyndaǵy iri atom elektr stantsııasy týraly aıtqan.
– Majarstan eskisin almastyratyn jańa atom elektr stantsııalaryn salýǵa ınvestıtsııa salýǵa sheshim qabyldady. Elde Atom energııasy saıası turǵydan ózekti másele emes. Bizdiń «Fıdesh» partııasy kelesi atom elektr stantsııasynyń qurylysyn qoldaıdy. Árıne, atom energetıkasyna qarsy toptar bar. Biraq Majarstanda bul mańyzdy taqyryp emes ekenin qaıtalaımyn. Jumys istep turǵan atom elektr stantsııasy eldiń barlyq energııasynyń shamamen 50 paıyzyn óndiretinin eskersek, bul - bizdiń quramdas bóligimiz, – deıdi ol.
Sondaı-aq depýtat Majarstan ishki saıasattyń mańyzdy máseleleri boıynsha ulttyq referendýmdar ótkizip jatqanyn tilge tıek etedi.
– Árıne, kez kelgen memleket iri jobalardy qarastyrǵan kezde halyqtyń qoldaýy mańyzdy bolady. Bizdiń tájirıbemizde atom elektr stantsııasy - energııa júıesiniń mańyzdy elementi. Óıtkeni elimiz energııa ımportyna qatty táýeldi boldy. Qazaqstanda atom elektr stantsııasynyń qurylysyna qatysty Vengrııa energııanyń osy túrin salý jáne paıdalaný tájirıbesimen bólise alatynyn qosqym keledi, – dedi Androsh Laszlo.
Buǵan deıin Frantsııanyń atom energetıkasyn nege tańdaǵany jáne osy saladaǵy álemdik derjava bolǵany týraly jazylǵan edi. Qazir bul el atom energetıkasyn óndirýde álemde úshinshi orynda.
