Eýrazııalyq medıa-forým: Shy­ǵys pen Batys arasyndaǵy ózara túsi­nistikti myǵym etetin kópir

ASTANA. QazAqparat - Elordada eki kún boıy álemdik buqaralyq aqparat quraldarynyń ókilderi men saıasattyń sorpasyn sapyrǵan saqa sarapshylar bas qosty. Dástúrli túrde jalǵasyn tapqan HІІ Eýrazııalyq Medıa-forým jumysyna osy ýaqytqa deıin álemniń 60 elinen 5 myńnan astam sarapshy, saıasatker, jýrnalıst jáne qoǵam qaıratkerleri qatysqan eken.

Bıylǵy medıa-forýmǵa qatysqan tanymal tulǵalardyń qatarynda AQSh Kongresi Ókilder palatasynyń eks-spıkeri Nıýt Gıngrıch, Izraıldiń burynǵy Premer-mınıstri Ehýd Barak, NATO Bas hatshysynyń burynǵy orynbasary Alessandro Mınýto-Rıtstso, reseılik tanymal jýrnalıst Vladımır Pozner qatysyp, pikirtalas alańynda sóz talastyrǵan.

Al forýmnyń ashylýy barysynda qatysýshylarǵa quttyqtaý sózin arnaǵan QR Prezıdenti N. Nazarbaev alqaly jıynnyń Astanada ótýiniń erekshe sımvoldyq máni bar ekenin aıtady. «Eýrazııalyq ıntegratsııa úderisi búginde damýdyń múlde jańa kezeńine shyqty. Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq qurý týraly tarıhı shartqa 2014 jyly mamyrda dál osy jerde, Astanada qol qoıý josparlanýda. Eýrazııalyq Medıa Forýmnyń elder men qurlyqtar arasyndaǵy senim ahýalyn qalyptastyrýdaǵy, ultaralyq tatýlyq pen kelisimdi saqtaýdaǵy aıryqsha róli men mıssııasyn atap ótkim keledi», - deıdi Elbasy.

Sóıtip, jýr­nalısterdiń, sarabdal saıasatkerlerdiń, qoǵamdyq pikir kósh­basshylarynyń jáne búkil álemge tanymal me­dıa sarapshylarynyń jyl saıyn basyn qosatyn Eýrazııa­lyq medıa forým bıyl da jer-jahanda oryn alyp jatqan ótkir de ózekti máselelerge arnaldy.

Atap aıtqanda, birinshi kúngi plenarlyq otyrystyń taqyryby «Jańa álemdik tártip. Álemdik daǵdarystyń sıpaty men saldary» dep ataldy. Osy taqyrypty qysqasha tanystyrǵan forýmnyń avtory, QR Parlamenti Májilisi Tóraǵasynyń orynbasary Darıǵa Nazarbaeva ótken ǵasyrdyń 80-jyldarynyń sońynda álemdik saıasatta qalyptasqan erejeler kúshin joǵaltqanyn aıtty. Onyń paıymynsha, qazir árbir yqpaldy kúshter olardy óz betterinshe túıindep, ózgeniń múddesimen eseptespeıtin bolǵan. «Sodan da bolar, ǵalamshardyń ár bóliginde shıelenister oshaǵy jıi kórinis bere bastady» deıdi Darıǵa Nazarbaeva bul rette TMD-nyń birqatar elderindegi oqıǵalarǵa nazar aýdartyp. Sondyqtan da, forýmnyń birinshi plenarlyq otyrysy ádettegideı «Jańa álemdik tártip» atalyp otyr. Bul rette jahandyq ózgeristerdiń saıası jáne ekonomıkalyq ortalyǵy Azııaǵa qaraı oıysqanyn qaperde ustaǵan uıymdastyrýshylar negizinen talqylanatyn taqyrypty Irannyń ıadrolyq baǵdarlamasy men Taıaý Shyǵystaǵy jaǵdaılarǵa arnapty.

Sóıtip, plenarlyq otyrysta qatysýshylar álemniń kún tártibindegi máselelerge pikir bildirýge kóshken bolatyn. «Jańa álemdik tártip. Álemdik daǵdarystyń sıpaty men saldary» taqyrybyndaǵy alqaly jıyn negizinen «qyrǵy-qabaq soǵysy» kezeńin eske alýmen qatar órbidi. Buǵan da negiz joq emes. Óıtkeni, búgingi Ýkraına máselesi, sonyń aıasyndaǵy Reseı men batys elderiniń teketiresine qatysty álemde «qyrǵı-qabaq soǵys» týraly áńgime kóbirek aıtyla bastaǵan. Al reseılik tanymal jýrnalıst Vladımır Pozner dál osy «qyrǵı-qabaq soǵys» termınologııasyn abaılap qoldanýdyń kerektigin alǵa tartady. «Kezindegi «qyrǵı-qabaq soǵys» ıdeologııalyq kúrestiń saldary bolatyn, búgingisi she? Ol da ıdeologııa, biraq múldem basqa ıdeologııa. Óıtkeni, qazir «árkim tek ózi úshin» qaǵıdaty aldyńǵy orynǵa shyqty», - deıdi Pozner myrza.

Sóıtip, reseılik jýrnalıst moderatorshylyq jasaǵan alańda Ýkraına máselesine qatysty ashyq áńgimeler aıtyldy. Máselen, AQSh Kongresi Ókilder palatasynyń eks-spıkeri Nıýt Gıngrıch «Sochı Olımpıadasyn sátti ótkizý arqyly Reseıdiń bedeli artýy kerek edi, biraq, keıingi jaǵdaılar álgi bedeldi jurdaı etti» degen pikirdi kóldeneń ustaıdy.

Al «Irannyń ıadrolyq baǵdarlamasy. Kim jeńimpaz, kim jeńilis tapty?» atty taqyryptaǵy otyrysta «sum qarý» jaıynda keńirek sóz boldy. Euronews telearnasynyń Shyǵys Eýropa bıýrosynyń jetekshisi Serdjıo Kantone tizginshi bolǵan osy otyrys aıasynda negizinen sońǵy 30 jyldan astam ýaqyttan beri alǵash ret «altylyq» elderi Iran máselesin dıplomatııalyq jolmen sheshý jóninde kelisim jasalǵanyna nazar buryldy. Sonyń ishinde «osynaý kelisim arqyly saıası arenadaǵy ıadrolyq «oıynǵa» qatysty bul máselege núkte qoıýǵa bola ma? Tarıhı kelisimniń buzylýy nemese onyń oryndalmaı qalýy múmkin be? AQSh Iranǵa qarsy qaıtadan sanktsııa engizbeı me? Tehrannyń josparynda Vashıngtonǵa qarsy shyǵý qarastyrylǵan ba?» degen saýaldarǵa san-salaly jaýaptar qamtyldy.

Bul rette NATO Bas hatshysynyń orynbasary Alessandro Mınýto-Rıtstso búgingi álemde soǵys atty tajaldy esh boldyrmaýǵa kúsh salý kerektigin, óıtkeni qazir adamzattyń adamzatty joıyp jiberýge múmkindigi jetetinin aıtyp, «eger ıadrolyq soǵys bastalatyn bolsa, jer betinde eshkim de, eshteńe de qalmaıdy» dep túıindedi. «Jalpy, men kez kelgen eldiń ıadrolyq qarýǵa ıe bolmaǵany, «sum qarýdan» bas tartqany úshin qoldan kelgenniń bárin jasar edim. Iran, Soltústik Koreıa, meıli qaı el bolsyn, eshbir elde eshqashan ıadrolyq qarýdyń múldem bolmaǵanyn qalaımyn», - dedi ol.

Al Izraıldiń burynǵy Premer-Mınıstri Ehýd Barak «Irannyń ıadrolyq derjavaǵa aınalýy álemge qaýip tóndiredi» degen pikirin taǵy ortaǵa saldy. Muny qoshtaǵan Úndistan Syrtqy ister mınıstriniń burynǵy orynbasary Radjıv Sıkrı Iran ıadrolyq derjavaǵa aınalsa, Taıaý Shyǵysqa ǵana emes, dúnıejúzine qaýip tóndiredi degen pikir ustanady. AQSh Kongresi Ókilder palatasynyń eks-spıkeri Nıýt Gıngrıch Iran ıadrolyq qarý jasaý jolyn ári jalǵastyra beretin bolsa, AQSh Kongresi prezıdentke Iranǵa qarsy óte qatal sanktsııa­lar qabyldaýdy talap etetinin de osy medıa-forýmda málimdedi.

Esesine osy aıtylǵandardyń barlyǵyna jaýap retinde Iran Syrtqy ister mınıstriniń keńesshisi Seıed Muhammed Kazım Sadjapýr óz eliniń ustanymyn taǵy da qýattap: «Meniń sizderge aıtatynym, Iranda atom áskerı baǵdarlamasy bolǵan emes, bolmaıdy da. Bul - Irannyń ıadrolyq baǵdarlamasy beıbit maqsatqa paıdalanýy múmkin emes degen oıdy mılaryna bekitip alǵan adamdardyń syńarjaq pikiri», dep short kesti. Osyǵan oraı, Iran syrtqy isteriniń ókili óz eline týǵan qaýipti seıiltý úshin MAGATE sarapshylaryna árqashan esik ashyq ekenin taǵy qaıtalady. Pikirtalas alańynda baıqaǵanymyz rasynda da Iran ıadrolyq qarýy tóńiregindegi daý-damaılar bir arnaǵa burylatyndaı syńaıda. Muny AQSh-tan kelgen mártebeli meıman Nıýt Gıngrıchtiń aıtqanynan da ańǵarýǵa bolatyndaı. Onyń aıtýynsha, Iran áskerı baǵdarlamada atomdy qoldaný múmkindiginiń bolmaıtynyn aıtyp, bul baǵytta óte ashyqtyqqa umtylatyny týraly ýádesinde tursa, problema ońaı sheshilmek.

Al juma kúni jalǵasqan ekinshi paneldi sessııanyń taqyryby «Eýrazııalyq ıntegratsııa. Ekonomıkalyq «tóńkeris» bolýy múmkin be?» dep atalǵan bolatyn. Eýrazııalyq Medıa-forýmdy uıymdastyrý komıtetiniń tóraıymy Darıǵa Nazarbaeva osynaý mańyzdy taqyryp aýqymynda negizgi eki máseleni atap ótti. «Birinshisi - Keńes Odaǵynyń ornynda paıda bolǵan memleketterdiń ekonomıkalyq, áleýmettik jáne saıası damýyndaǵy ótpeli kezeń aıaqtalǵan. Jasalǵan taldaý osyny kórsetip otyr. Ekinshisi - Eýrazııa keńistigindegi elderdiń damý qarqynynyń árkelkiligi jóninde másele týyndaıtyndyǵy. Bul aldaǵy onjyldyqta bizdiń elderimiz sheshýge tıis asa mańyzdy túıtkilderdiń biri bolyp tabylady», - dedi Darıǵa Nazarbaeva.

Rasynda, forýmnyń aıasyndaǵy talqylanǵan taqyryptyń bári ózekti, bári suranyp tur. Sondyqtan bolar, qatysýshylar Eýrazııalyq medıa-forým sekildi alańnyń Astanada ornyǵýy asa mańyzdy ekenin alǵa tartady. Máselen, Shveıtsarııa «CIS+» kompanııasynyń ókili Aleksandr Avazashvılı mundaı jıyndar buqaralyq aqparat quraldary ókilderiniń bir-birimen erkin otyryp, pikir almasýlaryna taptyrmaıtyn oryn ekenin aıtyp, basqosýdy Azııa men Eýropany jalǵastyratyn kópirge teńeıdi.

Tutastaı alǵanda, 2001 jyly Qazaqstanda qurylǵan Eýrazııalyq medıa forým - halyqaralyq, saıası emes uıym. Forýmnyń uı­ym­dastyrý komıte­tiniń tóraıymy jáne joba avtory Darıǵa Nazarbaeva jıyn jaıynda: «Shy­ǵys pen Batys kósh­bas­shylary arasyndaǵy ózara túsi­nistik pen dıalogty nyǵaıtý arqyly aımaqtyq jáne ǵa­lamdyq máse­le­lerdi ortaq túsinýge úles qosý bizdiń maqsatymyz bolyp tabylady», - dep atap ótken bolatyn. Endeshe balań jasqa jetip otyrǵan Eýrazııalyq forým óziniń dittegenin tıisti deńgeıde atqaryp kele jatyr deýge tolyq negiz bar. Aıtpaqshy, Eýrazııalyq me­dıa-forýmnyń ashylý rási­min jasaǵan belgili tele­júrgizýshi Rız Han «Forým qatqyl suraqtar qoıyp, mazalaı beretin balalyq kezden ótti, endi asa mańyzdy máselelerge nazar aýdarýǵa qulshynǵan jasóspirimge aınaldy» degeni este qaldy.

Sondaı-aq, belgili reseılik jýrnalıst Vladımır Poznerdiń áriptesterine qarata aıtqan mynadaı aqyly da eshkimge artyq etpeıdi: «Ókinishke qaraı, kóptegen elde BAQ ne­gatıvti ról atqarady. Sebebi, kóp jaǵdaıda biz birjaqty beıneleımiz. Men kóptegen BAQ-ta, sonyń ishinde amerıkalyq, aǵylshyndyq, frantsýzdyq, reseılik aqparat quraldarynda jumys istedim. Sol sebepti, men sizderge bylaı dep aıtar edim. Siz eshqashan, esh jerde bir máselege qatysty tolyq kartınany ala almaısyz. Siz BAQ usynǵysy keletin kartınany ǵana kóre alasyz. Sondyqtan, árbir jýrnalıstiń mindeti - shamasy kelgenshe, meılinshe shyndyqqa sáıkesetin obektıvti málimet berý, taratý. Másele tek saıasatqa, aqshaǵa tirelmeýi kerek. Demek, bizdiń bárimizge de halyqqa qoldan kelgenshe shynaıy aqparatty nasıhattaǵan jón bolar edi».