Esirtki tutas ultqa qaýip tóndiredi – Raýan Mýsın

Esirtkini zańsyz daıyndaý, saqtaý, tasymaldaý jáne satý aýyr qylmys sanalady. Osyǵan oraı BQO polıtsııa departamenti esirtki qylmysyna qarsy is-qımyl basqarmasynyń bastyǵy, polıtsııa polkovnıgi Raýan Mýsın Kazinform-ǵa suhbat berdi. 

– Raýan Ǵımranuly, Batys Qazaqstan oblysynda esirtki bıznesimen kúres qalaı júrip jatyr?

– Qazaqstan Іshki ister mınıstrligi alqasynyń keńeıtilgen otyrysynda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev nashaqorlyqqa jáne esirtki bıznesine qarsy kúres barlyq quqyq qorǵaý organdarynyń  birinshi kezekte sheshýi tıis máselesi ekenin atap ótken bolatyn. Shyn máninde de bul qaýipti qylmys túrimen kúres eshqashan toqtaǵan emes. Sondyqtan esirtki qylmysynyń jedel aldyn alý is-sharalary ótkizilýde. Atap aıtqanda, 1 maýsym – 31 qazan aralyǵynda respýblıka aýmaǵynda keń aýqymdy «Qarasora – 2023» jedel aldyn alý is-sharasy jalǵasyp jatyr. 

Sonymen qatar quqyq buzýshylyqtyń aldyn alý maqsatynda Іshki ister mınıstrliginiń nashaqorlyqqa qarsy kúrestiń 2023-2025 jyldarǵa arnalǵan respýblıkalyq keshendi jospary da júzege asyrylýda. Oǵan barlyq quqyq qorǵaý jáne arnaıy organdar, Densaýlyq saqtaý, Ádilet mınıstrlikteri jáne basqa da memlekettik uıymdar jumyldyryldy. Biz de osy baǵytta BQO ákimdigi, densaýlyq saqtaý, bilim jáne basqa memlekettik organdarmen birlesip jumys júrgizýdemiz. Osy jospar aıasynda aımaqtaǵy jaǵdaı jaqsy jaǵyna qaraı ózgeredi dep úmittenemiz. 

Bıyl Batys Qazaqstan oblystyq polıtsııa departamenti úkimettik emes uıymdarmen birlesip, esirtkige qarsy profılaktıkalyq baǵytta 890 is-shara ótkizdi. Sonyń ishinde atap aıtar bolsaq, qala mektepteri men kolledjderinde, aýdan ortalyqtaryndaǵy osyndaı oqý oryndarynda 370 dáris berildi. Esirtkiniń zııany týraly 70 aktsııa máresine jetip, oblys aýmaǵynda 18 banner ornalastyrylyp, 16 beınerolık iske qosyldy. Sondaı-aq áleýmettik jelilerde esirtkige qarsy mazmundaǵy 478 materıal jarııalandy. 

Ásirese, qazirgi ýaqytta kámeletke tolmaǵandardy esirtkiniń zańsyz aınalymyna tartý ózekti bolyp tur. Osyǵan oraı polıtsııa departamentiniń basshy quramy bastaǵan qyzmetkerleri óńirdegi barlyq mektepte kezdesýler ótkizip, oqýshylarmen áńgimelesti. 

– Olaı bolsa, sózińiz aýzyńyzda, esirtkini, ásirese, onyń sıntetıkalyq túrin taratýǵa nelikten jastar men stýdentter kóp tartylady? Tipti olardyń arasynda oqýshylar kezdesedi. Buǵan ne aıtar edińiz? 

– Iá, Telegram arnasynda ınternet-dúken arqyly onlaın saýda jıi jasalady. Munyń ereksheligi, kontaktysyz baılanys bolǵandyqtan, operator ákimshini, ıaǵnı bir-birin bilmeıdi. Biraq kim-kim de esirtki taratýdyń zardaby orasan zor ekenin túsinýi tıis. Mysaly, mekteptegi bir kezdesýde oqýshy qyz maǵan «Esirtkini asa iri kólemde satqany úshin aıypty dep tanylǵan adam 15 jyldan bastap ómir boıyna deıin bas bostandyǵynan aıyrylýy múmkin, adam óltirgeni úshin de sondaı jaza qoldanylady, munyń sebebi nede?» degen suraq qoıdy. Shyn mánisinde qandyqol qylmysker bir-eki adamnyń ómirin qııýy múmkin. Al esirtkini taratqan adam ajal uryǵyn seýip, túptep kelgende, búkil ulttyń densaýlyǵy men ǵumyryna qaýip tóndiredi. 

Endi naqty derekterge toqtalsaq, jyl basynan beri polıtsııa qyzmetkerleri onǵa jýyq jasty qolǵa túsirdi. Kúni búgin osy kúdiktilerge qatysty QR QK 297-baby 3-bóligine sáıkes tergeý amaldary júrgizilýde. Bul bap boıynsha 10 jyldan 15 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrý jazasy qarastyrylǵan. Osyndaı jaza baryn bile turyp, jastar munymen nege aınalysady? Meniń oıymsha, muny jeńil tabys kózi dep esepteıdi. Ońaı jolmen aqsha tapqysy keledi. Árıne, bul – ýaqytsha nárse. Bir aı, ári ketkende, jarty jylda polıtsııa qyzmetkerlerine ustalady.

Aıtalyq, bıylǵy 28 tamyzda sıntetıkalyq esirtki tasymaldaýmen aınalysqan, qala mektepteriniń birinde joǵary synypta oqıtyn jasóspirim qolǵa tústi. Qazirgi kezde úıqamaqta otyrǵan kúdikti Telegram arnasynda óziniń is-áreketiniń qylmystyq sıpatyn túsinip, ınternet-dúken arqyly jeńil aqsha tapqysy kelgenin alǵa tartty. Kúni búgin tergeý amaldary jalǵasýda.

Osy qylmystyq istiń aıasynda BQO bilim basqarmasy atyna uıǵarym joldaý kózdelýde. Bylaısha aıtqanda, joǵary synyp oqýshylary men olardyń ata-analary arasynda qazirgi zamanǵy sıntetıkalyq esirtkiniń, jasóspirimderdiń esirtkiniń zańsyz aınalymyna qatysýynyń (saıt ataýlary bar paraqshalardy, graffıtı jáne basqalardy taratý) quqyqtyq saldary aýyr ekenin kóp bolyp túsindirýimiz qajet. Atalǵan derek ata-analar men pedagogter tarapynan balalarǵa esirtkini taratýdyń zııany men jaýapkershiligi týraly túsindirý jumystarynyń tıisinshe júrgizilmeıtinin kórsetedi. Bul tek polıtsııanyń ǵana emes, jalpy qoǵamnyń ózekti máselesi ekenin uǵynyp, osy baǵytta barlyǵymyz birge kúresýimiz kerek. 

– Óńirde esirtkiniń qandaı túrleri jıi kezdesedi?

– Batys Qazaqstanda esirtkiniń barlyq túri bar dep aıtýǵa kelmeıdi. Qazirgi tańda birinshiden, esirtkiniń marıhýana, gashısh sekildi kannabıs túrleri ushyrasady. Ekinshiden, sońǵy úsh jyl ishinde sıntetıkalyq esirtki túrleri, mysaly, mefedron (mef jáne tuz), perevalıron beleń alyp tur. 

– Aýdan, aýyldarda da solaı ma?

– Aýyldarda dál solaı dep aıta almas edim. Biraq qalaǵa jaqyn jáne qashyq ornalasqan birneshe aýdanda qarasora ósirý derekteri barshylyq. Aıtalyq, ótken jyly osy merzimde 19 derek tirkelse, bıyl 28-ge jetip otyr.

Biz jedel aqparat túsken boıda tekseremiz. Munyń bir sebebi, qarasora ósirýge bizdiń óńirdiń tabıǵaty qolaıly. Qarasorany ósirip, basy piskennen keıin usaqtap, keptiredi. Sóli aǵýy úshin basyn tómen qaratyp, ilip qoıady, munyń ózi uzaqqa sozylady. 

– Sońǵy saýal, ótken jyldyń osy kezeńimen salystyrǵanda, esirtki qylmysy qandaı deńgeıde? 

– Qysqa qaıyrsaq, basty nazar esirtkiniń iri partııalaryn zańsyz aınalymnan shyǵarýǵa aýdaryldy. Bıylǵy toǵyz aıdyń qorytyndysy boıynsha jasalǵan jumystardyń nátıjesinde oblys aýmaǵynda esirtkige qatysty 225 quqyq buzýshylyq (2022 jyly osy merzimde – 214) tirkelse, sonyń 89-y (2022 jyly toǵyz aıda – 86) qylmys bolyp otyr. Sondaı-aq 136 qylmystyq teris qylyq (128) anyqtaldy. Aldaǵy ýaqytta da esirtki qylmysymen kúresti júrgize beremiz. 

– Áńgimeńizge rahmet. Qyzmetińizge tabys tileımin.